ماه ها پیش از این حمله، ایران و گروه های نیابتی خود در عراق بر دولت این کشور فشار وارد آوردند تا نقش شبه نظامیان در حمله به موصل را بپذیرد ــ حرکتی که می توانست سهمی در پیروزی به آنان دهد و همچنین بهانه ای برای موجّه جلوه دادن فعالیت های این گروه ها پس از شکست داعش باشد. این امر، نفوذ ایران در عراق را که عمدتاً متکی بر این شبه نظامیان است تضمین می کند ــ چشم اندازی که به باور بسیاری روند حزب الله سازی عراق است.
در ۲۹ نوامبر، نیروهای بسیج مردمی عراق (بسیج عراق) که عمدتاً شامل شبه نظامیانی شیعی مورد حمایت ایران می شود، به حمله نظامی پیوست که از سوی ارتش عراق، ایالات متحده و نیروهای کرد رهبری می شد و برای بازپس گیری شهری سنی نشین موصل از حکومت اسلامی (داعش) صورت می پذیرفت. شبه نظامیان شیعه جبهه جدیدی در غرب موصل گشودند ــ مسیری که ارتباط نیروهای داعش با پایگاه هایشان در سوریه را قطع می کرد. در حالیکه نخست وزیر عراق، حیدر العبادی، با نقش شبه نظامیان موافقت کرده بود، اما توافقی بر سر ورود آنان به خود شهر صورت نپذیرفته بود. بنا بر گزارش خبرگزاری ها، قاسم سلیمانی فرمانده اصلی نیروهای قدس سپاه پاسداران در غرب موصل حضور دارد و فرماندهی شبه نظامیان شیعه را بر عهده دارد. اعضای گروه حزب الله نیز حضور دارند و به شبه نظامیان کمک می کنند.
فرمانده نیروهای بسیج مردمی عراق، هادی الامیری و معاونش، أبو مهدی المهندس اعضای نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب ایران و همچنین از فرماندهان تیپ بدر بودند ــ گروه شبه نظامی که در دهه ۱۹۸۰ از سوی سپاه پاسدارن تشکیل شد تا همراه با نیروهای ایرانی علیه صدام حسین در جنگ ایران و عراق بجنگد. پس از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، تیپ بدر به سازمان بدر با یک شاخه نظامی مبدل گشت که اکنون به نماینده نیابتی اصلی و کلیدی ایران در عراق تبدیل شده است.
برای رژیم ایران، مشارکت نیروهای بسیج مردمی عراق در حمله موصل گامی مهم در تضمین آینده گروه های شبه نظامی شیعه در عراق به شمار می رود. در ۲۸ اکتبر، معاون نیروهای بسیج عراق، المهندس مصاحبه ای با الاخبار، خبرگزاری طرفدار حزب الله، انجام داد که روی یک وبسایت وابسته به سپاه پاسداران نیز منتشر شد. در آن مصاحبه او ضمن تأکید بر نقش بسیج عراق در موصل، اعلام کرد که «پس از شکست داعش، نیروهای بسیج مردمی عراق همچنان وجود خواهد داشت، با تروریسم مبارزه خواهد کرد، و از عراق در برابر هرگونه تهدیدی دفاع خواهد کرد. نیروهای بسیج مردمی عراق فعالیت های خود را به سوریه نیز گسترش خواهند داد.» شایان ذکر است که بسیاری از نیروهای شبه نظامی شیعه که نیروهای بسیج مردمی عراق را تشکیل می دهند، تا کنون هزاران جنگجو برای دفاع از رژیم بشار اسد به سوریه فرستاده اند. به کار بردن عبارت «دفاع از عراق در برابر همه تهدیدات تروریستی» از سوی مهندس به عنوان توجیهی برای حفظ نیروهای شبه نظامی مسلح شیعه در عراق، بسیار شبیه به بهانه حزب الله است در نگهداشتن ارتش خود در لبنان که ظاهراً «برای دفاع از لبنان تهدید صهیونیست هاست» ــ هرچند که اسرائیل نیروهایش را در سال ۲۰۰۰ از لبنان بیرون کشید.
