چکیده
اخیرا استفاده از تکنولوژی سایبری برای حمله به تأسیسات حیاتی افزایش داشته است. و حملات متقابل میان ایران از یک طرف و آمریکا و اسرائیل از طرف دیگر، بیشتر به یک جنگ شبیه است که این امر بیانگر شروع یک مرحله جدید از تاکتیک های جنگی که جایگزین جنگ سنتی است. ایران می کوشد توانمندی خود در زمینه سایبری را بالا ببرد از سویی دیگر، اسرائیل با حمایت آمریکا در مقابل این تلاش ایران ایستادگی می کند و این چنین است که جنگ سایبری بین دو طرف ادامه دارد. هر دو طرف در یک فضای نامرئی تلاش دارند تا به دیگری ضربه بزنند و همزمان با تشدید رویارویی در جنگ منطقه ای در سوریه و عراق و لبنان و …، شدت جنگ سایبری به عنوان بخشی از رویارویی بین دو طرف، روز به روز افزایش می یابد. نظر به ویژگیهای خاص جنگ سایبری من جمله عدم مواجهه فیزیکی طرفین و امکان انکار حملات سایبری از سوی طرف حمله کننده و همچنین هزینه های بسیار پایین این حملات، این احتمال وجود دارد که در آینده دامنه این جنگ افزایش پیدا کند.
پیشگفتار
بعد از اینکه تأسیسات هسته ای ایران ( در سال 2010 میلادی ) هدف حملات سایبری قرار گرفت([1])، ایران به قدرت و امکانات فرامرزی فضای سایبری پی برد. البته قبل از آن نیز در سال 2009 میلادی، در مهار کردن حرکت اعتراض آمیز جنبش سبز که برای رساندن پیام و گسترش دامنه اعتراضی خود و فشار بر حکومت از تویتر استفاده کرد، تجربه رویارویی در فضای مجازی را داشت. این رخدادها سبب شد که ایران قدم به میدان جنگ سایبری نهد تا ضمن کسب آگاهی و توانمندی این تکنولوژی بتواند از تأسیسات خود در مقابل نفوذ و تهدید رقبای داخلی و خارجی خود محافظت کند. از سویی دیگر، اسرائیل با حمایت ایالات متحده آمریکا از توانمندی سایبری بالایی برخوردار است که می تواند آرزوهای ایران در داشتن سلاحهای بازدارنده و هجومی را مهار کند.
برخی تحقیقات حاکی از آن است که جنگ سایبری([2]) بین ایران و اسرائیل رو به افزایش است و دو طرف در این میدان جنگی تأسیسات زیر بنایی شهری یکدیگر را هدف قرار داده اند. درست است که اسرائیل تا کنون توانسته است از تأسیسات زیر بنایی شهری خود در مقابل حملات سایبری ایران محافظت کند و جلوی خسارت های کلان را بگیرد، اما با سرعت گرفتن این مسابقه تسلیحاتی سایبری و کسب توانمندیهای پیچیده تر توسط ایران، می توان گفت که این کشور در آینده بیشتر در معرض خطر قرار خواهد داشت([3]). علاوه بر آن، گزارشهایی نیز در دست است مبنی بر اینکه ایران توانسته است با هدف غلبه بر رقبا و تحقق سایر اهداف دیگر، و با انتخاب برنامه های کم هزینه تر، در زمینه سایبری به پیشرفت هایی دست یابد([4]). و نتایج برخی تحقیقات حاکی از آن است که ایران توانمندی ملی خود را در زمینه سایبری بسیج کرده است([5]). و این، نشان از این واقعیت است که جنگ سایبری در حال گسترش است و این عرصه در آینده تأثیرات فراوانی خواهد داشت و یکی از اولویت های کشورها خواهد بود.
این پژوهش بر آن است تا با در نظر داشت شرایط کنونی و تنش آلود جهان که تمام کشورها تحولات ایران را از نزدیک رصد می کنند، نبرد سایبری ایران و اسرائیل را مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. این پژوهش بیان می کند که چگونه در این اوضاع بحرانی و تنش آلود، حملات سایبری مزید بر علت شده است، نویسنده تلاش کرده است تا با بررسی توان هر دو کشور در عرصه سایبری و حملاتی که هر دو طرف علیه یکدیگر انجام داده اند – و اخیرا این رویارویی تشدید هم شده است- و بیان چالشها و تهدیدهای این رویارویی، میزان کارآمدی این جنگ به عنوان جایگزین جنگ نظامی – که هر دو طرف برای آن نیز آمادگی گرفته اند- را مورد بررسی قرار دهد.
نخست: عرصه سایبری در ایران: توانمندیها و اهداف
ایران با استفاده از پیشرفت فناوری سایبری که در کنار کم هزینه و قابل دسترس بودن، می تواند در جاسوسی و خرابکاری کاربرد داشته باشد، تلاش کرده است تا با هدف مهار توانمندیهای بالای رقبای منطقه ای و دشمنان داخلی و خارجی خود، به میدان جنگ سایبری و اطلاعاتی گام نهد. از چندین سال پیش تا به امروز ایران تلاش نمود تا برای فعالیت سایبری یک استراتژی تدوین نموده و بر اساس دیدگاه و اهداف تعریف شده از سوی نخبگان حاکم، آن را در چارچوب تشکیلاتی پایه گذاری و سازماندهی کند و توسعه دهد. یکی از کارشناسان در مورد اهتمام ایران به توانمندی در عرصه سایبری چنین می گوید: ” تا جایی که من می دانم، هیچ کشوری را در جهان سراغ نداریم – از جمله ایالات متحده آمریکا- که به اندازه ایران، مقامات عالی رتبه آن، به توسعه توانمندی در عرصه سایبری اهتمام داشته باشد([6]).
بر اساس این راهبرد، سپاه پاسداران و نیروهای بسیج هدایت مجموعه های شبه نظامی و گروههای سایبری را به عهده دارند که یا زیر نظر سپاه و یا در حمایت از سپاه در فضای مجازی فعالیت می کنند. این گروهها و شبه نظامیان سایبری یک یگان مجازی را شکل می دهند که در سال 2005 میلادی تأسیس شد و “ارتش سایبری ایران” لقب گرفت، و یکی از بازوان دیجیتالی رژیم است که در حملات سایبری علیه مخالفان رژیم در سرتاسر دنیا و علیه قدرتهای بزرگ که با برنامه های هسته ای و موشکی ایران مخالفت می کنند و نیز در حوزه های استخباراتی فعالیت می کند. عرصه مجازی جبهه تازه و فعالی است که ایران با ایالات متحده و هم پیمانانش و با دشمنان داخلی و خارجی رژیم درگیر است([7]).
