شبکه ملی توزیع برق عراق در اثر فرسودگی و تخریب بخش های وسیع آن، در بامداد روز 2 جولای 2021 میلادی تقریبا از کار افتاد. و تولید 16 هزار مگاواتی، ناگهان به 4 هزار مگاوات تقلیل یافت که در نتیجه قطعی خطوط اصلی انتقال برق که بغداد را به استانهای جنوبی وصل می کرد، بحران بی برقی رخ نمود و چندین استان بخصوص استانهای جنوبی شیعه نشین در تاریکی فرو رفتند. علاوه بر آن، در روزهای گذشته چندین عملیات خرابکارانه و تخریب دکلها و خطوط انتقال برق، و همچنین آتش سوزی در مراکز تولید و توزیع برق رخ داده است. این وضعیت- در شرایطی که دمای هوا از 50 درجه نیز فراتر رفته است- سبب شده که نگرانیها در مورد اعتراضات مردمی و خیزش موج ناآرامی ها در استانهای عراق افزایش یابد. از کار افتادن شبکه توزیع برق عراق از پیچیده ترین بحرانی پرده برداشت که دومین صادر کننده نفت سازمان اوپک و دارنده دومین ذخیره نفتی در میان کشورهای عربی با آن دست و پنجه نرم می کند. این بحران که به عنوان آزمون سختی دولت های متوالی عراق را به چالش کشیده است، در فصل گرم تابستان که دمای هوا در سایه به 50 درجه و در آفتاب به 60 درجه می رسد، شدید تر می شود. به ویژه اینکه در کنار افزایش جمعیت و افزایش تقاضا و مصرف انرژی در فصول گرم، عرضه این انرژی مورد نیاز کم و کمتر می شود. بنابراین، می طلبد که ضمن بررسی ابعاد این بحران، نقش ایران در پیچیده تر ساختن این بحران و راههای مقابله با آن را مورد کند و کاو قرار دهیم و نقش اتصال شبکه نیروی برق عراق به کشورهای خلیج، برای کاهش شدت این بحران را بررسی کنیم.
نخست: علل ریشه ای بحران بی برقی در عراق
بحران بی برقی در عراق زاییده امروز نیست بلکه این کشور از دهه 90 قرن گذشته نیز با کمبود برق مواجه بوده است. اما این کمبود بعد از سال 2003 میلادی شدت بیشتری به خود گرفت؛ یعنی دقیقا در همان دوره هایی که ایران در راستای راهبرد خود برای پیشبرد طرحهای توسعه طلبانه اش در حیات خلوت خود، دخالت های خود را در عراق آغاز کرد و بر ارگانهای دولت عراق سایه افکند. و به نظر می رسد که از آن زمان به بعد بحران برق عراق پیچیده تر شد که همچنان این روند روز به روز وخیم تر می شود. در این راستا به بیان و بررسی علل این معضل می پردازیم که عبارتند از:
1- وابستگی به منابع انرژی ایران ( گاز و برق):
بنا بر اظهاراتی که وزیر مستعفی نیروی عراق ماجد مهدی حنتوش در ماه می 2021 میلادی عنوان کرده بود، وزارت نیروی این کشور با احتساب سهم وارداتی برق از ایران، حدود 16 هزار مگاوات برق تأمین می کند. این در حالیست که برای جوابگویی به نیاز کشور به برق مصرفی در طول شبانه روز، حداقل به 30 هزار مگاوات برق نیاز است. یعنی اینکه فعلا و با احتساب سهم برق وارداتی از ایران، باز هم عراق با کمبود 14 هزار مگاوات یعنی 49 درصد برق مورد نیاز مواجه است. و بر اثر همین کمبود است که روزانه شهروندان عراقی با قطعی برق که گاهی به 8 ساعت می رسد، مواجه هستند. این امر نگرانیها درباره احتمال به راه افتادن تظاهرات گسترده مردمی را به شدت افزایش داده است.
