مؤسسه بین المللی مطالعات ایران (رسانه) گزارش راهبردی سالانه خود مربوط به سال 2021 میلادی را در 204 صفحه منتشر كرد. این گزارش که نسخه اول آن در دسامبر 2016 میلادی منتشر شد، از پنج سال بدینسو هر ساله منتشر می شود. این گزارش با استفاده از داده ها و آمارها مستند سازی شده است. در ارائه محتوای گزارش از جداول و اشکال و در تهیه آن از روشهای پایش، استقرا و تحلیل استفاده شده است. از آنجا که در این گزارش حوزه ها و مسائل گسترده ای مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است، تلاش شده است که با دیدگاه نوین و وسیعی نیز به قضایا نگریسته شود.
گزارش 2021 میلادی، تحولات فضای بین الملل را در چارچوب رقابت امریکا-چین مورد بررسی قرار داده و به این مسأله که کشورهای قدرتمند اروپایی به حکم ائتلاف راهبردی با ایالات متحده جایگاه خود را در نظام بین الملل حفظ کرده است، نیز پرداخته است. در این گزارش، همچنین به پیامدهای همه گیری کرونا در سطح نظام بین الملل و قدرت های بین المللی و منطقه ای و نیز به تبعات آن که همانا کاهش عرضه انرژی و افزایش بهای آن است، پرداخته است. این گزارش اوضاع خاورمیانه را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار داده و تحولات منطقه را که در نتیجه تغییر راهبرد اداره امریکا و در پیش گرفتن سیاست های تازه که تمام منطقه را تحت تأثیر قرار داده، به خوانش گرفته است. کم رنگ شدن حضور «داعش» در عراق، سوریه، شبه جزیره سینا در مصر و مغرب عربی و در مقابل، افزایش نفوذ آن در افریقا از جمله مسائل دیگر این گزارش است. مسائل ایران، از جمله تحولات داخلی این کشور و نیز روابط آن با کشورهای عربی و جامعه بین الملل از دیگر موضوعات این گزارش است که در بخش ایدئولوژیک، رژیم ایران همچنان برای تقویت مشروعیت داخلی خود دین را به خدمت می گیرد و برای مقابله با فراخوانهای تحریم انتخابات و نیز برای سرکوب کردن مخالفین خود از ابزار فتوا مدد می جوید. در بخش اجتماعی، شاخص های فقر چند برابر شد. چندین موج کرونا ایران را درگیر کرد. شاخص های آسیبهای اجتماعی دیگر نیز افزایش یافت. در بخش اقتصادی، کارکرد بد اقتصادی همچنان ادامه یافت ولی به خاطر افزایش فروش نفت به چین و رشد تجارت خارجی، اقتصاد ایران بهبودی اندکی را تجربه کرد. اما در بخش نظامی، ایران برای حمایت از دکترین «دفاع پیش دستانه» به تلاشهای خود جهت دستیابی به فناوری و جنگ افزارها از راههایی چون دزدی دریایی و بازار سیاه ادامه داد.
این گزارش در بخش مربوط به امور کشورهای عربی، به روند روابط کشورهای خلیج و ایران پرداخته که در این زمینه رهیافت هایی برای تنش زدایی در منطقه روی دست گرفته شده است و کشورهای خلیج نیز تلاش کرده اند تا نسبت به ایران حسن نیت نشان دهند. همچنین این گزارش به تحولات بحران یمن و افزایش حملات حوثی ها به استان مأرب و نیز حمایت نظامی بی دریغ ایران از حوثی ها پرداخته شده است. این گزارش در بخش مربوط به عراق، کاهش نفوذ ایران در سطوح نظامی، اقتصادی و فرهنگی را مورد توجه قرار داده است، و در بخش سیاسی، انتخابات اخیر عراق نشان داد که نفوذ ایران با کاهش قابل ملاحظه ای مواجه شده است. در مورد سوریه، این گزارش تحولات سیاسی را که حضور ایران و نقش این کشور را تحت تأثیر قرار داده به بحث گرفته است. و در مورد لبنان نیز، پرونده دولت، پرونده سوخت و نیز نقش ایران و بازوی آن یعنی «حزب الله» در هر دو پرونده مورد بررسی قرار گرفته است.