مجموعه توانمندیهای سایبری ایران عبارتند از نیروهای انسانی که در حوزه های فناوری اطلاعات و هک آموزش دیده اند. و اگر به تشکیلات اداری آنها بنگریم، می بینیم که مقامات رده بالای حکومتی بر فعالیت های جنگ سایبری نظارت دارند. ساختار تشکیلاتی این مجموعه به شرح زیر است([8]):
1 – شورای عالی فضای مجازی: این شورا در سال 2012 میلادی به فرمان رهبر ایران خامنه ای، تشکیل شد اعضای آن مسئولین رده بالای حکومتی هستند که زیر نظر رئیس جمهور فعالیت می کنند. این شورا بر تمامی اموری که به فضای مجازی مربوط می شود نظارت دارد و سیاست ها و حوزه های کاری فضای مجازی را ترسیم می کند.
2-قرارگاه پدافند سایبری: نقش دفاعی دارد و هدف از آن صیانت از زیرساخت های حیاتی کشور در مقابل هرگونه حمله سایبری است. در حوزه دفاع غیر نظامی که یکی از شاخه های نیروهای مسلح ایران است، فعالیت می کند.
3-ارتش سایبری ایران: در فضای سایبری مأموریت حمله را بر عهده دارد. زیر نظر فرماندهی سپاه انقلاب/ نیروهای سایبری فعالیت می کند. با داشتن هکرهای حرفه ای و توانمندیهای بالا در حوزه فناوری اطلاعات به پایگاه های رسانه ای، منافع کشورهای غربی و معاند، مخالفین حمله می کنند و به جمع آوری اطلاعات می پردازند که چندین یگان فنی نیز آنان را پشتیبانی می کنند.
4-پشتیبانی از انجمن های سرقت اطلاعات: تعداد زیادی از گروههای سایبری از سوی ایران حمایت و پشتیبانی می شوند. در واقع، رژیم ایران همه سارقان فضای مجازی ایران و نیز تعدادی از خارج از ایران که در سوریه، لبنان و یمن در گروههای وابسته به ایران عضویت دارند، را بسیج کرده و برای تحقق بخشیدن اهداف منطقه ای خود شبکه ای از یگان های دیجیتالی را تشکیل داده است و برای گسترش نفوذ خود در منطقه توسط این یگان ها به تهدید، حملات و تجسس سایبری و کلاهبرداری اینترنتی دست می زنند([9]).
شکل شماره (1) ساختار سازمانی نیروهای ایران در حوزه سایبری را نشان می دهد.
منبع: تهیه شده توسط پژوهشگر
ایران برای توسعه توانمندی سایبری، بودجه قابل توجهی اختصاص داده است. به عنوان مثال بودجه امنیت فضای سایبری ایران در طول سالهای (2013 -2017میلادی) به میزان 1200 درصد افزایش داشته است. فرانک چیلوبو مدیر امنیت فضای مجازی و قائم مقام ریاست دانشگاه جورج واشنگتن در سال 2017 میلادی در این باره گفته است: ” در سالهای اخیر و در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، ایران بودجه زیادی برای افزایش توانمندی جهت حمله و نفوذ به شبکه های کامپیوتری اختصاص داده است. و بودجه حوزه سایبری 12 برابر شده است. در نتیجه ایران یکی از پنج قدرت برتر جهان در حوزه سایبری شده است. همچنین ایران عملیات سایبری را در سند راهبردی و دکترین نظامی خود گنجانده است([10])”.
همچنین ایران نیروهای ملی خود را در زمینه سایبری بسیج کرده و در خدمت اهداف رژیم به کارگرفته است. در حملات سایبری سعی می شود رد پایی از حمله باقی نماند در نتیجه رژیم می تواند مسئولیت حمله را نپذیرد. حکومت ایران زمینه را برای هکرهای ایرانی هموار نموده تا به سرقت اطلاعات اقدام کنند و در مورد فعالیت هکرهایی که به صورت انفرادی و یا گروهی با نامهای مستعار و یا با نام شرکتهای خاص اقدام به سرقت اطلاعات می کنند، چشم پوشی می کند. این امر سبب شده است که پژوهشگاههای غربی از ماهیت ائتلاف ها و سیاست های مشترک این دزدان با رژیم ایران درک درستی نداشته باشند. و از طرفی این امکان را برای حکومت ایران فراهم ساخته است که از اتهام مشارکت و یا انجام حملات سایبری که عليه پایگاههای اطلاعاتی کشورهای مخالف خود انجام می دهد، به دور بماند. با این همه، اما رژیم ایران نتوانسته است شک و تردیدهایی که درباره اش وجود دارد را مخفی نگهدارد مخصوصا اینکه اخیرا با تشکیل شبه نظامیان سایبری و بسیج کردن فعالین عرصه سایبری در منطقه عربی و پیچیده شدن سطح حملات سایبری و تعدد هویت طرفهای دخیل در آن حملات، گروههای دزدان سایبری افزایش یافته است([11]).
برای درک درست از میزان توانمندی ایران در حوزه سایبری – بدون هیچ مبالغه ای در توصیف این توانمندی ها-باید گفت که شاخصهای فنی حاکی از آن است که توانمندیهای کنونی ایران تا رسیدن به سطحی که بتواند با کشوری مثل چین برابری کند، هنوز فاصله دارد. گزارش سالانه شرکت (Mandiant) که به صورت اختصاصی در حوزه سایبری فعالیت دارد نشان می دهد که توانمندیهای فعلی ایران همچنان در سطحی محدود باقی مانده است و تنها قادر است بخشهای خاصی همچون بخش انرژی و نهادهای دولتی را هدف قرار دهد. در حالیکه توانمندیهای چین در سطحی است که می تواند 33 بخش مختلف را مورد حمله قرار دهد. علاوه بر آن، در حملاتی که ایرانیها انجام می دهند، 75 درصد امکان دارد که قربانی ماهیت حمله را تشخیص دهد که از سوی ایران صورت گرفته است، در حالیکه این امکان در حملات چینی ها تنها به 33 درصد محدود می شود. تفاوت دیگر اینکه، در مورد نفوذ سایبری ایرانی ها تنها 28 روز زمان می برد تا مشخص شود که حمله از سوی ایرانیها صورت گرفته است اما در مورد چینی ها این زمان به 243 روز افزایش می یابد([12]). اما این نکته را نباید از یاد برد که ایران تلاشهای خود را روی بالا بردن توانمندی سایبری متمرکز کرده است و حملاتی که ایران در فضای مجازی علیه اهداف خود انجام می دهد نشان از پیشرفت رو به رشد ایران در این زمینه است([13]).