از مجموع 16 هزار مگاوات برق عراق، حدود یک سوم آن (بصورت انرژی برق و یا گاز مصرفی نیروگاهها) از ایران تأمین می شود. به عنوان مثال در طی سال 2019 میلادی یک سوم برق تولیدی عراق از ایران تأمین می شد. داده های مرکز اداره آمار انرژی امریکا در سال 2019 میلادی، حاکی از آن است که 28 درصد برق عراق از ایران وارد می شود ( که 23 درصد آن با گاز وارداتی از ایران در نیروگاهها تولید می شود و 5 درصد دیگر مربوط به برق وارداتی از ایران است که در مجموع تقریبا 5000 تا 6000 مگاوات برق می شود). ایران از سال 2003 میلادی به بعد، از نیاز و وابستگی عراق به برق، جهت فشار بر دولت های متوالی این کشور استفاده ابزاری کرده است. در همین راستا، ایران از اکتبر 2020 میلادی صادرات گاز خود را به عراق کاهش داد تا اینکه در 29 ژوئن 2021 میلادی به دلیل بدهی های هنگفت عراق از یک سو و بروز بحران برق در داخل ایران از سوی دیگر، صادرات برق به عراق را به طور کامل قطع کرد. بدین ترتیب عراق که تنها پاسخگوی 50 درصد برق مورد نیاز کشور بود، با قطع شدن برق ایران، یک سوم از توانِ شبکه برق خود را از دست داد. با این وضع که برق وارداتی از ایران قطع شده است، توان شبکه برق عراق در شرایط عادی به 10 هزار مگاوات می رسد که این وضعیت در چندین سال گذشته بی سابقه بوده است؛ گذشته از اینکه در شرایط اضطراری شبکه توزیع برق عراق به دلایل گوناگون با قطع شدن روبرو می شود.
2- ایران از بحران برق عراق بهره برداری سیاسی می کند
ایران خوب می داند که بحران بی برقی تا چه میزان می تواند معادله سیاسی در عراق را تحت تأثیر قرار دهد. به همین سبب از سال 2003 میلادی به بعد، و به ویژه در سایه افزایش تقاضا برای انرژی برق که ناشی از افزایش جمعیت نیز هست، با استفاده ابزاری از این مسأله همواره دولت های عراق را تحت فشار قرار داده تا بتواند همچنان این کشور را در دایره نفوذ خود نگهدارد. علاوه بر آن، اینکه ایران انرژی مورد نیاز چهار نیروگاه تولید برق در جنوب عراق یعنی در ناصریه، بصره، دیاله و سماوه را تأمین می کند، یک امتیاز دیگر برای ایران است که می تواند با استفاده از این اهرم، استانهای شیعه نشین عراق را به شورش وادارد.
بنا بر آنچه بیان شد، می توان گفت که بحران بی برقی آن هم در این زمان، قطعا ریشه در مسائل سیاسی دارد و بازوهای نظامی ایران در عراق از تخریب شبکه برق سود می برند. اخیرا مصطفی کاظمی ایجاد توازن در روابط خارجی کشور و بازگرداندن عراق به جهان عرب را در اولویت کار خود قرار داده است. این امر سبب شده که ایران با قطع کامل صادرات برق به عراق، زمینه نارضایتی مردمی از کاظمی و تظاهرات علیه او را مهیا ساخته و بدین ترتیب او را تحت فشار قرار دهد؛ همانطور که در سال 2018 و 2020 میلادی اعتراضات مردمی علیه دولت حیدر العبادی و عادل المهدی به راه افتاد.
همچنین در این شرایط که تنش میان ایران و غرب بالا گرفته است، این احتمال هم وجود دارد که ایران از قطع برق صادراتی به عراق به عنوان ابزار چانه زنی در مذاکرات برجامی و لغو تحریمها استفاده کند. و با نزدیک شدن به انتخابات پارلمانی عراق که قرار است در ماه اکتبر 2021 میلادی برگزار شود، و همچنین با عزم عراق مبنی بر بازگشت به جهان عرب و تلاش برای اتصال شبکه برق این کشور به کشورهای عرب و خلیجی که در این راستا نشست سران مصر، اردن و عراق با هدف بحث روی اجرای طرحهای توسعه اقتصادی و تجاری در بغداد برگزار شد، و مصر واردن متعهد به تأمین برق عراق شدند، ایران با دیدن نشانه های بی نیازی عراق از انرژی ایران به تکاپو افتاد که مبادا عراق از چنگ نفوذ ایران نجات یابد. به همین دلیل نهاد تصمیم ساز ایران با قطع برق صادراتی و دامن زدن به بحران خاموشی عراق، سعی دارد اوضاع داخلی این کشور را ناآرام کند.
