چکیده
از گذشته های دور، مالزی در کشمکش های بین دو یا چند کشور اسلامی سیاست بی طرفی را در پیش گرفته است. و با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد، با جهان غرب نیز از روابط تجاری و نظامی مستحکمی برخوردار است. با این همه، ایران توانسته است- مخصوصا در دوران مهاتیر محمد- مناسبات خوبی با مالزی برقرار کند که این امر موجب تقویت منافع مشترک بین دو کشور شده است. این پژوهش بر آن است تا ضمن بررسی رویکردهای ایران در قبال مالزی، به این نکته بپردازد که چگونه ایران توانسته است اهداف خود را تقویت کند. این پژوهش همچنین چالش هایی را که مانع گسترش روابط ایران و مالزی می شود، نیز به بحث گرفته است. محورهای بحث در این پژوهش عبارتند از: نخست: عواملی که بر روابط ایران و مالزی تأثیر گذار هستند. دوم: قدرت نرم و ابزارهای پیشبرد سیاست خارجی ایران در مالزی. سوم: ماهیت و سطوح مناسبات ایران و مالزی. چهارم: چالش های فراروی روابط ایران با مالزی.
مقدمه
علی رغم اینکه ایران و مالزی در تقویت همکاری در زمینه تجارت و سرمایه گذاری و نیز همکاری در بخش انرژی منافع مشترکی دارند اما عوامل ژئوپلیتیک در منطقه خاورمیانه و اوضاع داخلی مالزی تا حد زیادی روابط دوجانبه را تحت تأثیر قرار داده است. مالزی برای تقویت همکاری با ایران در بخش نفت و گاز – که از نظر مالزی بازار بِکر محسوب می شود- تلاشهای زیادی به خرج داده است. اما این تلاشها همواره با مشکلاتی روبرو بوده است که تحریم اقتصادی ایران توسط ایالات متحده به خاطر برنامه هسته ای و هراس از سیاست های مذهبی ایران و فعالیت های غیر قانونی در خاک مالزی و همچنین نگاه مالزی به روابط این کشور با عربستان سعودی از جمله این مشکلات است.
نخست: عوامل تأثیر گذار بر روابط ایران با مالزی
چندین فاکتور که به تعاملات ایران و مالزی در سطح منطقه و بین الملل مربوط می شود روابط این دو کشور را تحت تأثیر قرار می دهند که عبارتند از:
1- موقعیت راهبردی:
کشور مالزی از موقعیت جغرافیایی و ژئوراهبردی تأثیرگذاری در جنوب شرق آسیا برخوردار است و بر یکی از مسیرهایی که در گذشته و حال از مهترین مسیرهای تجارت جهانی بوده است یعنی همان مسیری که شرق و غرب را به هم پیوند می دهد، اشراف دارد. همچنین این کشور بر یکی از مهمترین آبراهه های جهان یعنی تنگه ملاکا که بین جزیره سوماترا در اندونزی و شبه جزیره مالزی و سنگاپور قرار دارد، مشرف است. این تنگه، اقیانوس هند و دریای جنوبی چین و اقیانوس هند را به هم پیوند می دهد؛ یعنی این تنگه راه خاورمیانه به بازارهای بزرگ آسیایی مانند چین، ژاپن و کره جنوبی را کوتاه می کند. روزانه حدود 16 میلیون بشکه نفت از این تنگه گذر می کند. 85 تا 90 درصد مجموع محموله های نفتی که سالانه از این تنگه می گذرند را نفت خام تشکیل می دهد و نسبت باقیمانده را هم فرآورده های نفتی به خود اختصاص می دهد. همچنین گاز مایع طبیعی از منطقه خلیج عربی و از کشورهای آفریقایی صادر کننده گاز به مقصد کشورهای شرق آسیا از این تنگه عبور می کند. این تنگه از لحاظ حجم آمد و شد و ازدحام در جهان رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. قدرت های جهانی همچون چین و ایالات متحده و نیز قدرت های منطقه ای بر سر این تنگه رقابت دارند. همه کالاهای تجاری ایران با کشورهای جنوب شرق آسیا به ویژه شرکای اصلی یعنی چین، ژاپن و کره جنوبی از این تنگه عبور می کنند که در این میان، نفت عمده کالای تجاری ایران محسوب می شود([1]).
2- تجربه توسعه مستقل
کشور مالزی در جنوب شرق آسیا توسعه اقتصادی مستقل و به دور از هرگونه تأثیر قدرت های جهانی و همچنین به دور از دیکته های صندوق بین المللی پول را تجربه کرده است. در نتیجه، یک الگوی توسعه ای مهمی را برای کشورهای اسلامی ارائه داده است. ایران که از همان آغاز پیروزی انقلاب اصل استقلال و خود کفایی را یکی از اصول اساسی سیاست خارجی خود قرار داده است، به این الگو توجه نشان داده است. به ویژه آنکه این الگو در انتقال اقتصاد مالزی از یک اقتصاد متکی بر کشاورزی به اقتصاد صنعتی؛ مخصوصا در زمینه های فناوری همچون سیستم های رایانه ای و لوازم الکترونیکی و راه اندازی چندین ابر پروژه، موفق بوده است. به لطف همین تلاشها است که مالزی توانسته خود را در شمار قدرت های رو به رشد آسیا قرار دهد و جایگاه خود را در سطح بین الملل ارتقا بخشد.
3- رویکردهای اسلامی مشترک
در نتیجه انقلاب 1979 ایران که روحانیون به رهبری آیت الله خمینی قدرت را به دست گرفتند، ساختار ژئوپلیتیک خاورمیانه نیز دستخوش تغییر شد که تا امروز نیز به همان منوال باقیست([2]). چیزی از انقلاب نگذشته که جمهوری اسلامی ایران بر اساس قانون اساسی خود را ملزم به صدور انقلاب دانست و حمایت خود را از قیامها در سرتاسر جهان اسلام اعلام کرد. خمینی نیز در سخنرانیهایش از مردم ایران خواست که « سختی ها و فشارها را تحمل کنند» تا مسئولین کشور بتوانند « تکالیف اصلی خود یعنی تبلیغ اسلام در سرتاسر جهان را به انجام برسانند»([3]).
همزمان با خیزش انقلاب در ایران، مالزی نیز از سال 1970 میلادی شاهد موج جدیدی از اسلام سیاسی در کشور بود که گروههایی چون «جنبش جوانان مسلمان مالزی» و «حزب جماعت اسلامی مالزی» که از انقلاب اسلامی ایران الهام گرفته بودند، به عنوان گروههای سیاسی اسلامی مطرح در کشور سر برآوردند ([4]). و به تأسی از انقلاب ایران، «حزب اسلامی مالزی» خود را به عنوان نماینده راستین مستضعفین در مبارزه علیه مستکبرین معرفی کرد که برای برقراری عدل و داد با فساد مبارزه می کند. این حزب متأثر از باورهای دینی علی شریعتی مزینانی بود که برخی وی را ایدئولوگ انقلاب ایران می دانند([5]).
در همین راستا، برخی از رهبران حزب اسلامی مالزی بر این باور بودند که حامیان و پیروان حزب، عبد الهادی آونگ رئیس فعلی حزب و فرستاده ویژه مالزی به خاورمیانه که تحصیلات خود را در دانشگاه اسلامی مدینه منوره و دانشگاه الازهر قاهره سپری کرده است را با روحانیانی که در ایران به قدرت رسیده اند هم طراز می دانستند([6]). و ملاحظه می شود محمد سابو که وزیر دفاع دولت مهاتیر محمد بود، در سخنرانیهایش از گفتمان انقلابی خمینی بهره جسته و امریکا را «شیطان بزرگ» می نامید([7]).
از سویی دیگر، به باور ناظران، «گروه جنبش جوانان مسلمان مالزی» یک گروه نسبتا اصلاح طلب متمدن است که از نظر عقیدتی به « گروه اخوان المسلمین» در جهان عرب، و « جماعت اسلامی» در پاکستان گرایش دارد و بسیار شیفته انقلاب ایران است. در آن زمان انور ابراهیم رئیس گروه جنبش جوانان مسلمان مالزی بود که در حال حاضر، دوازدهمین رهبر اپوزیسیون مالزی است. شایان ذکر است که انور اندکی بعد از پیروزی انقلاب، به ایران سفر کرد و با آیت الله خمینی دیدار کرد([8]).
4- ایرانیان مقیم مالزی
در حال حاضر تعداد ایرانیانی که در مالزی زندگی می کنند، به 200,000 هزار تن می رسد که بالاترین آمار در تمام کشورهای آسیایی را به خود اختصاص می دهد([9]). دهه 90 قرن گذشته میلادی شاهد مهاجرت های دسته جمعی ایرانیان به خارج از کشور بود که علت آن، اوضاع بد اقتصادی در ایران بود. همزمان با این موج، مالزی سیاستی در پیش گرفت که بتواند دانشجویان بین المللی را به مراکز آموزش عالی خود جذب کند. پایین بودن هزینه های تحصیلی و هزینه های زندگی در مقایسه با کشورهای دیگری که میزبان دانشجویان بین المللی به ویژه از منطقه خاورمیانه و افریقای شمالی بودند، سبب شد که بسیاری از دانشجویان ایرانی برای ادامه دوره تحصیلی خود در دانشگاههای مالزی راهی آن کشور شوند([10]). موج گسترده مهاجرت ایرانیان به خارج از کشور سبب شد که بسیاری از کشورهای اروپایی و نیز ایالات متحده در صدور ویزا برای شهروندان ایرانی سخت گیری کنند. به همین سبب سفر به مالزی گزینه ای آسان و بی درد سرتری برای شهروندان ایرانی بود.