جدول شماره (1) توانمندی ایران را با در نظر داشت تهدیدات رو به رشد در حوزه سایبری با توانمندی برخی کشورهای منطقه مقایسه کرده است. اطلاعات این جدول براساس رده بندی سال 2018 میلادی اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU) است.
جدول شماره (1) رده بندی برخی کشورها در حوزه امنیت سایبری را نشان می دهد
Source: International Telecommunication Union (ITU) Global Cybersecurity Index (GCI) 2018, https://bit.ly/3f5HWz7
از سویی دیگر، اسرائیل ایران را جزو کشورهای برتر در حوزه سایبری می شناسد. آقای یغال اونا رئیس کمیسیون ملی سایبری اسرائیل با اشاره به این مطلب گفته است: ” ایرانیها از مدتها قبل به طور مداوم بر روی حملات گسترده سایبری با هدف جمع آوری اطلاعات و تجسس و نیز با هدف ایجاد خسارت به سیستم های هدف، فعالیت داشتند. ایران جزو کشورهای معدودی است که توانسته است دست به حملات مخرب بزند”. در همین زمینه، نتایج تحقیقات پژوهشگران غربی حاکی از افزایش فعالیت سایبری ایران است. بر اساس نتایج مطالعات شرکت مایکروسافت در ماه مارس 2019 میلادی، گروههای سایبری ایرانی در طول سالهای 2017 و 2018 میلادی هزاران فرد و بیش از 200 شرکت را در سرتاسر جهان مورد حملات سایبری قرار داده و خسارتهای هنگفتی به آنان وارد کرده اند که صدها میلیون دلار برآورد شده است([14]). با بهره گیری از توانمندیهای سایبری در زمینه اطلاعاتی، ایران می تواند اطلاعات مهمی که برای توسعه صنایع مختلف کاربرد دارد را سرقت و جمع آوری کند که عملا نیز با اجرای عملیات نفوذ سایبری به مراکز تحقیقاتی دانشگاههای چندین کشور، اطلاعات آنها را سرقت کرده است([15]).
دوم: اهداف و امکانات سایبری اسرائیل
اسرائیل امکانات پیشرفته ای در زمینه سایبری در اختیار دارد و در این زمینه از ایران جلوتر است. اسرائیل از جمله قدرتهای برتر جهان در زمینه سایبری محسوب می شود([16]). سابقه فعالیت های سایبری اسرائیل به سال 1948 میلادی بر می گردد که یگان اطلاعات نظامی (8200) توسط مهندسان نخبه کامپیوتر اسرائیلی با هدف جمع آوری اطلاعات و انجام عملیات سایبری تأسیس شد که در تمام حوزه های سایبری اعم از هجوم، دفاع، شنود، جمع آوری اطلاعات و رصد کردن فعالیت های خصمانه در شبکه اینترنت فعالیت دارد([17]).
بعد از اینکه تعدادی از تأسیسات اسرائیل مورد حملات سایبری قرار گرفت، این کشور در سال 2015 میلادی تصمیم گرفت یگان سایبری را ایجاد كند که در دفاع و حمله سایبری مهارت بالایی دارد. با این کار، اسرائیل به حوزه سایبر به عنوان یکی از حوزه های امنیتی اهتمام بیشتری به خرج داد. بعد از آن در سال 2011 میلادی با هدف هماهنگ ساختن عملیات سایبری نظامی و غیر نظامی و بالا بردن امکانات برنامه ریزی برای دفاع و انجام حملات در حوزه سایبری ” کمیسیون ملی جنگ الکترونیکی” را تشکیل داد([18]) تا میان عملیات های سایبری غیر نظامی و نظامی هماهنگی کرده و امکانات برنامه ریزی برای دفاع و حمله در عرصه سایبری را افزایش دهد. در سال 2016 میلادی فرماندهی پدافند سایبری ملی تأسیس شد که زیر نظر مستقیم دفتر نخست وزیر فعالیت می کند. وظیفه این فرماندهی مدیریت تمامی فعالیت های دفاعی و اجرایی در فضای سایبری بر حسب ضرورت است. دفاع از مرزهای سایبری اسرائیل در مقابل هرگونه حمله، ارزیابی شرایط موجود، گرد آوری اطلاعات استخباراتی و بررسی آنها، همکاری با نهادهای تخصصی در این زمینه، تأمین امنیت همه نهادها مخصوصا نهادهایی که به تأسیسات زیربنایی حیاتی مربوط می شود – حتی در شرایط غیر جنگی – از جمله فعالیت های این فرماندهی است.
سند راهبردی ارتش اسرائیل که در سال 2015 میلادی صادر شد، خواهان دفاع متوازن در همه شرایط و همه حوزه های نبرد از جمله نبرد سایبری و فراهم ساختن ساز و برگ دفاعی درخور حملات دشمنان شده است. در این سند به کارگیری فضای سایبری برای کنترل افکار عمومی و کسب مشروعییت در سطح بین الملل و کسب حمایت قانونی و حفظ برتری تبلیغاتی بعد از جنگ مورد تأکید قرار گرفته است. اما در باب تهاجمی، این سند به فراهم ساختن امکانات برای انجام عملیات تهاجمی پیش دستانه سایبری تأکید دارد. در دکترین نظامی اسرائیل مسأله تهاجم بر دفاع تقدم دارد. از اینجا می توان فهمید که اسرائیل از سلاح سایبری، در زمان صلح و جنگ به یک اندازه بهره می گیرد. سلاح سایبری برای جمع آوری معلومات از اهمیت خاصی برخوردار است و در عملیات نظامی نیز کاربردهای خاص خود را دارد به گونه ای که با اصول دکترین امنیتی اسرائیل یعنی بازدارندگی، قاطعیت، هشدار و دفاع همخوانی دارد([19]).