“ماه ها پیش از این حمله، ایران و گروه های نیابتی خود در عراق بر دولت این کشور فشار وارد آوردند تا نقش شبه نظامیان در حمله به موصل را بپذیرد ــ حرکتی که می توانست سهمی در پیروزی به آنان دهد و همچنین بهانه ای برای موجه جلوه دادن فعالیت های این گروه ها پس از شکست داعش باشد. این امر، نفوذ ایران در عراق را که عمدتاً متکی بر این شبه نظامیان است تضمین می کندــ چشم اندازی که به باور بسیاری روند حزب الله سازی عراق است”.
ایران اهداف خود را در خصوص نقش نیروهای بسیج مردمی عراق در موصل و همچنین آینده شبه نظامیان شیعه در عراق مشخص کرده است. در اواخر ماه آگوست، شیخ اکرم الکعبی ــ رهبر گروه «حرکت النجباء» که یکی از گروه های شبه نظامی نایب ایران در عراق و بخشی از بسیج عراق و شدیداً در سوریه درگیر است ــ به ایران سفر کرد. او با مقامات عالی رتبه از جمله فرماندهان سپاه پاسداران ملاقات کرد و به او تریبونی داده شد تا ضمن نشان دادن وفاداری خود به رهبر ایران، نظرات رژیم درباره حمله موصل و آینده بسیج عراق را نیز منعکس کند. کعبی در ملاقات خود با رییس مجلس ایران اعلام کرد: “نبرد موصل، نبردی تعیین کننده برای آینده عراق است که می تواند آینده مقاومت اسلامی در عراق را شکل دهد. موصل صحنه نبرد علیه آمریکا و بارزانی، رهبر کردستان، است که می خواهد یک دولت طرفدار اسرائیل در کردستان بوجود بیاورد.”
کعبی در مصاحبه مطبوعاتی خود اعلام کرد: «هیچ کشوری حتی ایالات متحده نمی تواند مانع شرکت ما در حمله موصل شود و نمی تواند ما را از بین ببرد. و بسیج عراق به فعالیت های خود پس از شکست داعش همچنان ادامه خواهد داد.» او در ادامه افزود: «مبارزان نیروهای بسیج عراق از سوی حزب الله آموزش دیده اند. ما به مرزهای جغرافیایی باور نداریم و فرمانده سلیمانی نماد جبهه مقاومت در جهان است.» کعبی در مصاحبه با تلویزیون دولتی ایران اعلام کرد که به رغم مخالفت ایالات متحده، نیروهای بسیج عراق قطعاً در نبرد موصل شرکت خواهند کرد. او اظهار داشت که نیروهای بسیج مردمی عراق می تواند با ادغام در وزارت دفاع عراق موافقت کند، اما به شرط آنکه ساختار سازمانی آن، مقامات آن و همچنین رهبری آن دست نخورده باقی بماند و نیروهای بسیج مردمی عراق تحت فرمان گروه های مقاومت (عبارتی که از سوی رژیم ایران برای تشخیص نیروهای نیابتی خود در سرتاسر خاورمیانه مورد استفاده قرار می گیرد) قرار بگیرند. در ملاقات کعبی با علی اکبر ولایتی ــ مشاور ارشد رهبر ایران در زمینه سیاست های خارجی ــ ولایتی بر اهمیت شرکت بسیج عراق در حمله موصل تأکید کرد. بنابر گزارش وبسایت خبری مشرق، کعبی به ولایتی اطمینان خاطر داد که نیروهای شبه نظامی او پیرو دستورات رهبر ایران هستند.