علاوه بر دانشجویان، بسیاری از شهروندان ایرانی با انگیزه های اقتصادی راهی مالزی شدند. و از آنجا که مالزی از لحاظ جغرافیایی با استرالیا نزدیک است، بسیاری از ایرانیان به این کشور به دیده دروازه ورود به کشورهای دیگری مثل استرالیا می نگریستند. به علاوه، مقررات صدور ویزای مالزی در مقایسه با کشورهای دیگر آسان و با وضعیت شهروندان ایرانی سازگارتر بود([11]).
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر مهاجرت ایرانیان به مالزی فضای سیاسی داخلی ایران و سرکوب مخالفین توسط رژیم فعلی ایران بود. «جنبش سبز» در ایران ( که یک جنبش حقوق مدنی است که بعد از انتخاب جنجال برانگیز مجدد محمود احمدی نژاد شکل گرفت)، به طور گسترده ای در سرتاسر کشور سرکوب شد. این امر بسیاری از کنشگران این جنبش را بر آن داشت تا به مالزی فرار کنند. از میان این کنشگرانی که به مالزی فرار کرده اند، تعدادی تحصیلات خود را در دانشگاههای مالزی ادامه دادند و تعدادی هم به فعالیت های بازرگانی در مالزی همت گماشتند([12]). کنشگران جنبش سبز در مالزی « جمعیت راه سبز ایران در مالزی» را تأسیس کرده و ارتباط خود را با کنشگران این جنبش در داخل کشور حفظ کردند([13]).
5- روابط مالزی با عربستان سعودی که رقیب منطقه ای ایران است
بی تردید، سیاست های مالزی در قبال قدرت های منطقه ای و بین المللی به ویژه عربستان سعودی و ایالات متحده، مناسبات این کشور با ایران را تحت تأثیر قرار می دهد. زیرا ماهیت رابطه ایران با این دو کشور گاهی رقابت تنگاتنگ است، گاهی تنش آلود و گاهی مقابله. همچنین رابطه ایران و مالزی به میزان تأثیرگذاری دو کشور رقیب ایران، بر فضای منطقه و بین الملل نیز بستگی دارد. چراکه ایالات متحده به عنوان ابر قدرت دنیا تأثیر گذاری زیادی بر سیاست جهانی دارد و عربستان سعودی نیز از تأثیر قابل توجهی بر جهان اسلام برخوردار است.
با اینکه مالزی طی سالها کوشیده است تا روابط خود را با ایران مستحکم کند اما با این حال، این کشور روابط دوستانه دیرینه و مستحکم خود با عربستان سعودی را نیز حفظ کرده است. اندکی بعد از استقلال مالزی در سال 1957 میلادی، رابطه این کشور با عربستان سعودی تقویت شد و تونکو عبد الرحمن اولین نخست وزیر مالزی در سال 1958 میلادی به عربستان سعودی سفر کرده و فریضه حج را به جا آورد([14]). عربستان سعودی نیز در طول مدت «جنگ بورنئو» برای میانجیگری بین مالزی و اندونزی از هیچ تلاشی فروگذار نکرد([15]).
عربستان سعودی برای چندین سال کمک های مالی به مالزی ارائه داده است. به عنوان مثال عربستان سعودی در فاصله سالهای 1975 تا 1993 میلادی حدود 85 میلیون دلار امریکایی از «صندوق توسعه اقتصادی سعودی» برای زیر ساخت های اقتصادی و اجتماعی در چارچوب طرح توسعه اقتصادی مالزی، کمک کرده است([16]).
بعد از مرحله صنعتی در مالزی که از دهه نود آغاز شد، هر ساله بر تعداد گردشگران سعودی که به مالزی سفر می کردند افزوده شد؛ مخصوصا بعد از تبلیغات گسترده ای که دولت مالزی در این خصوص به راه انداخت که در پی آن یک هیأت بلندپایه مالزی برای ترویج صنعت توریسم مالزی به عربستان سعودی سفر کرد([17]).
6- رابطه مالزی با ایالات متحده
روابط دیرینه ایالات متحده و مالزی به قرن نوزدهم باز می گردد. در جریان استقلال مالزی از اندونزی، ایالات متحده از آن حمایت کرد و این مسأله سبب شد که نفوذ ایالات متحده در مالزی افزایش یابد. رابطه این دو کشور به خاطر برخی مسائل خاورمیانه دچار تنش شد و مهاتیر محمد ضمن اعتراض به حمله امریکا به عراق در سال 2003 میلادی، سیاست های خارجی امریکا در آن زمان را به شدت به باد انتقاد گرفت. اما با این همه، ایالات متحده همچنان جایگاه خود را به عنوان بزرگترین شرکای تجاری مالزی حفظ کرد و در سال 2002 میلادی برای تحکیم دوستی میان دو کشور، انجمن دوستی مالزی – امریکا تأسیس شد که زیر نظر نجیب رزاق نخست وزیر مالزی نقش پر رنگی در تحکیم دوباره روابط میان دو کشور داشت. این روابط در سایه سیاست های نگاه به شرق اوباما که در راستای مقابله با چین اتخاذ کرده بود، جانی تازه گرفت. اوباما در سال 2014 میلادی به مالزی سفر کرد که اولین دیدار رئیس جمهور امریکا از این کشور بود. مالزی در دوران ترامپ نیز به عنوان یکی از شرکای مهم ایالات متحده باقی ماند. در سال 2013 میلادی، ایالات متحده چهارمین شریک برتر تجاری مالزی بود و مالزی نیز بیست و دومین شریک تجاری امریکا بود که حجم تجارت بین دو کشور به 44 میلیارد دلار می رسید. در حالیکه در سال 2016 میلادی، ایالات متحده سومین بازار برتر برای صادرات کالاهای مالزی – از لحاظ ارزش کالاها- بود. این در حالیست که مالزی جزو بزرگترین شرکای تجاری ایالات متحده است و در میان کشورهایی که امریکا کالاهای خود را به آن صادر می کند، در مرتبه بیست و پنجم قرار دارد.
با این همه، مالزی به رابطه با چین که بزرگترین رقیب ایالات متحده در سطح جهان به شمار می رود، توجه خاص نشان می دهد. مالزی که در مسیر راه ابریشم قرار دارد، تجربه چین در امر توسعه را می پسندد. و بر خلاف نجیب رزاق که روابط مستحکمی با ایالات متحده داشت، مهاتیر محمد نخست وزیر پیشین، در چارچوب تمایل به حفظ استقلال و تلاش برای موازنه مناسبات با ایالات متحده، اهتمام ویژه ای به تعمیق روابط با چین نشان می داد. پس می توان گفت که تغییر ماهیت رویکرد دستگاه حکومتی گزینه های سیاست خارجی مالزی را تحت تأثیر قرار داده است که نگاه به شرق یعنی چین داشته باشد یا غرب یعنی ایالات متحده.
دوم: ابعاد روابط ایران و مالزی و ابزار آن
استفاده ایران از ابزار قدرت نرم، سابقه طولانی دارد که این امر با ترویج زبان و فرهنگ فارسی در جهان صورت می گیرد. در زمان شاه این مسأله اساس دیپلماسی عمومی ایران را شکل می داد و هنوز هم ایران برای نشان دادن نفوذ خود در فضای بین الملل از همین ابزار کمک می گیرد([18]). در این زمینه، مهدی میر محمد صادقی و رحمت حاجی مینه بر این باورند که قدرت نرم ایران بر سه فاکتور اصلی تکیه دارد که عبارتند از:
اول، تاریخ و تمدن فارسی، گردشگری و فعالیت های فرهنگی که زبان فارسی را ترویج می کند. در این باب، استفاده از زبان فارسی که با زبان های دیگری چون اردو، هندی، ترکی و غیره تشابهاتی نیز دارد، از اهمیت خاصی برخوردار است. و ایرانیان خارج از کشور از طریق موسیقی ایرانی و یا غذاهای ایرانی و دیگر زمینه ها، نقش بسیار پر رنگی در ترویج فرهنگ فارسی دارند([19]).
دوم، ارزشهای سیاسی: این اصل بر ترویج الگوی سیاسی ایرانی برگرفته از انقلاب اسلامی تکیه دارد. که یک الگوی سیاسی مختلط است که ایده «دموکراسی دینی» را در بر می گیرد. این الگو در جوامع دینی اسلامی پر طرفدار است([20]).
سوم، سیاست خارجی. سیاست خارجی ایران بر اساس قانون اساسی است که سیاست خارجی را بر اساس ارزشهای اسلامی و پیوندهای برادرانه با همه مسلمانان و حمایت از مستضعفین در سرتاسر جهان تعریف کرده است([21]).
علی رغم اینکه ایران در قبال کشورهای همجوار خود در منطقه مخصوصا کشورهای با اکثریت جمعیت شیعه مذهب، از قدرت سخت بهره می برد، اما این کشور در مورد کشور مالزی به ابزارهای قدرت نرم توجه نشان داده است. و بر ترویج فرهنگ و زبان فارسی و همچنین الگوی سیاسی دینی که اصل انقلاب را تشکیل می دهد، تمرکز کرده است. در این زمینه دانشجویان ایرانی که در مالزی مشغول به تحصیل هستند قوه محرکه روابط بین دو ملت را تشکیل می دهند. و « شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور» تصریح کرده است که باید به ایرانیان مقیم مالزی به عنوان یک فرصت برای پیشبرد اهداف اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی ایران نگریسته شود([22]). روابط ایران و مالزی در زمینه های گوناگونی جریان دارد که در اینجا به آنها اشاره ای خواهیم داشت.