سوم: جنگ سایبری بین ایران و اسرائیل
طی روزهای 24-25 آپریل سال 2020 میلادی تأسیسات سازمان آب و فاضلاب اسرائیل هدف حمله سایبری قرار گرفت. بنا به گفته اسرائیلیها، یگان سایبری اسرائیل به این مشکل رسیدگی کرد. در گزارشی که رئیس سازمان آب به رئیس بخش سایبری در تل آویو ارسال نموده، آمده است که تأسیسات آب چندین مرتبه مورد حملات سایبری قرار گرفته اما این حملات خسارتی به بار نیاورده است. و به کارمندانی که در آن بخش کار می کنند گفته شده است که رمز عبور سیستم های اصلی را تغییر دهند و ارتباط بعضی دستگاهها با اینترنت را قطع کنند. بنا به گفته اسرائیلیها، هدف این حمله از کار انداختن رایانه هایی بود که توزیع آبهای تصفیه شده و پمپ های کلورین و مواد شیمیایی که در تصفیه آب به کار می روند را کنترل می کرد([20]).
روزنامه فاکس نیوز آمریکایی نوشت که ایرانیها با استفاده از سرورهای آمریکایی به تأسیساتی در شمال و جنوب اسرائیل حمله کردند و مشخص نیست که آیا این حمله با هدف از کار انداختن دستگاهها بود یا تنها به قصد از کار انداختن پمپاژ آب صورت گرفته است([21]). اما روزنامه (Financial Times) چندی بعد، اطلاعاتی منتشر کرد مبنی بر اینکه ایران قصد داشت از طریق حمله سایبری و با افزایش میزان ماده کلر در آب، اسرائیلی ها را مسموم کند([22]).
اما در تحلیل های اسرائیلیها از این واقعه، اریک برینج عضو پیشین شاباک بر این باور است که حمله های ایران نشان دهنده آغاز یک دوره امنیتی تازه ای است. و این واقعه یک نوع جنگ تازه میان ایران و اسرائیل است که با پیامدهای ناگواری که برای زیرساختهای هدف به دنبال دارد، این احتمال وجود دارد که این جنگ به یک جنگ جهانی تبدیل شود. همچنین آموس یدلین رئیس پیشین شعبه اطلاعات نظامی اسرائیل هم گفت که افزایش حملات سایبری گویای این واقعیت است که عرصه سایبری به عنوان یک بُعد تازه جنگی در کنار جنگ های زمینی، دریایی و هوایی افزوده شده است([23]). اسرائیل بر این باور است که ایرانیها با این حمله اوضاع را وخیم تر ساخته و پا را از خط قرمز فراتر نهاده است([24]).
اسرائیل در پاسخ به این اقدام ایران، در تاریخ 18 می 2020 میلادی بندر شهید رجایی ایران را که مشرف بر تنگه هرمز است هدف حمله سایبری قرار داد که عبور و مرور کشتی ها در مسیرهای منتهی به بندر را مختل ساخت. برخی از رسانه های اسرائیلی این اقدام اسرائیل را یک انتقام در برابر حمله سایبری ایرانیها به سیستم توزیع آب در مناطق روستایی اسرائیل ذکر کردند. یک مسئول دولتی آمریکا – که نامش فاش نشده است – به روزنامه واشنگتن پست گفت که این حمله با دقت بالایی صورت گرفته و خسارتهای وارده به بندر ایرانی بیش از آن چیزی است که ایرانیها می گویند. مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی ایران محمد راستاد به خبرگزاری ایرانی ایلنا گفته بود که حمله سایبری اسرائیلیها نتوانست به سیستم های اصلی این سازمان نفوذ کند بلکه تنها به چند سیستم عامل خاص نفوذ کرده بود که آنها را از کار انداخته بود([25]). گزارشهای اسرائیلی ها حاکی از آن است که سیستم پدافند سایبری ایرانی موسوم به (دژ دیجیتالی) که ایران می گوید در یک کشور بی طرف ساخته شده و قادر به حمایت است، چندان کارا نبوده و چندین بار به آن نفوذ شده است([26]). آموس یلدین رئیس پژوهشگاه امنیت ملی اسرائیل در این باره گفت:” به نظر می رسد که این اقدام اسرائیل در پاسخ به حمله سایبری ایران به شبکه آب و فاضلاب صورت گرفته است”، وی همچنین افزود ” این اقدام متقابل اسرائیل حامل این پیام بود که بهتر است زیر ساخت های شهری را در جنگ دخیل نسازیم”([27]) یکی از کارشناسان پایگاه خبری “وای نت” وابسته به روزنامه “یدعوت احرونوت” گفت که بد افزارهایی که ایرانیها در این حمله استفاده کردند از یکی از یگانهای سایبری هجومی سپاه پاسداران فرستاده شده بود و اسرائیل هم تصمیم گرفت که با حمله به زیر ساخت شهری ایران و انتشار خبر این رویداد در رسانه های بین المللی، به حمله سایبری ایران پاسخ دهد([28]).
این حملات متقابل میان ایران از یک طرف و آمریکا و اسرائیل از سوی دیگر، اولین حملات در نوع خود نبود بلکه در طول ده سال گذشته ایران به چندین حمله سایبری دست زده است که ماهیت برخی از آن حملات برملا شده است که برخی از کشورهای دیگری با آمریکا منافع مشترکی دارند نیز هدف این نوع حملات بوده اند. بنا بر گزارش نشریه (MetaCompliance) که یک نشریه تخصصی در زمینه امنیت اطلاعات است([29])، ایران به این باور رسیده است در عرصه سایبری امکانات فراوانی وجود دارد که می توان آنها را در انتقام و تهدید دشمنان به خدمت گرفت.