» یک ایران تهاجمی تر
از آنجا که جامعه بين المللى در برابر جنایت های ایران در سوریه و حرکات هژمونیک او در سرتاسر منطقه سکوت را اختیار می کند، به نظر می رسد که این کشور جرأت بیشتر یافته و تهاجمی تر شده است. از زمانی که ایران و کشورهای ۵+۱ به توافق هسته ای رسیده و تحریم های اقتصادی علیه ایران برداشته شدند، ایران برنامه های رادیکال خود در منطقه را تهاجمی تر دنبال می کند. این کشور برنامه موشکی خود را سرعت بخشیده، حمایت نظامی خود از شورشیان یمن که موشک های ایرانی را ــ که به سوی پادشاهی عربستان سعودی و متحدان خلیجی اش شلیک می کنند ــ افزایش داده، بر پشتیبانی خود از گروه های اسلام گرا در فلسطین افزوده، درگیری نظامی خود در سوریه را توسعه داده، آمریکاییان بیشتری را به گروگان گرفته، و همچنان به رفتار تحریک آمیز علیه ناوهای ایالات متحده در خلیج عربی همچنان ادامه می دهد. تحولات اخیر در لبنان نیز موجب تشویق ایران شده است، زیرا نماینده نیابتی این کشور، یعنی حزب الله، موفق شده تا با ترساندن همه تشکیلات سیاسی در لبنان، آنها را وادار کند تا به خواسته هایش تن داده و کاندایدای آنان را برای مقام ریاست جمهوری لبنان بپذیرد.از نظر ایران، شرکت گروه های شبه نظامی این کشور در حمله به موصل و تضمین تداوم فعالیت این گروه ها در عراق، نشانی از داشتن دست بالا در منطقه است. مشرق که یکی از وبسایت های وابسته به سپاه پاسداران است، این نگرش را در سرمقاله خود منتشره در ۲۸ اکتبر اینگونه بازتاب داد: “نشست وزرای خارجه سه کشور روسیه، ایران و سوریه در مسکو نشانه ای است دال بر اینکه این سه کشور تصمیم گرفته اند تا حالت تهاجمی در منطقه به خود بگیرند. این تغییر نگرش به خوبی در تصمیم بسیج مردمی عراق برای شرکت در حمله به موصل دیده می شود. در این نشست، وزرای امور خارجه به بحث در خصوص پیامدهای شکست داعش و چگونگی مقابله با نقشه های آمریکا پرداختند.”
» چشم انداز تاریک
نقش نیروهای بسیج عراق در حمله به موصل و این دورنما که شبه نظامیان شیعه در عراق همچنان فعال خواهند ماند، پیامدهای مخربی برای عراق و تمامی منطقه خواهد داشت. این نیروهای شبه نظامی سابقه طولانی در خشونت های فرقه ای و نقض حقوق بشر دارند، و همچنین در مناطق سنی نشین عراق متهم به جنایات جنگی هستند. در پیامی از سفارت آمریکا در بغداد به تاریخ ۹ دسامبر ۲۰۰۹ ــ که از سوی ویکی لیکس فاش شده ــ درباره هادی عامری، فرمانده بسیج عراق و رهبر سازمان بدر آمده است: «همه می دانند که عامری در سازماندهی حملات نیروهای شبه نظامی سپاه بدر (قدرتمندترین و منظم ترین گروه شبه نظامی شیعه در آن زمان و همچنین پیشرو سازمان بدر) علیه سنی ها طی خشونت های فرقه ای بین سال های ۲۰۰۴-تا ۲۰۰۶ نقش برجسته ای داشته است. منابع موجود نشان می دهد که او احتمالاً دستور این حملات علیه ۲ هزار سنی را صادر کرده است. ظاهراً یکی از شیوه های کشتار که مورد علاقه اوست استفاده از مته برای سوراخ کردن جمجمه مخالفشان است.»
از آغاز بوجود آمدن بسیج عراق در سال ۲۰۱۴ تا کنون، این گروه های شبه نظامی درگیر رفتار سبعانه ای علیه اقلیت های سنی در عراق بوده اند. آنها مکرراً از سوی سازمان های بین المللی حقوق بشر از قبیل «سازمان عفو بین الملل» محکوم شده اند. این سازمان گزارشی با عنوان «شواهدی دال بر جنایات جنگی از سوی گروه های شبه نظامی شیعه مورد حمایت دولت» منتشر کرده است. در ژانویه سال ۲۰۱۶، معاون نماینده «سازمان دیده بان حقوق بشر» در خاورمیانه ضمن محکوم کردن این جنایات اعلام کرد: «مجدداً غیر نظامیان بهای شکست عراق در مهار کردن گروه های شبه نظامی لجام گسیخته را می پردازند. کشورهای حامی نیروهای امنیتی عراقی و همچنین نیروهای بسیج مردمی، باید پافشاری کنند تا این غیر نظامیان رفتار خشونت آمیز خود را متوقف کنند.»
