رهبری ترکیه از بازگشت روابط دیپلماتیک میان عربستان سعودی و ایران و گشایش روابط میان دو کشور که بعد از هفت سال قطع روابط با میانجیگری چین در اوایل ماه مارس 2023 میلادی صورت گرفت، استقبال کرد. مهمترین نکته در مورد استقبال ترکیه از توافق پکن که تقریبا از سوی اکثر کشورهای جهان و یا حداقل از سوی کشورهای تأثیرگذار در سطح جهان مورد استقبال قرار گرفت، این بود که ترکیه بلافاصله در مورد توافق عربستان سعودی و ایران و نیز تأثیرات آن بر تحولات منطقه ای و پرونده های مورد اختلاف در منطقه موضع خود را اعلام کرد؛ به ویژه اینکه دو کشور عربستان سعودی و ایران از رقبای قدرتمند ترکیه هستند که داعیه جایگاه پیشتازی در منطقه را دارند.
موضع مثبت ترکیه در قبال توافق عربستان و ایران این پرسش را مطرح می كند که نزدیکی عربستان و ایران چه سودی برای ترکیه دارد؟ و با توجه به منافع ترکیه در خاورمیانه و سطوح رقابت میان قدرتهای بزرگ منطقه و نقشه ائتلافها و موازنه های منطقه ای با دو طرف توافق، تصمیم سازان ترکیه چه خوانشی از این توافق دارند؟
موضع مثبت ترکیه در قبال توافق عربستان و ایران به چندین علت بر می گردد که مهمترین آنها تمایل رهبران ترکیه به بهبود روابط با کشورهای همسایه و کشورهای منطقه است؛ چرا که در اوایل تحولاتی که به «بهار عربی» موسوم شد و بعد از آن اوضاع منطقه رو به وخامت نهاد، روابط ترکیه نیز با این کشورها به تیرگی گرایید. و این خواست ترکیه عملا نیز تحقق یافت و این کشور روابط خود را با بازیگران مطرح منطقه مانند عربستان سعودی، امارات و مصر ترمیم کرد و تلاش نمود در سیاست خارجی خود رویکرد «حل تمامی مشکلات» را در پیش گیرد. پس می بینیم که دو کشور عربستان سعودی و ایران در مقایسه با ترکیه دو کشور قدرتمند منطقه هستند. از این رو، ترکیه تلاش می کند ضمن اعتمادسازی روابط خود را با عربستان سعودی گسترش دهد. البته این کشور با ایران نیز مخصوصا در بخش اقتصادی منافع مشترکی دارد. در نتیجه، ترکیه منافع خود را در حفظ روابط متعادل با هر دو کشور عربستان و ایران و تنش زدایی در منطقه می بیند؛ به ویژه در این شرایط سخت که زلزله های فوریه 2023 میلادی، خسارتهای اقتصادی هنگفتی را به این کشور وارد ساخته و این کشور را وادار نموده تا امکانات مالی خود را برای بازسازی مناطق زلزله زده بسیج نماید. پس می توان گفت که برای ترکیه رسیدگی به این فاجعه طبیعی اولویت دارد و لازمه آن هم تقویت ثبات در منطقه مخصوصا میان دو کشور عربستان سعودی و ایران است. علاوه بر آن، ترکیه در تلاش است با استفاده از تحولات جهانی، رهیافتهای خود را در سوریه دنبال کند.
ترکیه با کشورهای منطقه از جمله با پادشاهی عربستان سعودی در مورد بسیاری از مسائل اتفاق نظر دارد مثلا همه این کشورها بر این باورند که منطقه باید از تنش و جنگ دور باشد و تنها راه شکوفایی منطقه برقراری صلح است و کشورهای غربی تلاشهای زیادی به خرج دادند تا با دامن زدن به اختلافات در منطقه تنش زایی کنند و بدین سان امنیت و شکوفایی کشورهای منطقه را قربانی منافع سیاسی و اقتصادی خود کردند. و از آنجا که آشتی دو کشور عربستان سعودی و ایران وضعیت تازه ای را برای امنیت منطقه به دنبال خواهد داشت، ترکیه از این امر استقبال می کند زیرا این توافق ائتلاف سازنده در منطقه را تقویت می کند. پادشاهی عربستان سعودی یک طرح توسعه ای بلند پروازانه ای بنام چشم انداز 2030 دارد که نه تنها به مسائل داخلی توجه دارد بلکه در این چشم انداز به تمام منطقه نیز توجه شده است تا باشد که منطقه خاورمیانه، از هرگونه درگیری و تنش رها شده و به جای اینکه کانون بحران باشد، به یک منطقه شکوفا تبدیل گردد. این نکته را نیز نباید از یاد برد که ایران به خاطر پیامدهای تحریمهای بین المللی و اعتراضات پیاپی مردمی و نیز نابسامانی اوضاع اقتصادی و معیشتی مردم، با شرایط سختی دست و پنجه نرم می کند و نیاز به جذب سرمایه گذاریهای ترکیه دارد که می تواند از شدت فشارهای اقتصادی بکاهد.