جدول(2) مهمترین حملات متقابل سایبری بین ایران، ایالات متحده و اسرائیل([30])
منبع: گروه پژوهشهای امنیتی و نظامی، مؤسسه بین المللی مطالعات ایران (رسانه)
در چارچوب تلاشهای ایران برای دستیابی به اطلاعات استخباراتی و اطلاعات پژوهشی، در سال 2014 میلادی یک نهاد سایبری وابسته به سپاه انقلاب که بنام “Ajax Team” یا “Rocket Kitten” یاد می شود، پا به منصه ظهور گذاشت که با هدف جمع آوری اطلاعات استخباراتی و سرقت اطلاعات مهم، برخی نهادها و اشخاص را مورد حمله سایبری قرار می دهند. در قالب تشکیلاتی سازمان یافته و روشمند در چندین مرحله هدف هایی از جمله دانشمندان اسرائیلی، کادر سفارتخانه ها، رهبران پیمان ناتو، مخالفین رژیم، خاندان سلطنتی عربستان سعودی و تعدادی از منافع آمریکایی و اسرائیلی و پایگاههای خبری را مورد حمله سایبری قرار دادند([31]).
اخیرا هکرهای وابسته به ایران، شرکت داروسازی آمریکایی “گیلیاد” که برای یافتن درمانی برای ویروس کرونا تحقیقاتی را انجام می دهد، مورد حمله سایبری قرار دادند. و علی رغم اینکه علی رضا میر یوسفی هرگونه ارتباط ایران به این حملات را نفی کرد، اما گزارشهای مشابهی وجود دارد که نشان می دهد ایران در تلاش است به نتایج تحقیقات مربوط به ویروس کرونا دست یابد. هکرهای ایرانی و دیگر گروههای هک، تلاش کردند برای سرقت تحقیقات انجام شده در مورد ویروس کرونا، به سیستم های سازمان بهداشت جهانی نفوذ کنند([32]).
چهارم: پیامدها و نتایج رویارویی سایبری بین ایران و اسرائیل
علی رغم اینکه هر دو طرف در معرض حملات و نفوذ سایبری پی در پی قرار دارند که برخی اوقات نه طرف مهاجم از آن سخنی به میان می آورد و نه طرف قربانی، اما این نوع حملات در شرایط خاصی شدت بیشتری به خود می گیرد. و گاهی با هدف بازدارندگی و یا برای ارسال پیام خاصی، به روشهای غیر مستقیم درباره اینگونه حملات اظهار نظرهایی صورت می گیرد. برخی بر این باورند که جنگ سایبری که هم اکنون جریان دارد در واقع سایه ای از جنگ دو طرف در سوریه است. و میان حملات متقابل سایبری ایران و اسرائیل و جنگ در منطقه یک رابطه وجود دارد. و شاید ایران به این خاطر به حملات سایبری خود علیه اهداف اسرائیلی شدت بخشیده که دریافته است اسرائیل که هر از چندگاهی حملات گسترده ای علیه اهداف ایرانی و شبه نظامیان وابسته به ایران در سوریه انجام می دهد، در جنگ نظامی گوی سبقت را ربوده است ([33]). بنابراین، ایران تلاش می کند با تمامی امکاناتی که در اختیار دارد قدرت خود را به رخ جهانیان بکشد و این پیام را به جهان برساند که می تواند در مقابل آمریکا و هم پیمانانش از جمله اسرائیل ایستادگی کند. و توان مقابله و خنثی سازی هرگونه حمله را دارد و هرگاه فشاری متوجه او شود، می تواند عکس العمل مناسب از خود نشان دهد. از جمله امکانات ایران برای قدرت نمایی، استفاده از عرصه سایبری برای هدف قرار دادن دشمنان است. همانطور که تأسیسات هسته ای ایران و سیستم های موشکی این کشور از سوی آمریکا و اسرائیل مورد حمله سایبری قرار گرفت، ایران نیز چندین حمله سایبری را بر تأسیسات زیربنایی در داخل آمریکا و اسرائیل انجام داد. حملات متقابل در فضای سایبری نشان از این واقعیت است که هر طرف تلاش دارد بدون اینکه کار به درگیری نظامی بکشد، طرف مقابل را مغلوب سازد. و می توان گفت که راهبرد سایبری ایران با منافع ژئوپلیتیک این کشور رابطه تنگاتنگی دارد و در تعیین راهبرد سایبری ایران این مسأله از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا بعد از هر فشاری که به ایران وارد می شود، ایران در فضای سایبری قدرت خود را به رخ طرف مقابل می کشد. بعد از تنگ تر شدن حلقه تحریمهای اقتصادی آمریکا علیه ایران و همچنین بعد از کشته شدن فرمانده سپاه قدس قاسم سلیمانی، ایران حملات سایبری خود را متوجه منافع آمریکا نمود. و بعد از اینکه اسرائیل پایگاههای ایران و شبه نظامیان وابسته به ایران در سوریه را هدف قرار داد، ایران نیز اهداف اسرائیلی را مورد حملات سایبری قرار داد. بدین سان، ایران معمولا در پاسخ به هرگونه فشار اقتصادی و چالش ژئوپلتیکی که با آن مواجه می شود، از حربه حملات سایبری استفاده می کند. از سویی دیگر، ایران هر از چندگاهی دستاوردهای خود مخصوصا در حوزه فناوری و نظامی و همچنین انجام حملات سایبری را به نمایش می گذارد تا چنین وانمود کند که یک کشور پیشرفته است و توانایی رقابت با کشورهای بزرگ و ایستادگی در مقابل دشمنان را دارد. تا از این طریق در داخل ایران پایگاه مردمی رژیم را تقویت کند و از نارضایتی مردمی بکاهد. و افکار عمومی مردم خود را از مشکلات داخلی به یک چالش و مشکل بزرگ تری متوجه سازد. ایران در زمینه نفوذ سایبری و تخریب به توانمندیهای قابل توجهی دست یافته است و می تواند با حمله به شبکه هایی که سیستم حفاظتی آنها ضعیف است و یا از طریق نفوذ غیرمستقیم به سیستم هایی که به شبکه های بزرگ بین المللی متصل هستند، دست به سرقت اطلاعات بزند.