1 – همکاری اقتصادی
علی رغم اینکه مالزی در مورد هرگونه بازتابهای دینی و ایدئولوژی انقلاب ایران در خاک خود بسیار محتاط بود، اما این مسأله نتوانست روابط اقتصادی دو کشور را چندان تحت تأثیر قرار دهد و روابط اقتصادی بین دو کشور همچنان و حتی بعد از انقلاب نیز پا برجا ماند. شهرمن لاکمن در این مورد گفته است: « با اینکه تحریمها، مبادلات تجاری با ایران را با مشکلاتی روبرو کرده است، اما ایران همچنان ظرفیت آن را دارد که بازار خوبی برای کالاهای مالزی باشد»([23]).
روابط دیپلماتیک رسمی بین دو کشور بعد از انقلاب نیز ادامه یافت که مهمترین نشست مشترک دو کشور بعد از انقلاب طی سفر 4 روزه محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق ایران به مالزی رخ داد. طی این سفر که از 21 تا 24 جولای سال 2002 میلادی صورت گرفت([24]) ، طرفین چندین یادداشت تفاهم درباره همکاری اقتصادی در زمینه های گردشگری، تجارت و سرمایه گذاری امضا کردند.
از آن زمان، این دو کشور چندین طرح صنعتی مشترک را روی دست گرفته اند و مالزی در مورد سفر شهروندان ایرانی به این کشور تسهیلاتی ارائه داد (هر شهروند ایرانی می تواند بدون ویزا به مدت 14 روز در مالزی اقامت داشته باشد) ([25]) همچنین، تفاهمنامه های دوجانبه در زمینه های مختلف به امضا رسید.
دولت مالزی به همکاری با ایران در زمینه انرژی توجه خاص نشان داده است و طرفین در سال 2007 میلادی یک تفاهمنامه ای به ارزش میلیاردها دلار برای توسعه دو حوزه گازی دریایی در ایران به امضا رساندند که وزیر نفت وقت ایران، یعنی غلام حسین نوذری از آن به عنوان «بزرگترین طرح سرمایه گذاری در کشور» یاد کرد([26]).
بعد از امضای برجام توسط ایران و گروه 5+1 (که عبارتند از 5 عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد یعنی چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده به علاوه آلمان) که به موجب آن در قبال توقف برنامه های هسته ای ایران، بخشی از تحریمهای جهانی علیه ایران برداشته شد، روابط اقتصادی دو جانبه میان ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله مالزی نیز شاهد پیشرفت های چشمگیری بود.
اندکی بعد از رفع تحریم ها رئیس عملیات بخش خاورمیانه شرکت دولتی نفت و گاز مالزی «پتروناس» گفت: «به زودی فصل تازه ای در روابط پتروناس و شرکت ملی نفت ایران گشوده خواهد شد» و شرکت پتروناس از آمادگی خود برای واردات روزانه 50،000 تا 60،000 بشکه نفت خام ایرانی خبر داد([27]).
حسن روحانی رئیس جمهور ایران به عنوان بخشی از برنامه سفرش به جنوب شرق آسیا در سال 2016 میلادی، به مالزی نیز سفر کرد که در این سفر، وی و نجیب عبد الرزاق نخست وزیر مالزی در کنفرانس مطبوعاتی که در حاشیه این دیدار برگزار شد، بر پای بندی طرفین بر گسترش بیشتر روابط اقتصادی از جمله از سرگیری سیستم مبادلات بانکی بین دو کشور، تأکید کردند. گفتنی است به علت تحریمها مبادلات بانکی بین دو کشور امکان پذیر نبود([28]). و بعد از یک سال طرفین تفاهمنامه ای به امضا رساندند که به موجب آن هر دو کشور سیستم های کارت های بانکی خود را یکپارچه کردند. همچنین طرفین درباره امکان فعالیت های تجاری با پول ملی را مورد بحث و بررسی قرار دادند([29]).
بعد از برکناری مهاتیر محمد که محیی الدین یاسین بر کرسی نخست وزیری تکیه زد، حسن روحانی با نخست وزیر جدید وارد مذاکره شد. و بنا به بیانیه نخست وزیری مالزی، دو طرف در مورد تقویت همکاری در بخشهای گوناگون مانند تجارت، سرمایه گذاری، گردشگری و آموزش عالی بحث و تبادل نظر کرده و راههای گسترش همکاری در زمینه تجارت و سرمایه گذاری را مورد بررسی قرار دادند([30]).
اندکی بعد از این تصریحات، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران با هشام الدین حسین همتای مالزی خود از طریق ویدئو کنفرانس نشستی برگزار کردند که در آن طرفین در مورد نهایی کردن قرارداد تعرفه ترجیحی و همچنین برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی به توافق رسیدند([31]).
2- همکاری علمی و پژوهشی
در سال 2019 میلادی مسئولین آکادمی ایران و مالزی در تهران نشستی برگزار کردند. در این دیدار که داتین سیتی همیشا؛ مدیر کل وزارت آموزش عالی مالزی نیز حضور داشت، طرف ایرانی در مورد گسترش روابط ایران با مالزی در همه زمینه های علمی مخصوصا تبادل دانشجو ابراز علاقه کرد([32]). هیأت مالزی نیز از آمادگی وزارت علوم مالزی در مورد گسترش همکاریهای علمی با ایران خبر داد و از کشورهای اسلامی خواست که در مورد مسائل گوناگون وارد گفتگو شده و تلاش کنند از طریق پژوهش های آکادمیک به مواضع مشترک دست یابند. در این نشست دو تفاهمنامه جداگانه بین دانشگاه تهران و دانشگاه پوترا و دانشگاه اوتارا مالزی به امضا رسید.
چندین دانشگاه مالزی با همکاری دانشگاهها و مراکز علمی ایرانی کنفرانس ها و نشست هایی برگزار کرد که بیشتر این نشست ها به بحث درباره جغرافیای سیاسی خاورمیانه و روابط فرهنگی و زبانی ایران و مالزی اختصاص داشت. در بسیاری از این فعالیت ها که با همکاری سفارت ایران در کوالالامپور برگزار شد، تعدادی از دانشجویان و اساتید دانشگاههای ایران نیز حضور داشتند.
از میان این نشست ها به عنوان نمونه می توان به کنفرانسی با عنوان «میراث تمدنی و فرهنگی ایران و جهان مالایی: گفتمان فرهنگی» اشاره کرد که حاصل تلاش مشترک تعدادی از دانشگاههای مالزی و سنگاپور و سفارت ایران در کوالالامپور و با میزبانی دانشگاه مالایا؛ قدیمی ترین دانشگاه مالزی برگزار شد و تعدادی از شخصیت های علمی مالزی، ایران، اندونزی و سنگاپور و همچنین مرضیه افخم سفیر ایران در مالزی ( اولین سفیر زن بعد از انقلاب) در این کنفرانس حضور داشتند. دست اندرکاران این کنفرانس تصریح کردند که «ایران در نشر و تبلیغ اسلام در آسیای میانه و شبه قاره هند و شرق آسیا – از چین گرفته تا مالزی و اندونزی-نقش بسزایی داشته است و تاجران عرب و ایرانی و صوفیان هندی، در قرن سیزدهم اسلام را به جنوب شرق آسیا آورده اند»([33]).
و نمونه دیگر، همایشی است که در سال 2018 میلادی تحت عنوان «جهانی سازی جنگ: تهدیدهای ایالات متحده و ناتو علیه روسیه، چین، ایران و کره شمالی» با میزبانی «نهضت جهانی برای عدالت جهانی» که یک سازمان غیر دولتی مالزی است، برگزار شد. در این همایش که در مقر مؤسسه بین المللی مطالعات پیشرفته اسلامی دایر شد، چهره های علمی از کانادا از جمله میشل چودوفسکی نظریه پرداز، و سفیر ایران در مالزی و تنی چند از شخصیت های علمی و دانشجویان مالزی حضور داشتند([34]).
3 – تأثیر فرهنگی و رسانه ای
بنا به گفته یک استاد دانشگاه ایرانی در مالزی ([35]) اولین تجربه ملت مالزی از فرهنگ ایرانی در رسانه های جمعی، از طریق یک سریال تلویزیونی فارسی زبان صورت گرفت که در اوایل دهه اول قرن بیست و یک روی آنتن رفت. داستان این سریال تلویزیونی که «خانه به دوش» نام داشت، مشکلات یک خانواده ایرانی را بازگو می کرد که قصد عزیمت به مالزی را داشتند. این استاد دانشگاه همچینن گفت که ایرانیان ساکن در مالزی نقش مهمی در معرفی فرهنگ ایرانی به مردم مالزی داشته اند. ایرانیان ابتدا تعداد اندکی بودند اما بعد از اینکه در دهه نود مهاجرت های دسته جمعی صورت گرفت، بر تعداد آنها افزوده شد.
برای اولین بار در سال 2018 میلادی «جشنواره فیلم ایرانی در مالزی» در پایتخت مالزی یعنی کوالالامپور با تلاش و همکاری مرکز فرهنگی سفارت ایران در مالزی و «سینما گولدن اسکرین» که بزرگترین شرکت توزیع افلام و محصولات سرگرمی در مالزی است، برگزار شد. صادقی مستشار فرهنگی در سفارت ایران در این مراسم گفت: « امیدواریم که این جشنواره موجب تحکیم روابط دیرینه ایران و مالزی شود و مقدمه ای باشد برای ترویج هنر سینمای ایرانی که به منزله پلی برای تفاهم و دوستی میان دو کشور است»([36]).
علی سالمی دیپلمات سفارت ایران در کوالالامپور به مناسبت چهل و یکمین سال پیروزی انقلاب ایران در سرمقاله روزنامه «نیو استریتس تایمز» مالزی مطلبی تحت عنوان «روابط ایران – مالزی: پلی به سوی روابط محکمتر» نوشت، او در این سرمقاله انقلاب ایران را «عزم یک ملت دانست که راه پیشرفت و توسعه را خودش و بدون تأثیر از هیچ قدرت خارجی انتخاب کرده است» او همچنین آورده است که «مالزی یک کشور برادر و دوست ایران است و اغلب مردم آن هم مسلمان هستند و ایران همه این مسائل را در نظر دارد»([37]).