همچنین باید به نقش ایران و نمایندگان نیابتی اش در دامن زدن به تنش های فرقه ای در سرتاسر منطقه و سهم این کشور در پیدایش گروه های تندرو از جمله داعش در عراق و سوریه اشاره کرد. در مارس ۲۰۱۱، در بحبوحه بهار عربی، مردم سوریه علیه رژیم اسد به پا خاستند. نیروهای امنیتی رژیم سبعانه از خود واکنش نشان دادند و برای سرکوب این ناآرامی ها از نیروی قهرآمیز استفاده کردند. در پاسخ به سرکوب های دولت، سوری ها دست به اسلحه برده و به نیروی ارتش آزاد سوریه پیوستند. در اواخر سال ۲۰۱۱، نیروهای ضد رژیم در شرف پیروزی و سرنگون کردن رژیم اسد بودند. در آن مقطع، رژیم ایران تصمیم گرفت تا با مداخله گسترده خود از سقوط رژیم اسد جلوگیری کند و به همین منظور اعضای سپاه پاسداران انقلاب را همراه با جنگجویان حزب الله و شیعیانی از عراق، افغانستان و پاکستان به این کشور ارسال کرد. اسد و نیروهای ایران دست به کشتار گسترده مردم سوریه زدند. در نتیجه، اوضاع به طرز چشمگیری وخیم تر و به شدت رادیکالیزه شد. همزمان با تضعیف روزافزون ارتش آزاد سوریه و دیگر گروهای مخالف میانه رو، عناصر تندرو همچون جبهه النصره و داعش قدرت گرفتند.
پس از بیرون رفتن سربازان آمریکایی از عراق در دسامبر ۲۰۱۱، نوری المالکی ــ نخست وزیر عراق که از سوی ایران پشتیبانی می شود ــ همراه با متحدانش یعنی گروه های شبه نظامی شیعه سیاست های سرکوب گرانه و فرقه گرایانه خود را علیه اقلیت سنی تشدید کردند. در نتیجه اعتراضاتی در میان مناطق سنی نشین فوران کرد. دولت مالکی، معترضان را با خشونتی مضاعف سرکوب کرده و به قتل رساند. سنی ها در بسیاری از این مناطق شورش کردند که موجب ایجاد خلأ قدرت در آن نواحی شد. در بهار ۲۰۱۴، نیروهای داعش که تا آن زمان در سوریه ظهور کرده وتقویت شده بودند، از این شورش در مناطق سنی نشین عراق علیه دولت مرکزی استفاده کرده و کنترل شهرهای سنی نشین از جمله موصل ــ دومین شهر بزرگ در عراق ــ را به دست گرفتند و بر بخش های عمده ای از عراق و سوریه سلطه یافتند.
شرکت شبه نظامیان شیعه برخوردار از حمایت ایران در حمله به موصل، موضوع بسیار مهمی را برجسته می کند که همانا تأثیر و نقش ایران در عراق است. پس از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳، نمایندگان نیابتی ایران عامل اصلی دامن زدن به تنش های فرقه ای، تضعیف دموکراسی و اشاعه خشونت، و بی ثباتی در عراق و سرتاسر منطقه بوده اند. دولت عراق و جامعه بین المللی هر چه دیرتر متوجه این موضوع شوند که باید با ایران و نیروهای شبه نظامیش مقابله کرد، هزینه آن برای مردم عراق و منطقه بیشتر خواهد بود.
مسئولیت نوشته ها به عهده خود نویسنده است وسایت مرکز تحقیقات ایرانی خلیج عربی هیچ مسئولیتی در این مورد ندارد
