سفر نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا به منطقه اوراسیا، در درجه اول در واکنش به عدم دعوت ایالات متحده از ونزوئلا در نهمین اجلاس سران قاره امریکا صورت گرفت که در ژوئن 2022 میلادی و در شهر لس آنجلس دایر شد. در این سفر، رئیس جمهور ونزوئلا از کشورهایی چون الجزائر، ترکیه، کویت و ایران دیدار کرد. اما هدف این سفر را می توان از دو بعد مورد بررسی قرار داد. نخست: رئیس جمهور ونزوئلا برای کاهش فشار تحریمهای سخت اقتصادی که ایالات متحده بر کشورش تحمیل كرده، به تلاشهای اقتصادی و دیپلماتیک متوسل شده است. دوم: مادورو به پیشواز نظام نوین جهانی که انتظار می رود جانشین نظام سلطه غرب گردد، در صدد ایجاد ائتلافی علیه ایالات متحده است. اما در چنین شرایطی که روسیه و چین به عنوان دو قدرت اصلی خارج از جهان غرب، از این معادله غائب باشند، تحقق این هدف مادورو خیالی بیش نیست.
همیشه رابطه ونزوئلا با کشورهای اوراسیا بر پایه مسائل ایدئولوژیک بوده است و مسائل اقتصادی – هرچند که مورد تأکید مقامات رسمی دو طرف بوده- اما در اولویت دوم قرار داشته است و ائتلاف ونزوئلا با ایران نیز از این امر مستثنا نیست. لازم به ذکر است یکی از مشکلات رئیس جمهور مادورو در تقویت همکاری اقتصادی با کشورهای منطقه اوراسیا، دوری جغرافيايى این کشور از این منطقه است.
رئیس جمهور مادورو در ترکیه و ایران در مورد مسائل مشابهی بحث و تبادل نظر کرد که همان مسأله انرژی، صنعت گردشگری، کشاورزی، تبادل فناوری و همچنین هدف مشترک این کشورها در ایجاد مقاومت علیه “امپریالیسم امریکایی” بود. این بدان معناست که این دو کشور و مخصوصا رهبران ایران که خود را قربانیان “جنگ اقتصادی امریکا” و یا حتی ” تروریسم اقتصادی امریکا” می دانند، در مقابله با تحریمهای امریکا با ونزوئلا همکاری می کنند. ویژگی مشترک در شراکت ایران – ونزوئلا با شراکت ترکیه- وئزوئلا این است که روابط دو جانبه این کشورها با ونزوئلا تحت تأثیر روابط این دو کشور با واشنگتن است. روابط ایران از دوران احمدی نژاد یعنی در میانه سالهای 2005 -2013 میلادی با ایالات متحده به وخامت گرایید. همچنین روابط ترکیه با ایالات متحده از سال 2016 میلادی تیره شد. از آن زمان به بعد، روابط این دو کشور با ونزوئلا شاهد بهبودی بود. هم علی خامنه ای رهبر ایران و هم رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه روابط خود را با کاراکاس نشانه استقلال سیاست خارجی کشورشان از ایالات متحده می دانند. ایده جایگاه ایران، ترکیه و ونزوئلا در نظام نوین جهان بعد از نظام سلطه غرب، یکی از مهمترین مسائلی است که در سفر مادورو به منطقه اوراسیا مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. اما تنها نکته ای که جای نگرانی دارد این است که ترکیه عضویت پیمان ناتو را دارد و این بدان معناست که رابطه ترکیه با ونزوئلا صرفا یک نزدیکی گذراست. این در حالیست که دولتهای ایران و ونزوئلا تا زمانى كه برای تغییر اوضاع سیاسی در کاراکاس و تهران، بر مقابله با ایالات متحده هم نظر باشند، شراکت ایران و ونزوئلا یک ائتلاف درازمدت است.
نخست: دیدار مادورو از ترکیه
کودتای ناکام 2016 میلادی در ترکیه، نقطه عطفی در نزدیکی ترکیه و ونزوئلا بود و سبب شد رابطه شخصی تازه ای میان اردوغان و مادورو شکل بگیرد. بهترین تعریف این رابطه شخصی میان این دو رهبر این است که هر دو نسبت به غرب کاملا بی اعتماد بوده با تحریمهای اقتصادی یک جانبه از سوی آمریکا مخالف هستند. لذا، رابطه میان این دو کشور، بیش از آنکه یک اقدام پیش دستانه باشد، ناشی از سیاست خارجی انتقامجویانه علیه غرب است. در واقع، اداره مادورو از سال 2015 میلادی تا کنون از تحریمهای امریکا بر ونزوئلا رنج می برد و ترکیه نیز با پیامدهای تحریمهایی که اداره ترامپ در سال 2018 میلادی وضع کرد، دست و پنجه نرم می کند. شواهد آشکاری مبنی بر افزایش روابط میان دو کشور وجود دارد. رئیس جمهور مادورو از سال 2016 میلادی یعنی بعد از کودتای نافرجام ترکیه تا کنون پنج بار به این کشور سفر كرده است. در سال 2019 میلادی ارزش مبادلات تجاری میان ونزوئلا و ترکیه به 150 میلیون دلار رسید. و در سال 2020 میلادی به 300 میلیون دلار و در سال 2020 میلادی به 858 میلیون دلار افزایش یافت. رهبران دو کشور انتظار دارند که مبادلات تجاری میان دو کشور در سال 2022 میلادی به یک میلیارد دلار و در سال 2023 میلادی به 1.5 میلیارد دلار برسد و این رقم در آینده نزدیک به 3 میلیارد دلار افزایش یابد.