4-بهره گیری از جامعه ایرانی در خدمت سیاست های خارجی
تعدادی از ایرانیان ناراضی که بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال 2009 میلادی، جلای وطن کرده و به مالزی رفته اند، در مقابل سفارت ایران در کوالالامپور در مقابل دفتر سازمان ملل متحد دست به راهپیمایی زدند تا بدینوسیله ابراز وجود كنند([38]). در برخی موارد، تظاهر کنندگان برنامه هایی که از طرف سفارت ایران برپا شده بود، را بر هم می زدند. به عنوان مثال در فوریه سال 2011 میلادی سفارت ایران مراسمی به مناسبت سالروز پیروزی انقلاب تدارک دیده بود که با راهپیمایی اعتراض آمیز روبرو شد. تظاهر کنندگان که از جنبش سبز بودند، شعارهایی علیه نظام ایران سر می دادند([39]). اینگونه رخدادها زنگ خطر را برای رژیم ایران به صدا در آورد. رژیم ایران که می دید روز به روز بر تعداد ناراضیان ایرانی در مالزی افزوده می شود، دریافت که اینگونه فعالیت های آنان می تواند تهدیدی برای رژیم باشد.
در سال 2013 میلادی، «شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور» وزارت خارجه، هیأتی را به سرپرستی علی شبانی به مالزی فرستاد. شبانی تصریح کرد که باید به ایرانیان مقیم مالزی به عنوان فرصتی در خدمت اهداف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران نگریست. وی در این سفر، نشست هایی را با اعضای چند سازمان ایرانی که به گفته وی به منافع سیاسی و اقتصادی رژیم ایران خدمت می کنند، ترتیب داد. وی همچنین پیشنهاد داد که برای مقابله با معاندین و ضد انقلابی ها که در صدد نفوذ در جامعه ایرانی هستند، یک مرکز فرهنگی ایجاد شود([40]).
5 – کسب حمایت مالزی از برجام
نماینده مالزی در سازمان بین الملل در اعلام حمایت از برجام تصریح کرد:« اجرای برنامه جامع اقدام مشترک که بین گروه 5+1 در مورد برنامه هسته ای ایران به امضاء رسیده با داشتن ضمانت های اجرایی، الگویی از یک اجرای موفق است. در برجام، بر ضمانت های آژانس بین المللی انرژی هسته ای در منع گسترش سلاح های هسته ای و نقش اصلی آژانس در اجرای پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای تأکید شده است. مالزی بر این باور است که برای تضمین پای بندی کامل کشورها به تعهدات برجامی، باید ضمن حفظ ساز و کارها، برای بهبود آنها تلاش کرد تا اعتماد در جامعه جهانی تقویت شود([41]).
مهاتیر محمد در دومین دور نخست وزیری اش، تحریمهای امریکا علیه ایران را مایه ناامیدی خواند؛ به ویژه آنکه این امر مانع از مبادلات تجاری مالزی با ایران می شود. او گفت: «در سازمان ملل هیچ قانونی نیست که بگوید اگر یک کشور از کشور دیگری خوشش نیاید، می تواند هر کشور ثالثی را که با این کشور مبادلات تجاری کند، تحریم کند»([42]).
سوم: اهمیت مالزی در طرحهای ایران برای مقابله با تحریمهای امریکا:
نظر به موقعیت راهبردی مالزی و وجود شهروندان ایرانی در آن، این کشور یکی از گزینه های ایران برای دور زدن تحریمهای امریکا علیه ایران است. و سیاست هایی که ایران در این زمینه روی دست گرفته است، عبارتند از:
1- پول شویی و دور زدن تحریمهای مالی
یکی از مهمترین فعالیت های ایرانیان ساکن مالزی، پول شویی است. در ابتدا فعالیت های پول شویی محدود بود که در اصل برای تأمین هزینه دانشجویان ایرانی و همچنین برای تسهیل تبادلات مالی بین دو کشور صورت می گرفت. اما با مرور زمان و در سایه تحریمها در دوره احمدی نژاد، تراکنش های بانکی بین المللی با بانکهای ایرانی بسیار سخت شد؛ درنتیجه، چندین صرافی جعلی در مالزی ایجاد شد تا به صورت گسترده فعالیت های پول شویی را انجام دهند([43]).
در سال 2019 میلادی، بانک مرکزی مالزی به همه بانکهای مالزی تذکر داد که دستور العمل گروه اقدام مالی FATF مرتبط با مقابله با پول شویی و تأمین مالی تروریسم، را رعایت کرده و بر ایرانیان «کنترل بیشتری داشته باشند». در پی این امر، تعدادی از بانکها حسابهای بانکی افراد و شرکت های ایرانی را مسدود کردند([44]). و مهاتیر محمد به اقداماتی اشاره کرد که در اثر « فشارهای شدید از سوی ارگانهای خاصی» صورت گرفته است([45]).
2-دور زدن موانع تجاری و وارد کردن مواد هسته ای
گزارش «مؤسسه علوم و امنیت بین المللی» در واشنگتن به این واقعیت اشاره دارد که مالزی مهمترین ایستگاهی است که کالاهای امریکایی از آنجا به مقصد ایران بارگیری می شود. و این، نقض غیر مستقیم قطعنامه 1540 شورای امنیت است که به موجب آن همه کشورهای عضو باید ضمن وضع مقررات در مورد صادرات و نظارت بر فعالیت شرکت ها در کشورهایشان، بر اجرای آن مقررات نظارت کنند([46]).
در سال 2008 میلادی، یک بازرگان مقیم ایالات متحده به خاطر اینکه لوازم یدکی جنگنده را از طریق شرکت خود که «شرکت بین المللی واش» نام داشت، به صورت غیر قانونی از مالزی به ایران صادر می کرد، محاکمه شد. این محموله غیر قانونی شامل لوازم یدکی جنگنده های « اف 14 » بود که برای ایران بسیار حیاتی بود؛ زیرا قرار بود که این محموله برای مرمت و نگهداری ناوگان جنگنده هاى ایران که یک دهه از عمر آن سپری شده است، به کار رود([47]).
در فرانسه نیز، پلیس یک بازرگان ایرانی بنام مجید کاکاوند را به اتهام صادرات کالاهای ساخت امریکا به ایران بازداشت کرد. در بازجویی ها مشخص شد که کاکاوند و دستیارانش یک شرکت پوششی به نام «شرکت خدماتی با مسئولیت محدود اِوِر تاب » را در مالزی اداره می کردند که کار این شرکت خرید غیر قانونی از ایالات متحده و کشورهای اروپایی بود([48]). در سال 2011 میلادی، وزارت دادگستری امریکا مالک این شرکت را به خاطر صادرات غیر قانونی کالاهایی مورد استفاده در برنامه هسته ای و موشک های بالستیک، به ارگانهای نظامی ایران محکوم کرده بود([49]).
در همان سال، پلیس مالزی از محموله کشتی مالزی که از چین به مقصد ایران حرکت کرده و در بندر مالزی پهلو گرفته بود، تجهیزاتی را ضبط کرد که گمان می رفت در ساخت سلاح هسته ای کاربرد دارد. این ابزار آلات به شکل غیر قانونی در کشتی جاسازی شده بود و هنگامی که مسئولین مالزی طبق مقررات مبارزه با قاچاق کالا، بارنامه آن را مطالبه کردند، از بارنامه تجهیزات مذکور هم خبری نبود([50]).
در همین زمینه، یک بازرگان ایرانی به نام حسینعلی خوشنویس راد به اتهام اینکه با استفاده از شرکت های پوششی در مالزی اقدام به خرید موتور بالگرد از کارخانه «رولزرويس» به قیمت تقریبی 4.27 دلار امریکایی و دوربین های هوایی مورد استفاده در بمب افکن ها، جنگنده ها و هواپیماهای گشت زنی مانند جنگنده های «اف-4 ای فانتوم» کرده است، بازداشت شد. و از جمله مشتریان او هم «شرکت ایرانی صنایع هواپیمایی» بوده است که زیر مجموعه وزارت دفاع ایران است([51]).
3– قاچاق نفت
سايت «تانکر تراکرز» که متخصص ردیابی و اطلاع رسانی درباره تردد نفتکش ها در جهان است، در گزارشی تصریح کرد که ایران در سایه تحریمها در صدد افزایش فروش نفت خام است. و برای فروش غیر قانونی نفت خود به چین از مالزی استفاده می کند. و به نظر می رسد که مالزی در این زمینه با ایران همکاری می کند([52]). سمیر مدنی هم بنیانگذار پایگاه «تانکر تراکرز» در این زمینه گفت: «معمولا نفت ایرانی به تنگه مالاکا می رسد و با استفاده از روش انتقال مواد نفتی از کشتی به کشتی (ship to ship operation)، به نفت کش های کلان چینی انتقال داده می شود».
4- تجارت مواد مخدر
مالزی یکی از مراکزی است که ایرانیها از آن برای تجارت مواد مخدر استفاده می کنند. مقامات مالزی برای دستگیری تاجران مواد مخدر، عملیات غافلگیرانه را انجام دادند که به بازداشت چندین شهروند ایرانی انجامید. بنا بر گزارشات رسانه های دولتی مالزی، ایرانی ها و نیجریه ای ها دو ملیتی هستند که در زمینه فعالیت باندهای مواد مخدر، بیشترین آمار را به خود اختصاص می دهند([53]).
