مصطفی کاظمی پس از رسیدن به سمت نخست وزیری در 7 می 2020 میلادی، از پایگاه حشد شعبی دیدن کرد. این ملاقات در میان شهروندان عراقی واکنش های متفاوتی را به دنبال داشت. برخی آن را یک دیدار دوستانه خواندند و عده ای دیگر به این رفتار کاظمی روی خوش نشان ندادند مخصوصا اینکه کاظمی در این دیدار یونیفرم حشد شعبی بر تن کرده بود که این رفتار با خواست روز افزون ملت مبنی بر رهایی از حضور نیروهای مسلح فرقه گرا، در تضاد بود.
این دیدار با در نظر داشت زمان آن و ارتباط آن با اوضاع فعلی کشور، ابعاد بیشتری به خود گرفت و به عنوان تلاشی از جانب نخست وزیر عراق برای اعتماد سازی با نهادی که به وی بی اعتماد است قلمداد شد. یعنی همان نهادی که او بعد از به دست گرفتن قدرت، بی درنگ از آن سخن به میان آورد و گفت «سلاح باید تنها در انحصار دولت باشد» او همچنین به اهداف اساسی دولتش یعنی مبارزه با فساد و بازگرداندن آوارگان به مناطق اصلی شان اشاره نمود.
از آنجا که شبه نظامیان نخست وزیر عراق را به عنوان پوشش و مقدمه ای برای دوره انتقالی می بینند که زمینه را برای برگزاری انتخاباتی که نظام آینده عراق را مشخص کند، از این رو، شبه نظامیان در اظهاراتشان به کاظمی روی خوش نشان نداده اند به عنوان نمونه رهبر گروه عصائب اهل الحق قیس خزعلی در اظهاراتی از کاظمی خواسته است که در اموری که به وی مربوط نمی شود دخالت نکند و منظور او مشخصا همین دو مسأله یعنی جلوگیری از فساد و تلاش برای ایجاد اصلاحات بود.
از سویی دیگر، کاظمی خوب می داند که حمایت احزاب و گروههای شبه نظامیان را با خود ندارد. علی رغم اینکه از جانب ایران به صورت علنی با تعیین وی به عنوان نخست وزیر عراق مخالفتی صورت نگرفته است اما نمی توان آن را به معنای پذیرش کامل از جانب ایران تفسیر کرد، زیرا وی به دست داشتن در قتل فرمانده سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران قاسم سلیمان و جانشین فرمانده حشد شعبی ابو مهدی مهندس متهم شده است تا از این رهگذر به شیوه ای متفاوت القاء شود که او عامل ایالات متحده در عراق است.
در همین زمینه، موقعیت وی به عنوان رئیس پیشین سازمان اطلاعات سبب شد که او از بسیاری از امور پنهان کشور آگاهی داشته باشد. برخی بر این باورند از آنجا که سمت قبلی او اطلاعات مهمی را در اختیارش قرار داده بود، راه را برای او جهت کسب کرسی نخست وزیری هموار ساخت. اما از سوی دیگر، می توان گفت که پست قبلی او در این زمینه نمی تواند چندان نقش و اثری داشته باشد زیرا اگر شبه نظامیان تصمیم بگیرند علیه حکومت جنگ خیابانی به راه اندازند، ایالات متحده از چنین تصمیمی مطلع خواهد شد. و اگر ایران نتواند در مذاکرات با ایالات متحده به راه حلی هرچند جزئی دست یابد که بتواند آبروی خود را حفظ کند، و این مذاکرات به پایان تحریمها و یا حداقل تعلیق بخشی از آنها منجر نشود، این احتمال یعنی جنگ خیابانی شبه نظامیان در عراق قدرت می گیرد مخصوصا اینکه ایران در اعمال فشار علیه امریکا گزینه های چندانی در اختیار ندارد.