در سفر مادورو، ترکیه و ونزوئلا سه تفاهمنامه در بخشهای تعاملات بانکی، کشاورزی و گردشگری به امضا رساندند. علی رغم این دستاوردهای اقتصادی، روابط دوجانبه میان آنکارا و کاراکاس تا حد زیادی به وضعیت روابط امریکا با ترکیه و افزایش سطح روابط روسیه با ترکیه بستگی دارد. اما روابط ونزوئلا با ایران، بیش از آنکه اقتصادی باشد، انگیزه و ماهیت سیاسی دارد. از نگاه کاراکاس و تهران، جنگ روسیه و اوکراین، فرصت تازه ای برای ونزوئلا و ایران به حساب می آید تا نقش آفرینی بیشتری از خود نشان دهند. این جنگ با دیدگاه ایدئولوژیک هر دو کشور همخوانی دارد. اما درباره پیامدهای این جنگ بر اقتصادهای ایران و دیگر کشورهای تحت تحریم نفتی، برآورد دقیقی صورت نگرفته است.
دوم: سفر مادورو به ایران
اخیرا و در پی جنگ روسیه و اوکراین، حرف و حدیث ها درباره نیاز اداره بایدن به منابع جدید نفت بالا گرفته است. حتی اگر در پی افزایش بهای انرژی، صنعت نفت ایران و ونزوئلا در کوتاه مدت منافع غرب را تأمین کند، جای این پرسش همچنان باقیست که آیا صنعت نفت این دو کشور که به خاطر تحریمها سرمایه گذاریهای چندانی در آن صورت نگرفته، توان این را دارد که سقف تولید خود را افزایش دهد؟ وانگهی، رقابت نفت تحریم شده روسیه با نفت این دو کشور را نیز نباید از یاد برد که در این صورت، سبب کاهش صادارت نفت ایران به چین خواهد شد.
در این راستا، رئیس جمهور مادورو با این هدف به تهران سفر کرد که سطح همکاری راهبردی میان دو کشور را که از سال 2001 میلادی و توسط هوگو چاوز آغاز شده بود، گسترش دهد. گفتنی است که روابط دیپلماتیک میان دو کشور از سال 1950 میلادی آغاز شد. تهران و کاراکاس برای ایجاد یک ائتلاف راهبردی گام بر می دارند که امضای سند جامع همکاری 20 ساله در همین راستا صورت گرفته است. و در راستای تلاش ایران برای کاهش فشار ناشی از تحریمها بر اقتصاد ایران است که دولت رئیسی شراکت با ونزوئلا را در اولویت قرار داده است. رئیسی؛ رئیس جمهور ایران در اکتبر 2021 میلادی گفت که «ونزوئلا جزو الویت های دیپلماسی اقتصادی ایران است». و این یکی از تفاوتهای اساسی میان دولت رئیسی و دولت روحانی است. روحانی که در میانه سالهای (2013-2021) ریاست دولت را بر عهده داشت، به دیپلماسی اقتصادی با کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا و نروژ اولویت داد. رؤسای جمهور هر دو کشور؛ یعنی مادورو و رئیسی در یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک به « مقاومت ایران و ونزوئلا علیه قدرتهای استکباری» اشاره داشتند. از دیدگاه آنان، این سیاست « نشان داد که مقاومت، دشمن را وادار به عقب نشینی کرده است». رئیس جمهور مادورو در پاسخ به منتقدانی که فاصله جغرافیایی میان ایران و ونزوئلا را مطرح می کنند، بر قدرت دوستی میان دو نظام انقلابی تأکید کرد. اما علی رغم وجود این احساس انقلابی متقابل، همکاری اقتصادی میان دو کشور همچنان در سطح بسیار پایینی قرار دارد.
هنوز جزئیاتی از «نقشه راه همکاری» 20 ساله منتشر نشده است. اما رئیسی از آغاز پروازهای مستقیم میان تهران و کاراکاس خبر داد که با هدف افزایش همکاریها در بخش توریسم میان دو کشور، از 18 جولای 2022 میلادی آغاز خواهد شد و هر هفته یک پرواز انجام خواهد شد.