مسأله قاچاق مواد مخدر برای چندین سال موجب تنش میان ایران و مالزی شده بود. علی رغم اینکه بین «آژانس ملی مبارزه با مواد مخدر مالزی» و «ستاد مبارزه با مواد مخدر ایرانی» در سال 2008 میلادی تفاهمنامه همکاری به امضاء رسیده است، اما همچنان باندهای ایرانی قاچاق مواد مخدر در مالزی به فعالیت خود ادامه می دهند([54]).
چهارم: پیامد سیاست نامتعادل مهاتیر محمد بین ایران و عربستان سعودی
مهاتیر محمد که در پی تحول صنعتی و رشد سریع اقتصادی مالزی در دوران وی، به «معمار مالزی نوین» لقب گرفت، برای دو دوره منصب نخست وزیری کشور را در اختیار داشت. دوره اول از 1981 تا 2003 میلادی و دوره دوم 2018 تا 2020 میلادی را شامل می شود.
مهاتیر محمد در دوره نخست وزیری اش، در راستای سیاست «نگاه به شرق»، روابط عمیقی با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج برقرار کرد. و عربستان سعودی کمک های مالی شایانی به مالزی کرد که در دوره نخست وزیری مهاتیر محمد برای زیرساختهای حیاتی استفاده شد. در اولین سفر مهاتیر به عربستان سعودی در سال 1982 میلادی، مالزی توانست حدود 10 میلیون دلار امریکایی از صندوق توسعه عربستان سعودی وام دریافت کند([55]).
اندکی بعد، عربستان سعودی با پرداخت 58 میلیون دلار امریکایی دیگر، برای اجرای فاز دوم «بزرگراه 10 شرق – غرب» موافقت کرد. بعد از آن و در 24 ژانویه 1986 میلادی صندوق توسعه سعودی با پرداخت وام 50 میلیون دلاری دیگر برای فاز دوم دو طرح یعنی طرح بندر پنانگ و بزرگراه شرق- غرب موافقت کرد. و مجموع وام هایی که مالزی تا سال 1984 میلادی از عربستان سعودی دریافت کرده بود، تقریبا به 252.2 میلیون دلار امریکایی رسیده بود.
در زمان بحران مالی آسیا در سال 1997 میلادی، عربستان سعودی و کشورهای خلیج بازارهای خود را به روی کالاهای صادراتی مالزی گشودند و به صنعت گردشگری مالزی رونق دادند. با این همه و بعد از 15 سال، مهاتیر محمد در دوره دوم نخست وزیری اش، سیاست کشورش در قبال خاورمیانه را بر اساس گسترش روابط با ایران و ترکیه تعریف کرد. و علی رغم سفر چند باره اش به ترکیه، با اینکه عربستان سعودی رسما از وی دعوت کرد، اما یک بار هم به عربستان سفر نکرد([56]). یکی از سیاست های اصلی وی که با دوره پیشین وی تناقض آشکار داشت، میزبانی از اجلاس سران در کوالالامپور بود که حسن روحانی رئیس جمهور ایران و طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر در آن حضور داشتند. هدف از این اجلاس تشکیل یک ائتلاف اسلامی بود با این هدف که جایگزین «سازمان همکاری اسلامی» که مقر آن در جده است، شود.
مهاتیر، همچنین در چندین مناسبت در مورد تحریمهای جهانی علیه ایران، به صراحت از ایران دفاع کرد. وی در نشستی که در حاشیه اجلاس سران کوالالامپور با حسن روحانی داشت، به گسترش روابط تجاری با ایران وعده داد و تحریمهای امریکا علیه ایران را «غیر قانونی» خواند و آن را محکوم کرد. حسن روحانی نیز بر تلاش برای حل مشکلات ایرانیان ساکن مالزی تأکید کرد و ضرورت نشست انجمن مشترک ایرانی-مالزی در مورد همکاری اقتصادی را یاد آور شد([57]).
او در سفری که به قطر داشت، در نشست دوحه تحریمهای ایالات متحده علیه ایران را نقض آشکار قانون بین الملل خواند و گفت که کشورش با تحریمهایی که به خاطرش «بازار بزرگی» را از دست داده است، مخالف است([58]). لاکمن شهرمن این پارادوکس در سیاست نخست وزیر سابق مالزی در قبال خاورمیانه را اینگونه تفسیر می کند که این «رفتار غیر حرفه ای» وی ناشی از عدم درک واقعی از وضعیت ژئوپلیتیک است. به همین خاطر او نتوانسته نقشی در وحدت جهان اسلام بازی کند و با دادن امتیازات متقابل، با تمام کشورها روابط مستحکمی برقرار کند([59]).
شهرمن، در این باره افزود: «روشی که مهاتیر محمد در پیش گرفته را می توان با توجه به اطرافیان او بین سالهای 2003 تا 2018 میلادی یعنی آن زمان که او در قدرت نبود، تفسیر کرد. در طی این دوره مهاتیر با بسیاری از سازمانهای غیر دولتی (NGOs)، و گروه هایی که خود را جامعه مدنی می داند آشنا شد که از لحاظ عقیدتی به نحوی با ایران همخوانی داشتند. و ایران هم برای نفوذ به دل و اندیشه این سازمانها در مالزی ابزار و امکانات گوناگونی را به خدمت گرفته بود».
وی در پایان گفت: «از نظر اداره کنونی مالزی، اجلاس سران کوالالامپور که در زمان مهاتیر محمد برگزار شد، یک اتفاق رمانتیک کوتاه مدتی بود که دیگر نیز تکرار نخواهد شد».
مالزی در طول سالها تلاشهای زیادی به خرج داده تا روابط خود را با ایران حفظ کند. و در عین حال، توانسته است روابط دیرینه خود با عربستان سعودی را نیز پابرجا نگه دارد. ستون اصلی رابطه مالزی با هر دو کشور ایران و عربستان را همکاری اقتصادی و منافع تجاری مخصوصا در بخش انرژی تشکیل می دهد.
با این همه، بخش مهمی از روابط مالزی- عربستان را روابط بین دو ملت به خود اختصاص می دهد که از طریق سفر شکل گرفته است. از یک سو، تعدادی از حجاج مالیزیایی هر ساله برای ادای حج تمتع و عمره به مکه مکرمه و مدینه منور مسافرت می کنند و متقابلا، هر ساله تعداد زیادی از گردشگران سعودی به مالزی سفر می کنند.
مسئولین گذرنامه در هر دو کشور مالزی و عربستان سعودی در سال 2019 میلادی برای تسهیل مسافرت حجاج مالزی یک ابتکار مشترک را روی دست گرفتند که از آن جمله می توان به استفاده از سیستم تشخیص خودکار، جمع آوری سریع داداه ها، و استفاده از فناوری مرتبط با سفر در هر دو کشور اشاره کرد تا بدینوسیله حجاج بتوانند بلافاصله بعد از رسیدن به فرودگاه و به دور از مقررات دست و پاگیری که در گذشته وجود داشت، به مکه مکرمه و مدینه منوره مشرف شوند([60]).
با افزایش 10 هزار حاجی، سهمیه حجاج مالزیایی به 31.600 حاجی در سال رسید. و این بر اساس سهمیه بندی است که عربستان سعودی سهمیه حجاج هر کشور را برابر با 0.1 درصد از جمعیت آن کشور تعیین کرده است. مجاهد راوه وزیر امور دینی مالزی این افزایش سهمیه را حاصل گفتگویی دانست که بین مسئولین دو کشور در این مورد صورت گرفت([61]).
از گذشته، صنعت گردشگری یکی از راههای رونق اقتصادی مالزی به شمار می رفته است به ویژه اینکه این صنعت در تولید ناخالص ملی کشور جایگاه سوم را دارد که در سال 2018 میلادی به 5.9 درصد رسیده بود([62]). علاوه بر آن، دولت مالزی بعد از بحران مالی آسیا در سال 1997 میلادی، تبلیغات گسترده ای را برای جذب گردشگران از کشورهای خلیج و بویژه عربستان سعودی آغاز کرد. و تعداد گردشگران سعودی که به مالزی سفر می کردند از 27808 گردشگر در سال 2000 میلادی([63])، به حدود 100000 گردشگر در سال 2017 میلادی رسید که بیشترین سهم را در رونق بخش گردشگری مالزی ایفا می کنند([64]). سال 2019 میلادی شاهد کاهش 20.5 درصدی گردشگران سعودی به مالزی بود که رسانه های مالزیایی آن را به « تنش های ژئوپلیتیک» نسبت دادند([65]).
ششم – چالش های فراروی رابطه ایران و مالزی
علی رغم اینکه ایران و مالزی در سطوح مختلف روابط خوبی با یکدیگر دارند، اما وجود چالش های جدی، مانع از تعمیق این روابط و رسیدن آن به سطوح بالاتر می شود. که به عنوان نمونه در اینجا به مهترین این چالش ها می پردازیم:
1- تأثیر انقلاب ایران و هراس مالزی از رویکردهای عقیدتی ایران
معمولا در دنیا مالزی را به عنوان کشوری می شناسند که گروههای متعدد قومی و نژادی را در خود جای داده است. علی رغم اینکه در کنار 60.1 درصد جمعیت کشور که مسلمانان هستند، اقلیت های دینی دیگری همچون مسیحی، بودایی و هندو نیز زندگی می کنند، اما قانون اساسی دین رسمی کشور را دین اسلام و مذهب سنی شافعی که مذهب اکثر مسلمانان مالزی هست، معرفی کرده است([66]). مسلمانان در این کشور، با دارا بودن 61.1 درصد از جمعیت کل کشور، اکثریت به حساب می آیند. با اینکه در ابتدا پای بندی به مذهب شافعی چندان قوی نبوده است، اما بعدها، سیاست هایی در پیش گرفته شده است که مردم را از هرگونه تفرقه دینی و مذهبی به دور نگه دارد؛ چرا که وجود تفرقه مذهبی در مالزی می تواند عواقب سیاسی وخیمی را به دنبال داشته باشد([67]).
