کتاب «سیاستهای ایران در قبال قفقاز و آسیای میانه، بهره برداری از فرصت ها و کنار زدن رقبا» نوشته دکتر احمد بن ضیف الله قرنی، توسط موسسه بین المللی مطالعات ایران منتشر شد.
این کتاب چندین مسأله را درباره منطقه قفقاز مورد بحث قرار می دهد، از جمله اهمیت این منطقه از دیدگاه راهبردی ایران، میزان تأثیر ایدئولوژی ایران بر منطقه از طریق تلاش برای صدور اندیشه انقلاب خمینی، نفوذ سیاسی آن در راستای تقویت هژمونی این کشور در خاورمیانه، و تأثیر اقتصادی این کشور و اندازه استفاده از تجارت و نفت این منطقه. این کتاب از ماهیت سیاست ایران در قبال آسیای مرکزی و جنوب قفقاز از چندین بعد سیاسی، اقتصادی و امنیتی رمزگشایی می کند.
این کتاب که در 119 صفحه به نگارش درآمده، شامل چهار فصل است. فصل اول به مبحث آسیای میانه و کشورهای جنوب قفقاز از دیدگاه راهبرد ایران پرداخته و جبر جغرافیایی و تاریخی منطقه آسیای میانه و جنوب قفقاز را از دیدگاه ایران بررسی میکند. این فصل همچنین اهداف سیاست ایران در قبال آسیای میانه و جنوب قفقاز را به کاوش گرفته و ابعاد امنیتی را در رابطه ایران با کشورهای آسیای میانه و جنوب قفقاز بیان کرده است.
فصل دوم به تلاشهای ایدئولوژیک و فرهنگی ایران برای تسلط يافتن بر کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، و روش ایران و حکومتهای سكولار منطقه پرداخته و حدود قدرت نرم ایران و تلاش این کشور برای استفاده ابزاری از میراث فرهنگی مشترک و اشتراکات قومی را به خوبی مشخص کرده است.
اما فصل سوم به روابط اقتصادی و تجاری ایران با آسیای میانه و کشورهای جنوب قفقاز پرداخته و اختلافات بر سر تقسیم منابع دریای خزر و طرح ایران برای بهره برداری از ذخایر نفتی دریای خزر را عمیقا مورد بحث و بررسی قرار داده است و ضمن بیان میزان مبادلات تجاری بین ایران و کشورهای منطقه، به موضوع کریدور شمال – جنوب پرداخته است که حجم تجارت سرزمینهای جنوب آسیا، خلیج عربی، و آسیای میانه را با شمال اروپا از طریق شبکه راه های زمينى، دریایی و ریلی گسترش می دهد.
در فصل چهارم که آخرین فصل کتاب است، از کشورهایی که به حضور ایران در قفقاز و آسیای میانه به چشم یک رقیب می نگرند، سخن به میان آمده است. در این فصل، نویسنده از کشورهای روسیه، ایالات متحده امریکا، چین، ترکیه، اسرائیل و عربستان سعودی نام برده است که همگی به ایران به چشم رقیب نگریسته و با نفوذ ایران مخالفت می کنند.
و در پایان، این کتاب با بررسی این موضوعات در ارتباط با کشورهای منطقه در گذشته و زمان حاضر، از طریق بررسی سؤالات طرح شده، با بررسی موشکافانه دیدگاه راهبردی ایران و پیشینه تاریخی آن در تعامل با کشورهای منطقه، به تبیین نقش ایران پرداخته است.
همچنین روشهای ایران را در استفاده از ابزار ایدئولوژی و فرهنگی برای گسترش نفوذ سیاسی خود در راستای تسلط بر منطقه حیاتی اوراسیای مرکزی، مورد بحث قرار می دهد.
نویسنده با یک دید تحلیلگرانه، تأثیر منفی این نوع رویکردهای ایران را که مانع از برقراری روابط حسنه با برخی از کشورهای آسیای میانه می شود و نشان از محدودیت توانایی ایران در استفاده از فرصت های همجواری است، به خوبی رصد کرده است.