علی رغم اینکه امکانات سایبری ایران در کنترل و راه اندازی سیستمهای قربانی (کنترل مصنوعی) ضعف هایی دارد([34])، اما این کشور – با درک اینکه نقطه ضعف کشورها در زمان حاضر در همین حوزه است- سخت در تلاش است تا توانمندیهای خود را در این زمینه افزایش دهد. سیستم الکترونیک به منزله اعصاب مرکزی است که در کنترل تمام جنبه های زندگی امروز دخالت دارد. و از طرفی دیگر، نبود هیچ ساز و کار واضح و قانون مشخصی در سطح بین الملل درباره جرائم الکترونیک، دشواری اثبات منبع حملات سایبری و سهولت انکار آن از جمله دلایل رواج فعالیت در این عرصه است. اما باید در نظر داشت که ایران در این زمینه مشکلاتی نیز دارد به عنوان نمونه تأسیسات هسته ای ایران در نطنز و تأسیسات نظامی در پارچین اخیرا هدف حملات سایبری قرار گرفت و بار دیگر این مسأله را روشن ساخت که توان ایران در حوزه حفاظت و دفاع الکترونیک هنوز هم نسبتا پایین است؛ علی رغم بودجه های کلانی که برای بالا بردن ضریب امنیتی حوزه سایبری خود اختصاص داده است. حملات سایبری محدود ایران به زیر ساخت های اسرائیل نشان داد که این کشور با امکانات پیشرفته ای که آمریکا و اسرائیل در این زمینه دارند، فاصله زیادی دارد. توانمندی سایبری آمریکا و اسرائیل در حمله به تأسیسات حیاتی در داخل ایران همچون حمله به برنامه هسته ای ایران و حمله به بندر شهید رجایی به نمایش گذاشته شد. با توجه به راهبرد دفاعی بازدارنده ایران که بر اساس آن برای جلوگیری از بروز جنگ در داخل مرزها، با به کارگیری شبه نظامیان وابسته به خود در چندین کشور دیگر، در خارج از مرزهایش با دشمن درگیر است، حملات سایبری که تأسیسات حیاتی و حساس ایران قربانی آن شد، نظریه بازدارندگی و دفاع پیش دستانه که راهبرد نظامی ایران است را مورد تردید قرار داده است و حمله به تأسیسات حیاتی در داخل ایران را امری ممکن ساخته است. زیرا تا زمانیکه ساختار نیروهای مسلح ایران با تمامی تهدیدها متناسب نباشد، هرگونه حمله مستقیم به ایران، آینده قدرت دفاعی ایران را با خطر جدی مواجه می سازد. و ایران از بیم همین مسأله، به خاطر سست بودن بنیه نظامی اش همواره تلاش کرده است که عمق دفاعی خود را از هرگونه تهدیدی دور نگه دارد. امکانات و توانمندیهای فنی ایران به حدی نیست که بتواند به شبکه کاملا محافظت شده نفوذ کند و همین محدودیت امکانات، ایران را در مقابل حملات سایبری آسیب پذیر ساخته است که به عنوان نمونه ایالات متحده با استفاده از یک رخنه ای، به شبکه نرم افزاری یکی از یگان های دفاعی هوایی سپاه پاسداران ایران حمله سایبری انجام داد که این سامانه به پرتاب موشک و دیگر پرتابه ها مربوط می شد. اسرائیل با امکاناتی که – در حمله و دفاع – سایبری در اختیار دارد و از حمایت آمریکا نیز برخوردار است، می تواند ایران را به طور مدام تحت فشار قرار دهد. و تلاشهای ایران را برای کسب برتری در رقابتی که میان ایران و اسرائیل جریان دارد، خنثی کند. و نمی گذارد که ایران به قدرتی دست یابد که بتواند پا را از حدی که در چهارچوب موازنه منطقه ای برایش تعریف شده فراتر بگذارد. مخصوصا اسرائیل نخواهد گذاشت که ایران به قدرت نظامی هسته ای و یا موشکی که امنیت اسرائیل را به خطر اندازد، دست یابد. اما اسرائیل از افزایش توانمندیهای سایبری ایران که بتواند زیر ساختهای اسرائیل را که با فناوری دیجیتالی اداره می شود، در تیر رس خود داشته باشد، هراس دارد. اما در مورد اسرائیل، واضح است که اسرائیل برای مقابله با حملات سایبری ایران سیاست سایبری بازدارنده را در پیش می گیرد. به عنوان مثال حمله به بندر شهید رجایی و احتمال دست داشتن اسرائیل در حملات سایبری به تأسیسات هسته ای نطنز این پیام را در بر داشت که قدرت اسرائیل در حوزه سایبری از توانمندیهای ایران بسی بیشتر است و این امکان وجود دارد که بتواند به آسانی به تأسیسات زیربنایی شهری حمله کرده و آنها را مختل سازد. بنابراین، در شرایطی که هر طرف می کوشد قدرت بازدارنده سایبری را به امکانات بازدارنده خود بیفزاید، احتمال شدت یافتن جنگهای سایبری بین دو جبهه وجود دارد.
اما با این همه، برخی تحلیل های اسرائیلی حاکی از آن است که جنگ سایبری هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد و بنابراین رویاریی در این جبهه در آینده افزایش خواهد یافت. و این احتمال هم وجود دارد که در این جنگ اهداف غیر نظامی هم مورد هدف قرار گیرد همانطور که شبکه توزیع آب اسرائیل مورد حمله قرار گرفت و اینگونه حملات می تواند به بهای جان شهروندان غیر نظامی تمام شود. حملات سایبری می تواند -مثلا -سبب تصادف دو قطار شود که تلفات جانی آن به مراتب بیشتر از هر موشک بالستیک است.
طبیعتا، جنگ سایبری که هم اکنون جریان دارد، اوضاع امنیتی اسرائیل را پیچیده تر می کند زیرا قاعده بازی در این جنگ با جنگ سنتی فرق دارد، و در فضای جنگ سایبری، جغرافیا هم مطرح نیست([35]). علاوه برآن، این احتمال هم وجود دارد که شبه نظامیان مورد حمایت ایران همچون حزب الله و حماس بتوانند به امکانات پیشرفته سایبری دست یابند. در این خصوص، جفری کار نویسنده کتاب ” درون جنگ سایبری” بر این باور است که هر کشوری می تواند – بدون در نظر داشت راههای نفوذ- به کشور دیگری حمله سایبری انجام دهد. زیرا اکثر نیروهای نظامی با شبکه های رایانه ای متصل به اینترنت سر و کار دارند. بنابراین، این شبکه ها امن نیستند و به همین دلیل هم گروههای غیر دولتی و حتی افراد می توانند دست به حملات سایبری زده و به جنگ سایبری وارد شوند([36]). شایان ذکر است که خطراتی که در فضای سایبری وجود دارد، از جمله خطرات روز افزون و از جمله عواملی که امنیت جهان و اقتصاد جهانی را تهدید می کند، به حساب می آید. خطرات سایبری جزو ده خطری که دنیا با آن مواجه است، قرار دارد([37]). یعنی این که در آینده جنگ سایبری به میدان رقابت بین ایران و اسرائیل بدل خواهد شد. انگیزه آنها برای ادامه این رقابت کسب برتری در این نوع از رقابت ها در کنار سرمایه گذاریهایی که هر طرف در گذشته در این حوزه کرده است، خواهد بود.