علی رغم اینکه جنبش های اسلامی به نحوی از انقلاب ایران الهام گرفته اند، اما «سازمان ملی مالزی متحد» که به عنوان بخشی از «ائتلاف ملی پاریسان» (جبهه ملی) به طور مداوم از سال 1957 تا 2018 میلادی بر سر قدرت بوده است، همواره در مقابله با تأثیر عقیدتی و دینی پر نفوذ انقلاب ایران هوشیار و محتاط عمل کرده و روابط دیپلماتیک با ایران را از سیاست های داخلی اش جدا کرده است. غزالی شافعی وزیر وقت امور خارجه مالزی در نشستی که در بنگلادش با مسئولین ایرانی داشت، از آنان تعهد گرفت که ایران شهروندان مالزی را برای فعالیت های خرابکارانه آموزش ندهد. و بعدها، داتوک موسی هیتام معاون نخست وزیر مالزی در دیدار با هیأت ایرانی که به مالزی سفر کرده بود از اینکه مبادا «نسخه اسلام انقلابی ایران» به طرز ناپسندی پیاده شود، ابراز نگرانی کرد. و گفت که این امر می تواند در کشوری مثل مالزی که اقوام و ادیان گوناگونی را در خود جای داده است، نتایج فاجعه باری به همراه داشته باشد([68]).
در گذشته، مالزی از اینکه مبادا نفوذ مذهبی ایران در این کشور پیامدهای سیاسی و فرقه ای به بار آورد ابراز نگرانی کرده([69]) و تعدادی از شهروندان ایرانی را که در فعالیت تبلیغات مذهبی دست داشتند را بازداشت کرد([70]). با این همه، وجود تعداد قابل توجه شهروندان ایرانی در مالزی این امکان را برای رژیم ایران فراهم می کند که برنامه های عقیدتی خود را در این کشور دنبال كند. شهرمن لاکمن در این زمینه می گوید: «درست است که حضور 200 هزار شهروند ایرانی مایه نگرانی دستگاههای امنیتی مالزی را فراهم کرده، اما این نگرانی به حدی نیست که خواب را از چشمان این ارگانها برباید»([71]).
2- نگرانی مالزی از فعالیت های غیر قانونی ایران
در پی صدور حکم اعدام در حق دو دختر ایرانی به جرم تجارت مواد مخدر در مالزی، وزارت امور خارجه ایران وارد یک کشمکش سیاسی با مالزی شد. تهران گفت که اجرای این حکم به روابط بین دو کشور لطمه خواهد زد و دولت ایران از مقامات مالزی خواست که برای حفظ پیوند های « دوستی و برادری» بین دو کشور، اجرای این حکم اعدام را متوقف کند([72]). بنا به گزارش وزارت کشور مالزی، از چندین سال بدینسو، ایرانی ها بخشی از باندهای داخلی مواد مخدر را تشکیل می دهند که در مالزی فعالیت دارند([73]). این باندهای ایرانی توسط « شیمی دانهای سیار» ايرانى که در تولید مواد مخدر صنعتی با تجربه هستند، تأمین می شوند([74]). این شیمی دانهای سیار در تولید غیر قانونی شیشه (مت آمفتامین) که یک نوع مواد مخدر خطرناک است، فعالیت دارند. همکاری این شیمی دانها تنها با باندهای ایرانی خلاصه نمی شود بلکه هر باند مواد مخدری که پول زیادی به آنان بدهد می تواند همکاری آنان را جلب کند. باندهای قاچاق مواد مخدر که در ایران و کشورهای دیگری چون مالزی فعالیت دارند، یکی از منابع مهم درآمدهای ارزی ایران به شمار می روند([75]). گفته می شود که این باندها تحت حمایت سپاه پاسداران و حزب الله لبنان به فعالیت می پردازند([76]).
و معمولا روزنامه ها که خبر بازداشت شهروندان ایرانی به اتهام دست داشتن در تجارت مواد مخدر را انعکاس می دهند، این اقدامات را نوعی تعصب مذهبی ارگانهای مالزی در قبال مسلمانان شیعه بیان می کنند که «از روی دشمنی با ایران و با هدف مقابله با ترویج تشیع صورت می گیرد»([77]).
3 – تداوم تحریمهای امریکا علیه ایران:
تحریمهای امریکا مانع از آن شد که دولت مالزی تعاملات حوزه نفت و گاز را با ایران گسترش دهد. در سال 2010 میلادی شرکت دولتی نفت و گاز مالزی ( پتروناس) از بیم اینکه مبادا به خاطر رابطه با ایران تحریم شود، بناچار صادرات بنزین به ایران را متوقف کرد([78]). دو سال بعد که ایالات متحده صادرات نفت ایران را تحریم کرد، شرکت «پتروناس» ناگزیر، واردات 50،000 تا 60،000 بشکه نفت خام ایرانی در روز را نیز متوقف کرد([79]). بعد از اینکه ایالات متحده در سال 2018 میلادی از برجام خارج شد، روزنامه «تهران تایمز» که وابسته به حاکمیت ایران است، مالزی را «دوست تازه ایران در تمامی احوال» خواند و نوشت که وان عزیزه وان اسماعیل معاون نخست وزیر مالزی ضمن اعلام حمایت خود از اصل برجام، آن را گام مهمی برای تأمین صلح، امنیت و ثبات دانست([80]) .
محیی الدین یاسین؛ نخست وزیر مالزی نیز بعد از گفتگوی تلفنی با حسن روحانی رئیس جمهور، در بیانیه ای از آمادگی دولتش برای ادامه همکاری در بخش تجارت و سرمایه گذاری با ایران خبر داد، و در پی آن، وزرای خارجه دو کشور در یک نشستی که از طریق ویدئو کنفرانس برگزار شد، توافق کردند که طرفین در مورد تفاهمنامه تجارت ترجیحی گفتگو کنند.
با روی کار آمدن بایدن به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهور امریکا و قوت گرفتن احتمال از سرگیری مذاکرات برجامی، احتمال اینکه مالزی مبادلات تجاری با ایران را از سر گیرد نیز قوت یافته است.
حمایتی که قبلا مالزی از برجام کرده بود و نشست هایی که بعد از آن بین اداره محیی الدین یاسین و دولت ایران برگزار شد و تمایل طرفین به تحکیم روابط اقتصادی موجود، حکایت از آن دارد که هر گونه گشایش در روابط امریکا با ایران در مورد بازگشت به برجام، سبب خواهد شد که مالزی برای یافتن فرصت های تجاری با ایران به ویژه در حوزه نفت و گاز، تلاش کند.
حتی قبل از اینکه برجام به امضا برسد، مالزی صراحتا اعلام کرده بود که سعی دارد فرصت های تجاری و سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز ایران را از دست ندهد. از نمونه های همکاری دو کشور قبل از امضای برجام در زمینه نفت و گاز می توان به همکاری مشترک شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران با شرکت SKS مالزی (که SKS-PARS نیز نامیده می شود) در تأسیس یک شرکت مشترک اشاره کرد که کار ساخت «پالایشگاه کاداه» در شمال مالزی را روی دست گرفته است([81]).
با این همه، صاحب نظران سیاست خارجی مالزی مانند شهرمن لاکمن بر این باورند که مالزی باید در مورد اقدامات فوری برای بهبود روابط اقتصادی کنونی با ایران جانب احتیاط را رعایت کند. و معنای این حرف این است که از سرگیری روابط تجاری «با همان وضعیت گذشته» نخواهد بود. شهرمن همچنین می افزاید: «مالزی بعد از امضای برجام، در رابطه با ایران سرمایه گذاریهای کلانی انجام داد ولی خروج امریکا از برجام مانع از آن شد که مالزی به تعاملات تجاری خود با ایران ادامه دهد. و علی رغم اینکه مالزی تمایل دارد از منافع اقتصادی در ایران بهره مند شود، اما به علت رفتاری که ترامپ از خود نشان داد، مالزی این بار جرأت نمی کند که همچون گذشته به تعامل با ایران روی آورد([82]).
4- ترمیم روابط با عربستان سعودی و کشورهای خلیج بعد از دوره مهاتیر محمد
بعد از استعفای مهاتیر محمد و به قدرت رسیدن ائتلاف جدید به رهبری نخست وزیر محیی الدین یاسین، دولت مالزی سیاست های خود را نسبت به خاورمیانه مورد بازبینی قرار داد. هشام الدین حسین بعد از اینکه پست وزارت خارجه را عهده دار شد، در یک کنفرانس مطبوعاتی تصریح کرد که تمرکز اصلی او بر ترمیم روابط دوجانبه با عربستان خواهد بود([83]).
هشام الدین حسین از تشکیل کمیسیون راهبردی بلند پایه ای میان مالزی و عربستان سعودی خبر داد که وزرای خارجه هر دو کشور یعنی خود او و امیر فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی در رأس این کمیسیون قرار دارند. رسانه های دولتی مالزی از این گام به عنوان نقطه عطفی در روابط عمیق مالزی و عربستان سعودی یاد کردند([84]).
طی سفری که وزیر خارجه مالزی به ریاض داشت و بعد از گفتگوهای دوجانبه ای که با همتای سعودی اش داشت، مذاکرات درباره تشکیل کمیسیون راهبردی بلند پایه نیز به نتیجه رسید و وزیر مالزی اظهار داشت این کمیسیون به طور منظم جلسات خود را دایر خواهد کرد و موضوعاتی همچون مسائل امنیت سیاسی منطقه ای و بین المللی، رونق اقتصادی بعد از همه گیری کرونا، مسائل حج و عمره، امنیت غذایی و تجارت روغن پالم از جمله محورهای اصلی گفتگوها خواهد بود.
