از سال 1999 میلادی بدینسو، ایران شاهد سلسله خیزشهای اعتراضی بوده است تا اینکه کشته شدن مهسا امینی دختر جوان کرد در 16 سپتامبر گذشته در شهر تهران به دست پلیس امنیت اخلاقی، به یک نماد انقلابی بدل شد و الهام بخش اقشار و طیف های مختلفی از ایرانیان بود.
با توجه به اینکه در سایه سانسور شدید خبری در ایران، اخبار ضد و نقیضی از افزایش یا فروکش کردن این اعتراضات می رسد پیش بینی رویه های این خیزش اعتراضی مشکل به نظر می رسد. اما هیچ یک از این مسائل نمی تواند عمق این بحران و بن بستی که رژیم با آن روبرو شده را از نظرها دور نگه دارد و بر این واقعیت که یافتن راه حلهای ریشه ای، کاری به غایت دشوار است سرپوش بگذارد. گفتنی است آنچه به دشواری راه حل ریشه ای دامن می زند، شرایط کنونی کشور است که از یک سو با کمبود درآمد دست و پنجه نرم می کند و از سویی دیگر، رهبران ایران این بار نیز به راه حلهای امنیتی روی آورده اند؛ همان شیوه ای که سالهاست نظام انقلابی در برخورد با مطالبات مردم در پیش گرفته است.
در واقع، اعتراضات کنونی نتیجه سختگیری رژیم در خصوص مسأله حجاب است که دولت رئیسی با کمک نهادهای امنیتی و مخصوصا پلیس امنیت اخلاقی و گشت ارشاد آن را سرسختانه دنبال کرد و این چنین بود که چندین اعتراضات که رسانه ها از آنها به اعتراضات «حجاب و زن» یاد کردند، به راه افتاد. خیزش اعتراضی کنونی که ادامه همان اعتراضات «زنان» است، علی رغم اینکه مسأله دیگری جرقه این اعتراضات را زده است، اما همانند اعتراضات قبلی ریشه در مسائلی چون ناکارآمدی سیاسی و اقتصادی و نیز رفتارهای سرکوبگرانه رژیم دارد. و همچون اعتراضات پیشین در گستره وسیع جغرافیایی رخ داده و علاوه بر اینکه فرامذهبی و فرا قومیتی بوده، روند شتابانى داشته و در این میان رهبری واحدی نیز این خیزش و قیام را ساماندهی نکرده است.
همانطور که گفتیم اعتراضات اخیر علی رغم شباهتهایی که با اعتراضات پیشین دارد، ویژگیهای متفاوت و برجسته ای نیز با خود دارد. از جمله شباهتها می توان به ماهیت ضد نظام، فرا مذهبی و فراقومی، روند شتابان، نبود یک رهبری واحد در اعتراضات، برخورد امنیتی رژیم با اعتراض کنندگان به جای حل ریشه ای بحرانها، زمان حساس، وقوع این اعتراضات در سایه سیطره « جریان تندرو » بر ارگانهای کشور، مشارکت گسترده زنان و نیز دخالتهای پر رنگ و تأثیر گذار خارجی اشاره کرد. اما از مهمترین تفاوتهاى اعتراضات کنونی می توان به مواردی چون واکنش در برابر سیاستهای تندروانه حکومت، شتاب گرفتن روند اعتراضی و شکستن دیوار ترس، ترک خوردن نهادهای امنیتی و نظامی، یکپارچگی بیشتر میان مخالفین رژیم از اقوام گوناگون، تقویت جایگاه « اصلاح طلبان » که قبلا به حاشیه رانده شده بودند اشاره نمود.