نتیجه گیری
جنگ سایبری با توجه به فضای پیشرفته الکترونیک، یک واقعیت و یک بُعد جنگی تازه است که کشورها برای غلبه بر دشمنان خود وارد این کارزار می شوند که با تلاش نه چندان زیاد و بدون خسارت جانی می توانند نتیجه این جنگ را به نفع خود رقم بزنند. برخلاف جنگهای سنتی که وقتی شروع شوند، تعیین نتیجه جنگ ناممکن و پایان دادن به آن هم سخت است.
لذا این واقعیت ها نشان می دهد که فضای سایبری به یک میدان رقابت بدل شده است و در درگیریهای آینده جنگ سایبری نیز بخشی از ماجرا خواهد بود که سبب خواهد شد جنگها در حوزه تاکتیکی محدودی روی دهد و به جنگهای پر دامنه تبدیل نشود. بسیاری از کشورها به این واقعیت رسیده اند که برای ایجاد قدرت بازدارندگی نسبی در عرصه سایبری، تدوین راهبرد سایبری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. و این مسأله تهدیدهای سایبری را در شمار تهدیدهای اصلی قرار داده است که در آینده کشورها را به چالش می کشد. از سویی دیگر، کشورهای منطقه از فعالیت های مخرب الکترونیک ایران در امان نخواهند ماند. هکرهای ایرانی در تلاشند تا با یافتن رخنه ای در سیستمهای حفاظتی شبکه های یارانه ای، به آنها نفوذ کرده در کار سیستم الکترونیکی بخشهای حیاتی اختلال ایجاد کنند. و برای قدرت نمایی به هر چیزی که به ایالات متحده و هم پیمانان آنها ارتباط داشته باشد، آسیب بزنند که حمله به شرکت سعودی آرامکو نمونه ای از آن است.
[1] – حمله سایبری که آمریکا و اسرائیل علیه تأسیسات هسته ای ایران انجام دادند تا تولید اورانیوم را که بخشی از برنامه هسته ای ایران است، متوقف سازند. در این حمله از ویروس الکترونیکی استاکس نت (Stuxnet Virus)، استفاده شد. این بد افزار یک کرم رایانه ای است که سیستم عامل ویندوز را آلوده می کند. آمریکا و اسرائیل از سال 2005 میلادی کار برنامه ریزی این ویروس را روی دست گرفتند.
[2] – جنگ سایبری (Cyber Warfare) عبارت از عملیات الکترونیکی پیچیده ای است که طی آن به سیستمهای رایانه ای و شبکه های اطلاعاتی کشور دیگر حمله صورت می گیرد و ویروسها به سیستمهای رایانه ای هدف آسیب زده و در کار آنها اختلال ایجاد می کند، رجوع شود به: باسل رزق الله، ” اسرائیل” در جبهه سایبری، پایگاه اینترنتی متراس، ( 23 جولای 2019 میلادی)، تاریخ بازدید: 24 آگوست 2020، https://bit.ly/2QhucY0
([3])David Siman-Tov, Shmuel Even, A New Level in the Cyber War between Israel and Iran, INSS – The Institute for National Security Studies, ( June 3, 2020), accessed on: 10 Sep 2020. https://bit.ly/36Whx6z
([4]) مرکز پژوهشها و مطالعات ملک فیصل، امکانات ایران در سرقت سایبری، (ژانویه 2020)، تاریخ بازدید: 5 سپتامبر 2020. https://bit.ly/3iAmfJe
([5]) حسن مظفر لرزو، گروههای هكر و شبه نظامیان دیجیتال ایرانی، (ریاض: موسسه بین المللی مطالعات ایران “رسانه”، 2020 میلادی) صص7-21.
([6]) Benntt, Cory, Fears grow of Iran cyber-attack,The Hill, (22 November 2014), Accessed on: 25 August 2020. https://bit.ly/2YrzkgL
([7]) پایگاه اینترنتی استقلال، ایران در تیر رس بمباران سایبری آمریکا.. اهداف و علت ها، ( 14 جولای 2019 میلادی)، تاریخ بازدید: 25 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/3grMtMX
([8]) BBC Persian, Nederland’s Internet Governance Forum, Structure of Iran’s Cyber Warfare, Accessed on: 9 Sep 2020. https://bit.ly/3i7OLT1
([9]) حسن مظفر لرزو، گروههای هكر و شبه نظامیان دیجیتال ایرانی، منبع پیشین، ص195.
([10]) گابی سیبدی، سابی و افرمسکی، فعالیت های ایران در عرصه سایبری: تعیین شیوه ها و درک راهبرد، ترجمه موسسه بين المللى مطالعات ایران، مرکز مطالعات امنیت ملی اسرائیل، ( 1 مارچ 2020 میلادی)، تاریخ بازدید: 25 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/2Vq2X0J
([11]) حسن مظفر لرزو، گروههای هكر و شبه نظامیان دیجیتال ایرانی، منبع پیشین، ص 144 .
([12]) راشد باسم، افزایش رو به رشد امکانات ایران در عرصه جنگ سایبری، موسسه بین المللی مطالعات ایران “رسانه”، 20 آپریل 2016 میلادی، تاریخ بازدید 25 آگوست 2020 میلادی، https://bit.ly/32p6GOh
([13]) International Telecommunication Union (ITU), Global Cybersecurity Index (GCI) 2018, Accessed on, July 28 2020, accessed on: 25 Aug 2020. https://bit.ly/3f5HWz7
* در این گزارش آمده است که برخی کشورها از جمله اسرائیل تمام اطلاعات لازم را ارائه نکرده اند. و از اینجا می توان دریافت که امکانات اسرائیل در رده بندی جهانی در بالاترین سطح قرار دارد.