هشام الدین حسین بعد از اینکه سفر خود را به عربستان سعودی به پایان رساند، در حساب خور در فیسبوک نوشت: «عربستان سعودی کشوری است که مکه مکرمه و مدینه منوره را در خود جای داده است. و حفظ روابط برادرانه و نزدیک دو کشور برای هر دو طرف از اهمیت بالایی برخوردار است و این امر نه فقط به خاطر تشریفات دیپلماتیک بلکه مهمتر از آن قداست دین اسلام است. الحمد لله، سفر بسیار مفیدی بود»([85]).
تنش های ژئوپلیتیک اخیر در خاورمیانه از جمله کشته شدن سردار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه ایران که به تنش ها میان ایالات متحده و ایران دامن زد و جنگ نیابتی در کشورهایی مثل یمن هم بالا گرفت. کشورهای شورای همکاری خلیج مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی این تنش ها را تهدیدی برای حاکمیت خود می دانند. در این اوضاع مالزی که اجرای سیاستش مبنی بر مدیریت رابطه این کشور با ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج امکان پذیر نیست، در وضعیت سختی قرار گرفته است.
ایجاد کمیسیون راهبردی بلند پایه بین مالزی و عربستان سعودی نشان دهنده این است که هر دو طرف تمایل دارند همکاری اقتصادی خود را بیش از پیش تقویت کنند. همچنین این امر نشان داد که ریاض بر این باور است که همکاری میان این دو کشور از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است.
نتیجه گیری
بعد از انقلاب، ایران که تلاش می کرد میان کشورهای اسلامی پیشگام باشد، با هدف تأثیر گذاری عقیدتی توجه خاصی به مالزی داشت. همزمان با به قدرت رسیدن خمینی در ایران، در مالزی نیز تحولات سیاسی به نفع اسلامگرایان رقم خورد. و این فرصتی را پدید آورد تا در آن زمان هر دو کشور از لحاظ فکری به همدیگر نزدیک شوند. با توجه به تجربه توسعه موفق مالزی، ایران بر آن شد تا از این الگو استفاده کند. اما مانند همیشه که روحیه برتری طلبی و دخالت جویانه ایران، روابط این کشور با سایر کشورها را تحت تأثیر قرار می دهد، در مورد مالزی نیز همین اتفاق رخ داد و این امر سبب شد که نهادهای تصمیم ساز مالزی به طور دائم رابطه با تهران را مورد بازنگری قرار دهند.
علی رغم اینکه ایرانیانی که با رژیم ایران مشکل داشتند از ظلم رژیم فرار کرده و راه مالزی را در پیش می گرفتند، اما رژیم ایران با نفوذ در میان این قشر توانست آنان را برای پیشبرد برنامه ها و اهداف خود به خدمت بگیرد تا جاییکه ایران برای دور زدن تحریمها توانست به خوبی از ظرفیت مالزی استفاده کند و مالزی به حکم موقعیت جغرافیایی اش، اهمیت ویژه ای در این زمینه دارد. رژیم ایران توانست با کمک برخی از ایرانیان مقیم مالزی و شرکت های پوششی و همچنین شرکت های باربری و باندهای قاچاق و بانک ها، نفت خود را به خارج صادر و قاچاق کند و در مقابل کالاهای مورد نیاز را به کشور وارد کند و چندین فعالیت غیر قانونی دیگری را نیز به انجام برساند که همین مسأله برخی افراد و شرکت ها و بانکهای مالزی را در معرض تحریمهای امریکا قرار داد.
با اینکه در مجموع می توان گفت که دو کشور در زمینه های اقتصادی، همکاری علمی و آکادمی روابط خوب و پایداری دارند، اما چالش های اساسی همچنان فراروی این مناسبات قرار دارد. از مهمترین این چالشها می توان به نگرانیهای مالزی در مورد طرحها و گرایش مذهبی تهران اشاره کرد. و مسأله دیگر هم این است که ایران از خاک مالزی برای انجام فعالیت های غیر قانونی استفاده می کند که این امر مالزی را در معرض تحریمهای امریکا و فشارهای خارجی قرار می دهد. چالش دیگر هم، نزاع ایران و عربستان در منطقه خاورمیانه است که بر نظر نهاد تصمیم ساز مالزی تأثیر گذار است. چرا که مالزی تمایل دارد روابط خوبی با عربستان سعودی داشته باشد؛ نه تنها به خاطر اینکه هر دو کشور مالزی و عربستان مذهب مشترکی دارند و عربستان قبله مسلمانان مالزی است، بلکه روابط اقتصادی و همکاریهای گسترده در حوزه های مختلف که بسی فراتر از حوزه های همکاریهای مالزی با تهران است و همچنین نقشی که عربستان سعودی در توسعه مالزی ایفا کرد و بسیاری از طرحهای این کشور را تأمین مالی کرد. پس می توان گفت همه این عوامل در نزدیکی مالزی به عربستان نقش دارد و سبب شده است که اخیرا بعد از دوره مهاتیر محمد، مالزی در سیاست های خود تجدید نظر کرده و سیاست خارجی خود را واقع بینانه تر دنبال کند. سفرهای اخیر مقامات بلندپایه مالزی به ریاض حکایت از آن دارد که هر دو کشور به گسترش همکاری در بخشهای مختلف تمایل دارند. اما سیاست های منطقه ای و بین المللی ایران از قبیل گماردن شبه نظامیان در کشورهای همسایه به جنگ نیابتی، مشکل تفاهمنامه های چند جانبه و اینکه ایران تا چه اندازه به پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای پای بند خواهد بود، سایه سنگین خود را بر روابط این کشور با سایر کشورها – از جمله مالزی-انداخته است.
([1]) هشام محمود، 30 تنگه آبی که شاهرگ تجارت در جهان محسوب می شوند .. و «هرمز» در زمینه صادرات نفت مهمترین آنهاست، (14 جولای 2019م)، تاريخ بازدید: 31 مارس 2021م، https://bit.ly/2ObrN3D
([2]) Ali Ansari and Kasra Aarabi , “Ideology and Iran’s Revolution: How 1979 Changed the World,” Tony Blair Institute for Global Change , February 11 , 2019, accessed January 21, 2021, http://bit.ly/3cAa4LB.
([4]) Jomo Kwame Sundaram and Ahmed Shabery Cheek, “The Politics of Malaysia’s Islamic Resurgence,” Third World Quarterly 10, no. 2 (April 1988): 843, accessed January 21, 2021, https://bit.ly/2OSdNMd.
([7]) Farish A. Noor, “Front Matter,” in The Malaysian Islamic Party 1951-2013: Islamism in a Mottled Nation, (Amsterdam: Amsterdam University Press, 2014): 117.
([8]) Scott Edwards, “US-Iran tensions: East Asian Perspectives.” Al Jazeera Centre for Studies,February 27, 2020, accessed January 24, 2021, http://bit.ly/2NnBJXx.
([9]) Abdol Moghset Bani Kamal and Ishtiaq Hossain, “The Iranian diaspora in Malaysia: a socio-economic and political analysis,” Diaspora Studies 10, no. 1 (2016):3, accessed January 19, 2021, https://bit.ly/3eIug0d.
([14]) Asmandy Idris, “Key determining factors influencing small states’ relationships: A case study of Malaysia’s relations with Saudi Arabia, (PhD diss., Newcastle University, 2006), accessed February 11, 2021, http://bit.ly/3bObi6K.
([15]) Abu–Hussin, Mohd Fauzi, Asmady Idris, and Mohd Afandi Salleh, “Malaysia’s Relations with Saudi Arabia and Iran: Juggling the Interests,” Contemporary Review of the Middle East (Vol. 5, no.1, January 2018): 48, 2018, accessed February 11, 2021, DOI: 10.1177/2347798917744294.
([16]) Asmady Idris, “Malaysia’s Economic Relations with Saudi Arabia,” Jati 12,( December 2007): accessed February 12, 2021, http://bit.ly/3qRuMeP.
([18]) Edward Wastnidge, “The Modalities of Iranian Soft Power: From Cultural Diplomacy to Soft War,” Politics 35, (no. 3-4, December 2014), 365, accessed January 31, 2021, https://doi.org/10.1111/1467-9256.12084.
([19]) S.M. Mirmohammad Sadeghi and R. Hajimineh, “The Role of Iran’s ‘Soft Power’ in Confronting Iranophobia,” MGIMO Review of International Relations 12, (no. 4, 2019), 220, accessed January 31, 2021, DOI: 10.24833/2071-8160-2019-4-67-216-238.
([22]) Navid Fozi., ‘The Iranian Diaspora in Malaysia: Emergent Pluralism’, Middle East Institute, July 10, 2013, accessed January 19, 2021, https://bit.ly/38JinDM.
([23])Shahriman Lockman (Chief Executive’s Office of the Institute of Strategic and International Studies, Malaysia), in discussion with Rizwan Rafi Togoo, 26 January 2021.
([24]) Asmady Idris and Remali Yusoff, “Malaysia’s Contemporary Political and Economic Relations With Iran,” International Relations and Diplomacy 3, no. 2, (2015): 27, accessed February 2, 2021, doi: 10.17265/2328-2134/2015.02.004
([25])Embassy of Malaysia, “Visa requirement,” Tehran, accessed February 2, 2021, http://bit.ly/2QafhSI.
([26]) Aresu Eqbali, “Iran-Malaysia sign 6-billion-dollar gas deal,” The Sydney Morning Herald, December 27, 2007, accessed February 4, 2021, http://bit.ly/3bS559M.
([27])Financial Tribune, Petronas Ready to Buy Iranian Crude,’November 3, 2015, accessed February 3, 2021, https://bit.ly/3vujBwg.
([28])Tehran Times, Iran, Malaysia agree to deepen ties’, October 7, 2016, accessed February 3, 2021, http://bit.ly/3rVBamA.