درست در این زمان که ایران طبق معمول در لبه پرتگاه بازی می کند، شبه نظامیان نیز با پرتاب موشک به مناطق نزدیک به سفارت امریکا و پایگاههای نیروهای هم پیمان با امریکا، سعی دارند امریکا را تحت فشار قرار دهند تا شاید بتوانند امریکا را وادار سازند که با ایران مدارا کند به گونه ای که زمینه دست یابی به توافقات جانبی میان دو کشور فراهم شود. اما تصمیم غیر مترقبه امریکا مبنی بر انتقال سفارتش از بغداد به اربیل به نفع هیچ یک از طرفها نبود. این احتمال وجود دارد که اگر این تصمیم امریکا با قطع حمایت های بین المللی از حکومت ضعیف کاظمی هم زمان شود، زمینه سرنگونی حکومت کاظمی را فراهم سازد. و بدین سان نظام سست عراق کاملا فرو می پاشد؛ نظامی که در تلاش است با هر ترفندی هم ایران و هم ایالات متحده را از خود راضی نگهدارد و اگر این رشته بین طرفین قطع شود، نظام هم فرو می پاشد. به همین سبب شبه نظامیان از حمله به سفارتخانه و پایگاههای امریکا دست برداشته و به گزینه دیگری روی آوردند که در مناطقی با اکثریت جمعیت شیعه مذهب، فعالان سیاسی را ترور می کنند و در مناطقی که اکثریت جمعیت سنی را در خود جای داده است، به عملیات کورکورانه آدم ربایی و حذف فیزیکی افراد مبادرت می ورزند.
پیش از این نیز، گروههای شبه نظامی بدون هماهنگی با حکومت، با رژه در خیابانها جنگجويان و جنگ افزارهای خود را به نمایش گذاشتند و حکومت نیز در مقابل این حرکت شبه نظامیان سکوت اختیار کرد. قدرت حشد به قدری است که وقتی تروری را انجام می دهد، می داند که هیچ کسی در عراق جرأت نزدیک شدن به آن را ندارد. و انتظار می رود که اثر زهر چشمی که گروههای شبه نظامی از خود نشان داده است، پایدار بماند مخصوصا بعد از اینکه حزب الله عراق تعدادی از جنجگویان خود را که در بازداشت بودند، با زور آزاد کرد. این افراد در پی پرتاب موشک به سمت منطقه سبز که سفارت امریکا در آنجا قرار دارد، بازداشت شده بودند.
در صورتیکه اینگونه عملیات – که نهادهای امنیتی حتی جرأت اعلان خبر آن را هم ندارند تا چه رسد به اینکه مرتکبین آنها را تحت پیگیرد قرار دهند – شروع شود به نظر می رسد که کاظمی نتواند برای پایان دادن به خشونت روز افزون با اینگونه ناآرامیها مقابله کند. که در این صورت نارضایتی مردمی را به دنبال خواهد داشت و در شمار دیگر نخست وزیران قبل از خود که مورد خشم جوانان قرار گرفتند، جای خواهد گرفت.
اما تفاوت و تغییر قابل توجه در این مسأله این است که برخلاف نخست وزیران قبلی که مدام تأکید می کردند که حشد شعبی بخشی از نیروهای مسلح عراق است که طبق قانون اساسی کشور از شخص نخست وزیر فرمان می گیرد، نخست وزیر فعلی چنین تعریف و تمجیدهایی از حشد ندارد. و عجیب نیست که کاظمی در این باره سکوت اختیار کرده و حتی نظر واقع بینانه اش مبنی بر اینکه حشد شعبی یک ارگان مسلح است که خارج از چارچوب دولت و بدون رعایت قانون فعالیت می کند، را هم اعلان نکرده است.
و این واقعیت ما را به این نتیجه رهنمون می سازد که نظر نخست وزیر به نظر احزاب و جریانهای سیاسی شیعی نزدیک است، يعنى برای آنها مناسب است منافع آنها تأمین و ادامه هیمنه آنان بر حکومت تضمین شود. و علی رغم اینکه برخی جریانها همچون جریان «الحکمة» به رهبری حکیم که گروه مسلح در اختیار ندارد، به حاشیه رانده شده اند، اما با این همه این جریانها به مصلحت خود نمی بینند که از نخست وزیر در مخالفت با حشد شعبی حمایت کنند زیرا بر این باور هستند که دوران حکومت کاظمی سپری می شود اما حشد شعبی همچنان باقی می ماند.