پیامدهای ناشی از همه گیری کرونا که در اوایل سال 2020 شیوع یافت و بعد از آن سقوط بی سابقه ارزش پول ملی ترکیه و نیز وجود برخی مشکلات اقتصادی دیگر مانند تورم که سایر کشورها نیز به نحوی درگیر آن هستند، همه و همه اقتصاد ترکیه را در شرایط سختی قرار داده است. در نتیجه، سیاست ترکیه بر این تعلق گرفته است که در راستای منافع اقتصادی مشترک با عربستان سعودی گام بردارد. زیرا حمایت عربستان از طریق سرمایه گذاری اقتصادی در ترکیه مخصوصا در این شرایط سخت و بحرانى، مسأله ای است که ترکیه به شدت به آن نیاز دارد. در ماه مارس 2023 میلادی صندوق توسعه عربستان سعودی در راستای کمک به اقتصاد ترکیه مبلغ پنج میلیارد دلار در بانک مرکزی ترکیه سپرده گذاری کرد و دولت ترکیه نیز از عربستان سعودى بابت این اقدام قدردانى كرد. از سویی دیگر، ایران بازار خوبی برای کالاها و محصولات ترکیه به حساب می آید و ایرانیان تمایل زیادی به سرمایه گذاری در ترکیه دارند هرچند که تحریمهای غربی علیه نظام ایران، این امر را با مشکل روبرو ساخته است.
این احتمال وجود دارد که از رهگذر توافق عربستان سعودی و ایران، دستاوردهای زیادی نصیب ترکیه گردد؛ چرا که از این پس منافع ترکیه به خاطر اختلافات عربستان و ایران آسیبی نخواهد دید. علاوه بر آن، ترکیه امیدوار است که این توافق به حل بحران سوریه و هموار ساختن زمینه برای پیشبرد روند سیاسی کمک کند و ترکیه بتواند پناهندگان سوری را که بار سنگینی بر دوش اقتصاد ترکیه تحمیل کرده اند، به کشورشان بازگرداند. علاوه بر آن، برقراری ثبات در روابط ایران و عربستان سبب می شود که در بازارهای این دو کشور به روی کالاهای ترکیه باز شود و این امر به لیر ترکیه کمک می کند که بتواند ارزش خود را بازیابد. وانگهی، این توافق به جبهه بندی و جنگهای نیابتی در منطقه پایان می دهد و زمینه کاهش تأثیرگذاری قدرتهای بین المللی را نیز فراهم می كند. در نتیجه این امکان برای ترکیه فراهم می شود که در کنار رقبای منطقه ای خود، نقش پر رنگ تری در منطقه ایفا نماید.
در پایان، علی رغم اینکه ترکیه به ایران و عربستان سعودی به عنوان رقباى خود در منطقه نگاه مى كند، اما استقبال آن از توافق میان این دو كشور نشان می دهد که این کشور نسبت به پیامدهای منفی تنشهای منطقه ای و نیز نقش صلح منطقه اى در ثبات اوضاع اقتصادی، سیاسی و امنیتی به خوبی آگاه است. و نیک می داند که هرگونه پیشرفت مثبتی در هر یک از پرونده های منطقه ای، گامی در راه افزایش قدرت و ثبات آن است.
مسئولیت نوشته ها به عهده خود نویسنده است وسایت موسسه بین المللی مطالعات ایران هیچ مسئولیتی در این مورد ندارد