([29])Financial Tribune, “Iran, Malaysia Integrating Banking Transactions.”, February 24, 2017, accessed February 3, 2021, https://bit.ly/38KOqmv.
([30]) New Straits Times, “Muhyiddin fields phone call from Iranian PM.,”May 13, 2020, accessed February 10, 2021, http://bit.ly/3qSx2m0.
([31]) Iran Press News Agency, “Iran, Malaysia stress pure barter trade mechanism,” July 15, 2020, accessed February 10, 2021,http://bit.ly/30QNVCY.
([32])Islamic Republic News Agency, “Iranian, Malaysian officials welcome further scientific cooperation,” March 10, 2019, accessed January 31, 2021, https://bit.ly/3ecSHRQ
([33])Tehran Times, ‘Kuala Lumpur event explores Iran, Malay world cultural heritage bonds.’, February 13, 2017. Accessed January 31, 2021, https://bit.ly/3dspH9t.
([34]) Michel Chossudovsky, “JUST Forum: Globalization of War: US-NATO Threats Directed Against Russia, China, Iran & North Korea,” International Institute of Advanced Islamic Studies,July 19, 2017, accessed February 1, 2021, https://bit.ly/2OAR33y.
([35]) The Professor who has been working in Malaysia for more than ten years requested anonymity, in discussion with Rizwan Rafi Togoo, 27 January 2021.
([36]) Dennis Chua, “Iran film fest brings top directors, actors to Malaysian shores,”New Straits Times,February 21, 2018, accessed January 28, 2021, http://bit.ly/30K2SH6.
([37]) Ali Salemi, “Iran-Malaysia relations: Bridge to stronger ties,” ‘New Straits Times, February 19, 2020, accessed January 28, 2021, http://bit.ly/38JTDeB.
([41]) Pitz, Samantha, and Ryan Fedasiuk, “International Support for the Iran Nuclear Deal,” Arms Control Association, May 9, 2018, accessed February 8 , 2021, http://bit.ly/2Q02bXY.
([42])Free Malaysia Today, ‘Malaysia being sanctioned, can’t trade with Iran,” November 3, 2019, accessed February 8, 2021, https://bit.ly/3qXIgWI.
([43]) Bani Kamal and Hossain, “The Iranian diaspora in Malaysia.”
([44])New Straits Times, ‘Mass closures of bank accounts of Iranians in Malaysia.’, October 30, 2019, accessed January 26 2021, http://bit.ly/2OAgceJ.
([45])Reuters, Liz Lee and A. Ananthalakshmi., “UPDATE 1-Malaysia’ bullied’ into closing bank accounts of Iranians, PM says,” October 30, 2019, accessed January 26, 2021, http://reut.rs/3rY7HZy.
([46]) David Albright, Paul Brannan, and Andrea Scheel Stricker, “Middleman Arrested for Allegedly Directing Malaysia-Based Iranian Illicit Procurement Scheme,” Institute for Science and International Security, February 16, 2010, accessed January 22, 2021, https://bit.ly/3cFToCt.
([47]) Walt Hickey, “14 Attempted Thefts of US Technology by Iranian Agents,” Business Insider, July 13, 2012, accessed January 22, 2021, http://bit.ly/3rRNHr7.
([48]) Albright, Brannan, and Stricker, “Middleman Arrested for Allegedly Directing Malaysia-Based Iranian Illicit Procurement Scheme.” Ibid.
([49])The United States Department of Justice, “Five Individuals Indicted in a Fraud Conspiracy Involving Exports to Iran of US Components Later Found in Bombs in Iraq,” October 25, 2011, accessed January 23, 2021, http://bit.ly/3qXEr3O.
([50])The Associated Press, “Malaysia: Ship With Illegal Cargo Was Iran-Bound,” March 18, 2011. accessed January 21, 2021, http://bit.ly/3llSGhF.
([51]) Hickey, “14 Attempted Thefts of US Technology by Iranian Agents.”
([52]) Claire Jungman and Daniel Roth., “Is Malaysia helping Iran skirt oil sanctions?,”United Against Nuclear Iran,( July 24, 2019), Accessed January 23, 2021, https://bit.ly/3tygLVw.
([53]) The Straits Times, Eunice Au., “Malaysia smashes 30 major drug rings,” February 13, 2016. accessed January 29, 2021, https://bit.ly/3vwPNio.
([53])Tehran Times, ‘Iran, Malaysia sign deal to fight drug trafficking’, September 28, 2010, accessed January 30, 2021, http://bit.ly/30LlOW7.
([55]) Asmady Idris, “Malaysia’s Relations With Saudi Arabia Under Tun Dr. Mahathir Era, 1981-2003,” UUM, accessed February 13, 2021, https://bit.ly/2Osjhxv.
([56])The Malay Mail, King Salman invites Mahathir to visit Saudi Arabia.,”October 29, 2018, accessed February 13, 2021, http://bit.ly/3tsuiNQ.
([57])Tasnim News Agency, ‘Malaysia Resolved to Preserve Trade Ties with Iran’, December 18, 2019, accessed February 13, 2021, https://bit.ly/3cFzk2O.
([58])Reuters, “US sanctions on Iran violate international law: Mahathir,” December 19 , 2019, accessed February 14, 2021, http://reut.rs/3vCIfen.
([59]) Lockman, 26 January 2021.
([60])Malaysia Airports, “Malaysia – Saudi Collaboration Taps into Technology to Ease Haj Pilgrims Movement,” July 4, 2019, accessed February 14, 2021, https://bit.ly/3tle8pJ.
([61]) New Straits Times, Malaysian haj quota increases to 31,600. January 22, accessed February 14, 2021, http://bit.ly/2OYrlWo.
([62]) R. Hirschmann, “Travel and tourism in Malaysia – statistics & facts,” Statista, December, 2020, accessed February 14, 2021, http://bit.ly/3czDWrs.
([63]) Ariffin, Ahmad Azim, and Mohd Safar Hasim, ‘Marketing Malaysia to the Middle East Tourists: Towards A Preferred Inter-Regional Destinations,” Jurnal Antarabangsa Kajian Asia Barat (International Journal of West Asian Studies) 1 (2009): accessed February 14, 2021, http://bit.ly/3tiymAi.
([64])Statista, “Muslim tourist arrivals from Saudi Arabia to Malaysia from 2015 to 2017,” December 7, 2020, accessed February 14, 2021, http://bit.ly/3eFR5St.
([65]) “Tourist arrivals from Saudi Arabia drop in 1Q19,” The Malaysian Reserve, July 11, 2019, accessed February 14, 2021, https://bit.ly/2Nl7MHq.
([66])Islamic Tourism Centre of Malaysia, “Islam in Malaysia,” (2021), accessed January 20, 2021, http://bit.ly/38HcPJW.
([67]) Shahriman Lockma, 26 January 2021.
([68]) Shanti Nair, Islam in Malaysian Foreign Policy (London: Routledge, 1997), 142.
([69]) “Shias have rights, but don’t spread beliefs among Malaysian Muslims,” Free Malaysia Today, July 11, 2019, accessed February 15, 2021, https://bit.ly/3lmEm8v.
([70]) Free Malaysia Today, ‘Anti-Shia raid may cast a pall over Dr M’s planned visit to Iran’, September 7, 2019, accessed February 15, 2021, https://bit.ly/3rQM792.
([71]) Shahriman Lockman, 26 January 2021
([72])Radio Liberty, ‘Tehran Warns Malaysia Against Executing Iranians,” October 24, 2013, accessed January 30, 2021, http://bit.ly/30O774w.
([73])Malaysia Ministry of Home Affairs, “Malaysia Country Report 2019,” February 27, 2019, accessed January 30, 2021, https://bit.ly/3vrCGz7.
([75]) Ali Hajizade, “How the Iranian regime allows drug trafficking for foreign currency liquidity,” al Arabiya English, August 16, 2018, accessed January 31, 2021, http://bit.ly/3rQFFik.
([76]) Robert Killebrew, “Iran’s Cartel Strategy,” War on The Rocks, August 14, 2013.
accessed January 31, 2021, http://bit.ly/3lkTB1C.
([77]) Bani Kamal and Hossain, “The Iranian Diaspora in Malaysia Analysis.”
([78]) Niluksi Koswanage and Luke Pachymuthu, “Petronas halts fuel sales to Iran as sanctions loom,” Reuters, April 15, 2010, accessed February 3, 2021, http://reut.rs/30NTgLG.
([79]) Niluksi Koswanage and Florence Tan., “Malaysia to halt Iran oil imports-sources,” Reuters, March 2, 2012, accessed February 4, 2021, http://reut.rs/2NnGwrZ.
([80])Tehran Times, “Malaysia, Iran’s new all-weather friend, in principle supports Iran’s nuclear deal,” July 23, 2018, accessed February 8, 2021, http://bit.ly/3vu2haJ.
([81])Tehran Times, “Iran, Malaysia establish joint company,” April 29, 2009, accessed February 11, 2021, http://bit.ly/3tofTCn.
([82]) Lockman, 26 January 2021.
([83])The Malay Mail, ‘Hishammuddin says seeking to repair ties with Saudi as foreign Minister.’, ‘ May 11, 2020, accessed February 14, 2021, http://bit.ly/3bRIdYc.
([84]) B. Suresh Ram, “New High-Level Strategic Committee elevates Malaysia, Saudi ties,” New Straits Times, October 18, 2020. accessed February 14, 2021, http://bit.ly/38K8cyq.
([85]) Hishamuddin Hussein, “Arab Saudi ialah negara terletaknya Kota Suci Mekah dan Madinah,” Facebook, February 20, 2021. accessed February 22 , 2021, http://bit.ly/3cDgv0o. [Malay].