([14]) گابی سیبدی، سابی و افرمسکی، فعالیت های ایران در عرصه سایبری: تعیین شیوه ها و درک راهبرد، منبع پیشین.
([15]) هاآرتس، هکرهای وابسته به ایران یک شرکت دارو سازی آمریکا را مورد حمله قرار دادند، ترجمه موسسه بین المللی مطالعات ایران، (9 می 2020 میلادی) تاریخ بازدید 10 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/35eJJR1
([16]) صالح نعمانی، نضال محمد وتد، خوانش های اسرائیل برای مقابله سایبری با ایران، سایت العربی الجدید، (20 می 2020 میلادی)، تاریخ بازدید: 25 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/2ECWl9a
([17]) فاطمه حسان عیتانی، یگان 8200 اسرائیلی و نقش آن در سرویس فناوری تجسس اسرائیل، (بیروت: مرکز مطالعات و مشاوره زیتون، آگوست 2010 میلادی)، ص9.
([18]) باسل رزق، “اسرائیل” در جبهه سایبری، پایگاه متراس، (23 جولای 2019 میلادی)، تاریخ بازدید: 24 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/3aTVLQt
([19]) همان.
([20]) Raved, Ahiya,Cyber-attack targeted Israel’s water supply, internal report claims, Ynet News, (April 24 2020), Accessed on: 06 Sep 2020. https://bit.ly/324oLlU
([21]) پایگاه اینترنتی وای نت، ایران تأسیسات آب اسرائیل هدف حملات سایبری قرار داد، ترجمه موسسه بین المللی مطالعات ایران، (7 می 2020 میلادی) تاریخ بازدید: 10 آگوست 2020. https://bit.ly/32VJCHa
([22]) Ynet, Iran tried to poison Israelis by increasing chlorine in water, (June 10 2020), Accessed on: 06 September, 2020). https://bit.ly/2ZeXPya
([23]) امال شحاده، خطر جنگ سایبری اسرائیل و ایران از درگیری نظامی کمتر نیست، ایندپندنت عربی، (20 می 2020 میلادی، تاریخ بازدید: 6 سپتامبر 2020 میلادی. https://bit.ly/3jWJZbH
([24]) سایت شبکه 13 اسرائیل، اسرائیل حمله سایبری ایران به تأسیسات آب را بررسی می کند، ترجمه موسسه بین المللی مطالعات ایران، 9 می 2020 میلادی، تاریخ بازدید: 2 آگوست 2020. https://bit.ly/2DCMsbI
([25]) سایت العربی الجدید، ” واشنگتن پست”: اسرائیل یک بندر ایرانی هدف حمله سایبری خود قرار داد، (19 می 2020 میلادی) تاریخ دسترسی: 6 سپتامبر 2020، https://bit.ly/320REiY
([26]) پایگاه اینترنتی اسرائیلی دیفینس، ضربه سایبری که به ایران زده شد این پیام را داشت که زیر ساختها خط قرمز است، روزنامه هاآرتس، ترجمه موسسه بین المللی مطالعات ایران، ( 20 می 2020 میلادی) تاریخ بازدید: 6 آگوست 2020،https://bit.ly/3lVzszi
([27]) هارئیل، آموس، بنادر ایران در معرض حمله سایبری قرار می گیرند ( ترجمه) مرکز مطالعات بین المللی ایران، ( 15 می 2020 میلادی)، تاریخ بازدید: 10 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/2R1yrXX
([28]) پایگاه وای نت، اسرائیل هدف حملات گسترده سایبری ایران قرار می گیرد، ترجمه موسسه بین المللی مطالعات ایران، (21 می 2020 میلادی) تاریخ دسترسی: 10 آگوست 2020 میلادی، https://bit.ly/2Zlsb1V
([29]) Strawbridge, Geraldine, Iran’s Cyber Attack Timeline 2009 – 2020, (January 21, 2020), Accessed on September 09, 2020. https://bit.ly/3he9rHA
([30]) لطفی، جیهان، جنگ سایبری و حملات سایبری آمریکا علیه سیستم موشکی ایران، (25 ژوئن 2019)، تاریخ بازدید: 8 اکتبر 2020. https://bit.ly/2I9vgwj و همچنین: خالد منشاوی، چرا ایران برای دفع حملات فیزیکی و سایبری علیه تأسیسات نفتی اش آماده می شود؟، ایندپندنت عربی، ( 30 سپتامبر 2019 میلادی) تاریخ بازدید: 8 اکتبر 2020. https://bit.ly/34vCIcC، همچنین: مرکز مطالعات اندیشه راهبردی، انفجارهای ایران … علتها و پیامدها، ( 19 جولای 2020 میلادی) تاریخ بازدید: 6 سپتامبر 2020. https://bit.ly/35nDfzB
([31]) گابی سیبدی، سابی و افرمسکی، فعالیت های ایران درعرصه سایبری: تعیین شیوه ها و درک راهبرد، منبع پیشین.
([32]) هاآرتس، هکرهای وابسته به ایران یک شرکت دارو سازی آمریکا را مورد حمله قرار دادند، منبع پیشین.
([33]) صالح نعمانی، نضال محمد وتد، خوانش های اسرائیل برای مقابله سایبری با ایران، منبع پیشین.
([34]) Sophie Bushwick, How Iran Can Still Use Cyber and Drone Technology to Attack the U.S., Scientific America, (23 Feb 2020), accessed on: 12 Aug 2020. https://bit.ly/3lChPnd
([35]) پایگاه اینترنتی 180، جنگ سایبری بین تهران و تل آویو رسما شعله ور می شود، (22 می 2020 میلادی) تاریخ بازدید: 24 آگوست 2020 میلادی. https://bit.ly/2QnXrs0
([36]) رماح دلقمونی، احتمال دارد برخی کشورها را کاملا فلج کند… آیا شعله های جنگ سایبری زبانه کشیده است؟، الجزیره نت، (7 ژانویه 2020 میلادی)، تاریخ بازدید: 9 سپتامبر 2020 میلادی، https://bit.ly/3bF5wlY
([37]) World Economic Forum Global Risks, The Global Risks Report 2019-2020, (January 2020), Accessed on: 7Oct, 2020. https://bit.ly/3iKAo6Q