در اقدامی که نشان می دهد مسئولین عراقی به نقش ایران در بحران برق پی برده اند، کاظمی در نشستی که با اعضای ستاد بحران برق در سوم جولای 2021 میلادی داشت، این سؤال را مطرح کرد که چرا در طول 17 سال گذشته علی رغم اینکه تمام کشورها تلاش کرده اند از منابع متعددی برق خود را تأمین کنند، دولت های پیشین عراق تنها به اتصال با ایران اکتفاء کرده اند. و پس از آن بود که دولت وی پروژه اتصال شبکه برق کشور به کشورهای خلیج، اردن و مصر را با هدف تنوع بخشیدن به منابع تأمین برق، روی دست گرفت.
3- فساد گسترده در تمام ادارات کشور عراق
جایگاه عراق در شاخص احساس فساد (Corruption Perception Index) سال 2020 میلادی بسیار نگران کننده است. بر اساس گزارش سازمان بین المللی شفافیت، این کشور در سال 2020 میلادی از لحاظ شفافیت در میان 180 کشور، در جایگاه 160 قرار دارد. وجود فساد شايع در عراق، شهروندان این کشور را از دسترسی به حقوق اساسی مخصوصا برخورداری از برق مورد نیاز محروم می كند.
در ماه می 2021 میلادی، حنتوش وزیر پیشین انرژی با اشاره با عملیات فساد از هزینه بسیار بالای تولید برق در عراق پرده برداشت. به گفته او، این کشور از سال 2003 تا ماه می 2021 میلادی حدود 80 میلیارد دلار در بخش نیرو به عنوان مخارج مصرفی و سرمایه ای در ادارات مربوط به سیستم برق کشور هزینه کرده است. معن الدلیمی مهندس عراقی که در بخش برق فعالیت دارد بر این باور است که این حق مردم است که درباره سرنوشت این مبالغ هنگفت سؤال کنند که آیا واقعا در بخش برق به مصرف رسیده است یا اینکه به خاطر قراردادهای غیر شفاف و خیالی و پارتی بازی ها به هدر رفته است.
کمیسیون پارلمانی که حسن الکعبی نایب رئیس پارلمان عراق آن را سرپرستی می کند، در گزارش خود آورده است که در طی 17 سال گذشته مبالغ بسیار هنگفتی در بخش نیرو هزینه شده است. در این گزارش آمده است که کشورهایی چون مصر و مغرب که کمتر از یک چهارم عراق هزینه کرده اند، موفق شده اند به توانِ تولیدی بیش از 30 هزار مگاوات برق دست یابند.
نفوذ ایران در عراق مهمترین دلیل گسترش فساد در ادارات و سازمانهای این کشور است. زیرا ایران در راستای راهبرد توسعه طلبانه اش و برای تضمین حفظ نفوذ خود در این کشور، همواره در هنگام تشکیل دولت های متوالی این کشور تلاش کرده است چهره های متخصص ملی عراق را از نهادهای تصمیم ساز این کشور کنار بزند و در مقابل، افراد بی کفایت طرفدار خود را که سیاست ها و برنامه های تهران را دنبال می کنند، مورد حمایت قرار دهد. بدین ترتیب می توان گفت که برای مبارزه با هرگونه فسادی در عراق، باید اول از فساد سیاسی آغاز کرد چرا که فساد مالی و اداری در سایه فساد سیاسی به وجود آمده و رشد می کند. و برای مبارزه با فساد سیاسی نیز باید ریشه های نفوذ ایران و شبه نظامیان مورد حمایت تهران را از سرزمین عراق برکند. و از آنجا که خشکاندن ریشه نفوذ ایران به این زودی ممکن نیست، بحران فساد در عراق هر روز پیچیده و پیچیده تر می شود.