البته تفاوتهای اعتراضات کنونی با اعتراضات قبلی به همین جا خلاصه نمی شود و از هر جنبه که به این مسأله بنگریم تفاوتهای خاصیرا مي بينيم. مثلا، اعتراضات سال 1999 میلادی تنها 7 روز ادامه یافت. و اعتراضات سال 2009 میلادی به سه روز خلاصه شد. اعتراضات 2017 به مدت 11 روز ادامه یافت و اعتراضات 2019 میلادی 6 روز به درازا کشید. اعتراضات سال 2021 میلادی 11 روز ادامه يافت. این در حالیست که اعتراضات کنونی تقریبا یک ماهه شده است (تا زمان تنظیم این نوشتار یعنی شامگاه سه شنبه 11 اکتبر، 26 روز شده است). اعتراضات سال 1999 میلادی تقریبا در 5 شهر خلاصه شد و در سال 2009 تنها در 4 شهر اعتراضات روی داد. اما در سال 2017 میلادی گستره جغرافیایی اعتراضات به 64 شهر رسید. این گستردگی در سال 2019 میلادی کاهش یافته و به 31 شهر رسید. و اعتراضات سال 2021 میلادی به 36 شهر رسید تا اینکه در اعتراضات کنونی 2022 میلادی طبق منابع ایرانی، این اعتراضات 83 شهر را در بر گرفته است.
در اعتراضات 1999 میلادی مشارکت کنندگان عمدتا دانشجویان بودند و بعد گروههای دیگری از مردم نیز به آنها پیوستند. در اعتراضات 2009 میلادی مشارکت کنندگان عمدتا طبقه نخبه بودند و طبقه متوسط، چهره ها، نخبگان سیاسی، فرهیختگان و کنشگران در این اعتراضات مشارکت داشتند. در سال 2017 میلادی، اعتراضات کاملا مردمی بود و نخبگان در آن دخالتی نداشتند و اعتراضات با مشارکت طبقه فقیر و نیازمند شروع شد و طبقه های دیگر مردم به صورت محدودی با آنها همراهی کردند. در سال 2019 میلادی نیز اعتراضات از بطن جامعه شکل گرفت و نخبگان در شکل گیری آن نقشی نداشتند و طبقه فقیر، جوانان، دانشجویان و زنان در این اعتراضات مشارکت داشتند و بخشهایی از طبقه متوسط و پایین جامعه با آنها همراهی کردند. در سال 2021 میلادی اما شهروندانی که از سیاستهای رژیم ناراضی بودند از گروههای مختلفی مخصوصا در اهواز و نیز در دیگر استانها در این اعتراضات مشارکت داشتند البته کنشگران سیاسی نیز در این اعتراضات نقش داشتند. در اعتراضات کنونی (2022 میلادی) یک همنوایی میان عامه مردم و نخبگان دیده شد. و گروههای متعددی از جمله گروههای مردمی، دانشجویان، جوانان و نوجوانان، هنرمندان، ورزشکاران و فرهیختگانی که از سیاستهای نظام خشمگین بودند و نیز گروههای سیاسی و کنشگران و نخبگان سیاسی در این اعتراضات اخیر مشارکت دارند.
اعتراضات سال 1999 میلادی در پی صدور قانون محدودیت مطبوعات و بسته شدن روزنامه «سلام» صورت گرفت. در سال 2009 میلادی تقلب در انتخابات ریاست جمهوری و در پیش گرفتن سیاست حذف، به حاشیه راندن و بازداشت و شکنجه مخالفین منجر به اعتراضات شد. در سال 2017 میلادی عللی که منجر به اعتراضات شد همان گرانی و افزایش قیمتها و کوچک تر شدن سفره اقشار کم برخوردار یعنی مسائل اقتصادی و معیشتی بود. در سال 2019 میلادی افزایش بهای بنزین در کشوری که چهارمین ذخیره نفتی جهان را در اختیار دارد اعتراضات سهمگینی را رقم زد که رژیم را در تنگنای سختی قرار داد. در سال 2021 میلادی انگیزه اعتراضات همان مسأله تنش آبی و طرحهای انتقال آب از رودخانه کارون در خوزستان بود و طولی نکشید که در استانهای دیگری نیز مردم در اعتراض به اوضاع معیشتی و سیاست سرکوب نظام، با هموطنان اهوازی همراهی کردند. در خیزش کنونی (2022 میلادی) آنچه جرقه این اعتراضات را برافروخت قتل مهسا امینی به دست پلیس امنیت اخلاقی بود. سرکوب وحشیانه اعتراض کنندگان بلوچ به بهانه های واهی به گستردگی و دوام این اعتراضات دامن زد. البته به خاطر جو خفقان و خشم گسترده مردمی از رژیم و سیاستهای آن، زمینه بروز خیزشهاى جديد اعتراضی مهيا است.