اما در امور بین الملل، این گزارش به تغییر اساسی که اداره بایدن در روابط ایالات متحده با ایران ایجاد کرده و برای احیای برجام به راهبرد دیپلماسی و کاهش تنش میان ایران و کشورهای منطقه رو آورده، پرداخته است. همکاری روسیه – ایران و حمایت موسکو از تهران در مذاکرات برجامی و تأکید موسکو بر لغو تحریمهای امریکا علیه ایران، از دیگر موضوعات این گزارش است. این گزارش همچنین به تأثیر مسائل هسته ای بر روابط ایران – اروپا و فشار کشورهای اروپایی بر ایران به خاطر مسائل حقوق بشر و تروریسم پرداخته است. این گزارش به حمایت چین از ایران در مسأله برجام و نیز ادامه حمایت چین از ایران در صنعت هسته ای و تعمیق روابط طرفین با امضای «سند همکاری راهبردی» و پیوستن تهران به «سازمان همکاری شانگهای» و کمک به تهیه واکسن کرونا، توجه نشان داده است و به همگرایی در روابط ایران و چین از یک سو و روابط چین با کشورهایی چون عربستان سعودی، اسرائیل و افغانستان از سویی دیگر اشاره ای دارد.
این گزارش، مناسبات ایران -ترکیه را به بحث گرفته است که شاهد فراز و نشیبی در مواردی چون افزایش رقابت طرفین در عراق و همکاری نسبی طرفین در مدیریت مساله پناهندگان افغان و همچنین اختلاف دیدگاه و تضاد منافع طرفین در مساله آذربایجان، بوده است.
این گزارش به روابط ایران-پاکستان پرداخته است که تحولات افغانستان و آذربایجان بر آن بی تأثیر نبوده است. همچنین تلاش ایران برای تعامل با رویدادهای راهبردی ناشی از آتش بس میان آذربایجان و ارمنستان که با تلاش روسیه صورت گرفت و نیز مسأله خروج امریکا از افغانستان و بازگشت «طالبان» به قدرت و بروز تغییرات عمده در اوضاع سیاسی، از جمله موضوعات مورد توجه در این گزارش است.
در پایان، این گزارش با توجه به رویدادهای 2021 ، به آینده نگری درباره تحولات احتمالی در سال 2022 میلادی و سالهای آینده پرداخته است. در این زمینه، مهمترین تحولاتی که این گزارش برای سال 2022 میلادی پیش بینی نموده، افزایش سرعت تحولات داخلی ایران و روابط این کشور با کشورهای عربی و جامعه جهانی و نیز ورود مذاکرات برجامی به مرحله پایانی است که قطعا طرفهای گفتگو برای پایبندی کامل ایران به تعهدات برجامی فشار خواهند آورد و این مساله سبب می شود که ایران به امید برداشته شدن تحریمها تصمیمات سرنوشت سازی اتخاذ کند. البته اگر تحریمها برداشته شود، چین می تواند همکاریهای دو جانبه در زمینه های اقتصادی، فناوری و نظامی با ایران را دنبال کند و به دیگر منافع دو جانبه در منطقه نیز بپردازد. طبق پیش بینی این گزارش، چه بودجه نظامی ایران با کاهش مواجه شود و چه در صورت بروز گشایشی در مذاکرات وین، ایران بتواند بودجه نظامی خود را افزایش دهد، به هر صورت، ایران در جبهه های جنگ سوریه، لبنان و عراق با چالشهای بسیار سختی روبرو خواهد شد. همچنین، اوضاع منطقه که با به قدرت رسیدن «طالبان» پیچیده تر شده است و نیز حضور رقبای سرسخت منطقه ای در افغانستان، می تواند ایران را با تهدیدها و خطرات جدی روبرو کند.