4- تخریب تأسیسات شبکه برق به عنوان یک اهرم فشار
شبه نظامیان مورد حمایت ایران و همچنین گروههای تروریستی دیگر با سلسله حملات هدفمند شبکه برق عراق را هدف قرار می دهند ( این عملیات که به تروریسم برق نیز موسوم است، نیروگاهها و دکل ها و خطوط انتقال برق را هدف قرار می دهد). هدف مشترک آنها از این اقدامات این است که با این اهرم فشار از دولت امتیاز بگیرند و یا اینکه دولت را در مقابل افکار عمومی ناکارآمد جلوه دهند تا کشور همچنان گرفتار هرج و مرج و بی ثباتی بماند، و این گروهها از این آبِ گِل آلود ماهی بگیرند، و طرحها و نقشه های خود را پیش ببرند.
از ابتدای سال 2021 میلادی تا کنون تقریبا 35 حمله به تأسیسات شبکه برق عراق صورت گرفته است، برخی از این حملات توسط داعش انجام شد. به عنوان مثال این گروه در 27 ژوئن 2020 میلادی مسئولیت حملات راکتی به ایستگاه حرارتی تولید برق سامراء را بر عهده گرفت و بنا بر گزارش ستاد امنیتی عراق، این گروه در انتقام شکست های سنگینی که متحمل شدد، در استانهای صلاح الدین، کرکوک و دیاله به تأسیسات شبکه برق حملات وسیعی را انجام داد.
بخش دیگری از این حملات توسط شبه نظامیان مسلح صورت می گیرد. به عنوان نمونه، یک منبع امنیتی عراق در تاریخ 2 جولای 2021 میلادی به شبکه الاخبار عراق گفت که شبه نظامیان حشد شعبی دکل های انتقال برق را به دستور ایران هدف قرار داده اند که این امر می تواند انگیزه های سیاسی و اقتصادی داشته باشد. او توضیح داد که چگونه ایران به دروغ داعش را مسئول این حملات معرفی می کند؛ چرا که دکل های انتقال برق که در دیاله، کرکوک، صلاح الدین و موصل منفجر شده اند، در حال حاضر، در مناطق گروههای حشد شعبی قرار دارند. و نشان دیگر هم اینکه موشک های کاتیوشا که این دکل ها را هدف قرار داده اند، در اختیار شبه نظامیان قرار دارند.
در پی وقوع چندین انفجار و تخریب ایستگاههای تولید و توزیع برق، و افزایش ساعات خاموشی و بی برقی، مردم به استفاده از ژنراتور برق روی آورده اند. و تاجرانی که ژنراتورهای کوچک را تأمین می کنند، در سایه بحران برق به سودهای کلانی دست یافته اند. و شاید هم این اقدام شبه نظامیان در هدف قرار دادن دکل ها و ایستگاههای توزیع برق پیامی به کشورهای عربی و خلیجی یعنی شرکای جدید عراق در زمینه تأمین برق باشد با این مضمون که ایستگاههای شما هم در تیر رس عملیات انفجار و خرابکاری قرار دارد و با ارسال این پیام سبب شود که آن کشورها در تصمیم خود مبنی بر صادرات برق به عراق تجدید نظر کنند و در نتیجه عراق همچنان محتاج ایران باقی بماند.
5- ضعف سیاست های عراق در مدیریت بحران برق
وزارت نیروی عراق در استفاده بهینه از منابع سرشار کشور برای حل بحران برق، یک راهبرد ملی نداشته است. دولت های گذشته عراق در استفاده از گاز عراق- که به صورت گاز همراه و گاز خشک به هدر می رود- هیچ گامی در تولید برق برنداشته اند و این بارزترین نمونه به هدر دادن منابع انرژی و وجود فساد در پرونده برق این کشور است. حدود 70 درصد گاز عراق را گاز همراه با نفت تشکیل می دهد که به دلیل نبود زیر ساختهای مناسب جهت بهره برداری، حدود 60 درصد آن با سوختن مشعل به هدر می رود. بنا بر گزارش مؤسسه سیاست خاور نزدیک واشنگتن، عراق 10 برابر گازی که از ایران وارد می کند، گاز داخلی خود را با مشعل سوزی به هدر می دهد که اگر این مقدار گاز مورد بهره برداری قرار گیرد، می تواند 75 درصد نیاز عراق به گاز را تأمین کند. کمپین مشارکت جهانی برای کاهش مشعل سوزی (GGFR) که زیر نظر بانک جهانی فعالیت می کند، در گزارش سال 2020 میلادی خود آورده است که عراق یکی از کشورهایی است که در سطح جهان گاز را با سوختن هدر می هد. این کشور در میان کل کشورهای جهان، بعد از روسیه در سوزاندن گاز همراه با نفت، مقام دوم را دارد. آمار بانک جهانی نشان می دهد که عراق در سال 2016 میلادی حدود 17.73 مليارد متر معکب گاز را سوزانده است و این مقدار در سال 2019 میلادی به 17.91 مليارد متر مكعب رسیده است. از سویی دیگر، گاز خشکی که در دیاله و غرب الانبار وجود دارد، حدود 30 درصد گاز عراق را تشکیل می دهد اما به دلیل اینکه عملیات حفاری و استخراج آن بسیار هزینه بَر است، مورد بهره برداری قرار نمی گیرد. در حالیکه عراق سالانه به قیمت میلیونها دلار گاز از ایران وارد می کند، گاز خود عراق به ارزش میلیاردها دلار به هدر می رود. شرکت آلمانی زیمنس در گزارش مربوط به سال 2020 میلادی آورده است که اگر چنانچه عراق بتواند از هدر رفتن گاز جلوگیری به عمل آورد و نیروگاههای تولید برق را با گاز داخلی بچرخاند، می تواند در طی چهار سال آینده 5 میلیارد و 200 میلیون دلار صرفه جویی کند.