به همین خاطر است که نخست وزیر در تلاش بی وقفه خود برای حل بحرانهای مالی تنها مانده است و حتی جرأت آن را هم ندارد که امتیازات احزاب و شبه نظامیان را کم کند. گفتنی است که بخش بزرگی از درآمدهای دولت – که به خاطر کاهش قیمت نفت و اپیدمی کرونا رو به کاهش است – صرف هزینه احزاب و شبه نظامیان می شود. این رویدادها شاید بخشی از روابط تیره و تار بین دو طرف را تفسیر کند. اما هیچکدام از طرفین حاضر نیستند که این وضعیتی که بر روابط آنها سایه افکنده را آشکارا اعلان کنند و همه منتظر نتیجه انتخابات امریکا هستند. صرف نظر از اینکه نتیجه انتخابات امریکا چه خواهد بود، مسأله ای که از اهمیت بیشتری برخوردار است این است که نظر و دیدگاه سیاسی ایران چیست. زیرا احزاب و گروههای شبه نظامی طبق نظر ایران با مسائل جاری کشور برخورد می کنند. بنابراین، می توان این آتش بس میان شبه نظامیان وابسته به ایران و ایالات متحده را یک نوع آتش بس با حکومت کاظمی خواند که به عقیده بسیاری، اگر دونالد ترامپ کاخ سفید را ترک گوید، این آتش بس به این قوت خود باقی نخواهد ماند. این یک نوع شرط بندی ایرانی است که می توان گفت بحرانها را به بعد از نتیجه انتخابات امریکا موکول کرده است که در رأس آن بحران عراق به گونه ای بسیار پررنگ خودنمایی می کند.
از آنجا که این آتش بس توجه کاظمی را نیز به خود جلب کرده است، به نظر نمی رسد که عمر آن کوتاه باشد. کاظمی که حکومت خود را درآمدی بر مبارزه علیه فساد اعلام کرده بود اکنون که نوبت عمل رسیده است در مورد این پرونده ها و انجام اصلاحات در امور دولت، از سرعت خود کاسته است. در شرایطی که احزاب و شبه نظامیان در حالت آماده باش و منتظر سوت ایران هستند، این نوع رفتار کاظمی نوعی فرصت سوزی است؛ فرصتی که برای تحقق برخی دستاوردها مخصوصا بازپس گیری اموال غارت شده و بازآرایی صف دولتمردان بسیار مناسب به نظر می رسد.
نحوه دیگری که احزاب می توانند کاظمی را تحت فشار قرار دهند، این است که کاظمی به خاطر در پیش گرفتن سیاست استقراض و عدم صرفه جویی در هزینه های دولت، از سوی نمایندگان احزاب در مجلس تحت فشار قرار دارد. همانطور که دیدیم مجلس قانونی را که اجازه می داد یک شخص همزمان چند حقوق را دریافت کند رد کرد. و فرایند تصویب قانون استقراض داخلی به خاطر افزایش هزینه های دولتی به یک جنجال تبلیغاتی تبدیل شد. و بر خلاف تمام انتظارات، وضع مالی عراق هم اکنون بسیار وخیم تر از قبل است به نحوی که برخی از کارشناسان به اندازه ای ناامید هستند که زنگ خطر ورشکستی دولت را به صدا درآورده اند.
اگر واقعیتی را که می گوید “احزاب و به دنبال آن شبه نظامیان به وسیله تنگنای مالی، برنامه های کاظمی و دولتش را مهار کردند” بپذیریم مسأله شوک آور خواهد بود. اما با توجه به طرحهای اقتصادی نخست وزیر که از پایه مشکل دارد، و بر اساس کاهش هزینه های دولت و ریاضت اقتصادی و بازنگری در قوانینی که ممکن است مانع از غارت اموال عمومی گردد، تهیه نشده است، آن برداشت درست نخواهد بود.
به هر حال، اکنون عراق در شرایطی به سر می برد که رسیدگی به این گونه پرونده ها را به بعد از مشخص شدن نتیجه انتخابات امریکا موکول کرده است. نتیجه انتخابات آمریکا هرچه باشد، حقیقت تغییر ناپذیر این است که نخست وزیر عراق مصطفی کاظمی اگر نتواند در وسط میدان موازنه شبه نظامیان گامهای خود را سنجیده بردارد، همواره در تقابل با آنها قرار خواهد داشت.
مسئولیت نوشته ها به عهده خود نویسنده است وسایت موسسه بین المللی مطالعات ایران هیچ مسئولیتی در این مورد ندارد