رؤسای جمهور ایران و ونزوئلا از تحویل دومین نفتکش ساخت ایران به ونزوئلا خبر دادند. تحویل نفتکش «افراماکس 2» طی مراسمی با حضور رئیس جمهور ایران و همتای ونزوئلایی خود انجام شد. ساخت این نفتکش توسط شرکت صنعتی دریایی ایران “صدرا” انجام شده است. همچنین، رؤسای جمهور ایران و ونزوئلا از شرکتهای ایرانی که در حوزه های سلامت، غذایی، و نفت و گاز فعالیت دارند، بازدید کردند. آنان همچنین در جریان فعالیتها و دستاوردهای شرکتهای نفتی ایران در بخشهای حفاری، پتروشیمی و هوش مصنوعی نیز قرار گرفتند. رؤسای جمهور ایران و ونزوئلا، همچنین از ایستادگی در مقابل سیاست دولت ترامپ و شکست این سیاستها در تغییر نظام کشورهایشان سخن گفتند و تأکید کردند که واشنگتن از قِبَل تحریم صنعت نفت ونزوئلا که از سال 2020 میلادی آغاز شد، به هیچ یک از اهداف خود نرسیده است. ایران از سال 2020 میلادی در مرمت و بهسازی تعدادی از پالایشگاههای ونزوئلا سهم گرفته است؛ گفتنی است که این پالایشگاهها برای چندین دهه، از سوء مدیریت و کاهش سرمایه گذاری بخاطر تحریمها رنج می برد.
سوم: چالش ایدئولوژیک در حیاط خلوت ایالات متحده
ایده تلاش برای ایجاد نظام بین الملل جدید بعد از دوران سلطه ایالات متحده، محور گفتگوها در سفر مادور به ایران بود. رئیسی تصریح کرد که « گسترش روابط با کشورهای امریکای لاتین و مخصوصا کشورهای مستقلی چون کوبا که با تمام توان در مقابل نظام استکبار جهانی ایستاده اند، برای ایران از اهمیت بالایی برخوردار است». علاوه بر این گفتمان ایدئولوژیک، کمکهای ایران به ونزوئلا برای پشت سر گذاشتن تحریمهای امریکا را نیز نباید از نظر دور داشت. به عنوان مثال، ایران در سال ميلادى جاری 6.8 میلیون بشکه نفت به ونزوئلا فرستاد که این میزان نسبت به سال 2021 میلادی 48 درصد افزایش داشته است. و در پایان، می توان گفت که رژیم ایران، تلاش دارد شبکه نفوذ خود را گسترش داده و حتی تا حیاط خلوت ایالات متحده نیز برساند. و برای این هدف، از حضور حزب الله و نیز ابزارهای قدرت نرم مانند شبکه ایرانی اسپانیایی زبان HispanTV که زیر نظر صدا و سیمای ایران IRIB اداره می شود، مدد می گیرد.
برآیند
هنوز معلوم نیست که آیا این نزدیکی میان سه کشور ونزوئلا، ایران و ترکیه که ناشی از مخالفت این دولتها با نظام سلطه غرب است، از حمایت اکثریت ملتهای این سه کشور برخوردار خواهد شد یا خیر. و هنوز مشخص نیست که اظهارات رئیس جمهور مادورو که ونزوئلا، ایران و ترکیه را پیش قراولان ظهور نظم جدید جهانی عاری از استعمار و سلطه در دنیا خوانده، قناعت اکثریت ملتهای این سه کشور را کسب خواهد کرد یا خیر. هر سه کشور، به خاطر رویکردهای ژئوپليتیک رهبرانش تحت تحریمهای امریکا قرار دارند. و بی تردید این امر در مورد ایران و ونزوئلا کاملا صدق می کند اما در مورد ترکیه بعد از سال 2016 میلادی نیز نسبتا صدق می کند. وضعیت نابسامان اقتصادی این کشورها هر روز به رهبرانشان گوشزد می کند که اظهارات پر طمطراق ایدئولوژیک هیچ گرهی از مشکلات اقتصادی آنان نمی گشاید. و اگر اوضاع اقتصادی این کشورها به سرعت سامان نیابد، آنگاه ملتهای این سه کشور در مورد اهداف دولتها از تقویت روابط دوجانبه تردید خواهند کرد. و احتمالا، بسیاری بر این باور هستند که نزدیکی میان این سه کشور، تنها به منظور تضمین بقای رژیم در آنهاست و هیچ کمکی به بهبودی اوضاع اقتصادی داخلی نخواهد کرد.
مسئولیت نوشته ها به عهده خود نویسنده است وسایت موسسه بین المللی مطالعات ایران هیچ مسئولیتی در این مورد ندارد