قاسم الفهداوی وزیر پیشین نیروی عراق ضمن اشاره به نقش ایران و بازوهای نظامی آن، از وجود دست های خارجی سخن گفت که نمی گذارند عراق در زمینه بهره برداری از نفت همراه، سرمایه گذاری کند. او گفت: « تلاشهایی در جریان است که شبکه برق را همچنان به منبع ایران متصل نگهدارد». او همچنین افزود که «عبد الجبار لعیبی وزیر اسبق نیروی عراق، تلاش کرد برای بهره بردرای از گاز همراه با نفت در میدان گازی “نهران عمر” گامهایی بردارد. اما او در این راه با مشکلات و چالش هایی مواجه شد که این اقدام او با منافع برخی احزاب سیاسی و طرحهای خارجی در این پرونده در تضاد بود». به گفته او « این حوزه گازی می توانست با صرف هزینه ای بسیار اندک، به اندازه 75 درصد گاز وارداتی از ایران را تأمین کند».
از سال 2003 میلادی بدینسو میان وزارت نیرو، و وزارت نفت در مورد اینکه چگونه از نفت و گاز در داخل استفاده بهینه صورت گیرد، هیچ نوع هماهنگی نبوده است. علاوه بر آن، مقدار زیادی از انرژی برق یعنی حدود 40 درصد از انرژی تولید شده به خاطر فرسودگی و فرسایش شبکه و خطوط انتقال و توزیع برق، هدر می رود. و شگفت اینجاست که توان عراق در تولید برق تقریبا 32 هزار مگاوات برق است اما عملا نصف آن یعنی تقریبا 16 مگاوات برق در کشور تولید می شود که این امر دلایل گوناگونی دارد. بر اساس گزارش سال 2019 آژانس بین المللی انرژی، فرسودگی شبکه انتقال و توزیع برق از مهمترین دلایل این امر است. کاظمی نیز در چندین مناسبت گفته است که شبکه انتقال نیرو، کهنه و فرسوده است و به خاطر اینکه این شبکه با تجهیزات پیشرفته روز توسعه داده نشده است، عملا حدود 40 درصد انرژی در خود شبکه به هدر می رود.
دوم: اتصال شبکه برق عراق به کشورهای عربی و خلیجی به عنوان یکی از راههای مدیریت این بحران
در چارچوب تلاشها برای کاهش تبعات منفی بحران برق برای شهروندان از یک سو، و یافتن راه حل عملی برای پایان دادن به این بحران از سویی دیگر، وزارت نیروی عراق در سال 2019 میلادی تفاهم نامه ای با کشورهای شورای همکاری خلیج در مورد واردات برق از این کشورها، به امضا رساند. مصطفی کاظمی نیز از آغاز اتصال شبکه برق عراق به کشورهای خلیج خبر داد و گفت که این کشور 85 درصد مقدمات این کار را به انجام رسانده است که انتظار می رود این کار با آغاز سال 2022 میلادی به سرانجام برسد. در ماه آگوست سال 2020 میلادی احمد العبادی سخنگوی وزارت نیروی عراق گفت که کارهای فنی اتصال شبکه برق عراق به کشور عربستان سعودی به مراحل پایانی رسیده است و اولین خطوط انتقال نیرو حدود 500 مگاوات برق را از عربستان سعودی به بصره انتقال می دهد. و دومین خط انتقال نیرو هم حدود 300 مگاوات برق را از عربستان به سماوه انتقال می دهد تا باشد که بخشی از مشکل بی برقی این دو استان هموار گردد.
طرح ارتباط شبکه برق عراق با کشور عربستان سعودی که در چارچوب اهتمام عربستان به توسعه عراق و تقویت عروبیت این کشور است، از مهمترین پروژه های توسعه ای بین دو کشور است. این پروژه با هدف کاهش شدت بحران برق و کمک به عراق برای پاسخگویی به نیازهای روزافزون انرژی برق و همچنین کاهش مشکلات شهروندان عراقی ناشی از قطع مداوم برق در فصل تابستان است.
اما در مورد اتصال شبکه برق عراق به اردن، سخنگوی این وزارت گفت که تا زمان بهره برداری از فاز اول این طرح، 26 ماه فاصله داریم. این طرح قرار است در مراحل اول 150 مگاوات و در مراحل بعدی حدود 900 مگاوات برقِ موردِ نیازِ استانهای غربی کشور را تأمین کند. همچنین وزارت انرژی و منابع معدنی اردن از امضای قرار داد صادرات برق به عراق خبر داد و گفت که کار روی فاز اول این طرح آغاز شده است که با بهره برداری از این طرح قرار است 1000 مگاوات برق از اردن به عراق صادر شود.
اما در مورد قرارداد صادرات برق بین مصر و عراق، محمد شاکر وزیر برق و انرژی های تجدید پذیر مصر گفت که در جریان نشست سه جانبه مصر، اردن و عراق در مورد پیوستن شبکه برق این کشورها توافق صورت گرفته است. در حال حاضر مصر 450 مگاوات برق به اردن صادر می کند و یک منبع در وزارت برق مصر گفت که قرار است این میزان به 2000 تا 3000 مگاوات برق افزایش یابد تا در آینده بخشی از این مقدار به عراق برسد.
قطعا ایران و شبه نظامیان وابسته به این کشور، همواره تلاش می کنند که در مقابل طرحهای اتصال شبکه برق عراق به کشورهای عربی و خلیجی سنگ اندازی کنند. زیرا از یک سو ارتباط و تعامل عراق با کشورهای عربی نفوذ ایران در این کشور را تحت تأثیر قرار می دهد و از سویی دیگر، ایران و شبه نظامیانش از درآمدهای مادی که از رهگذر صادرات برق به قیمت گزاف به عراق کسب می کردند، محروم می شوند. دکتر عبد الرحمن المشهدانی استاد اقتصاد دانشگاه عراق به گرانی برق وارداتی از ایران اشاره کرد و گفت: هر کیلو وات برق وارداتی از ایران به قیمت 9 سنت تمام می شود در حالیکه عربستان سعودی هر کیلو وات برق را به قیمت 2 سنت به عراق صادر می کند. از اینجا مشخص می شود که سفرهای پی در پی اخیر مسئولین ایرانی به عراق به این منظور صورت می گیرد که این کشور را از روی آوردن به کشورهای عربی و خلیجی جهت اتصال شبکه برق با این کشورها، منصرف کنند. چرا که اگر چنین امری صورت بگیرد و برق عراق از کشورهای عربی و خلیج تأمین شود، برخی جریانها به شدت متضرر می شوند و از این روست که این جریانها برای اینکه جلوی این ضرر را بگیرند، تلاش می کنند از راههای سیاسی و یا امنیتی، جلوی تحقق این طرحها را بگیرند.
سوم: گزینه های بدیل برای کاهش شدت بحران
درست است که قراردادهایی که عراق با کشورهای عربی و خلیجی برای واردات برق امضا نموده ممکن است حد اقل تا تابستان 2022 میلادی وارد فاز اجرایی شده و بتواند از شدت بحران بکاهد اما این میزان برای حل بحران انرژی کشوری که از کمبود شدید برق رنج می برد کافی نخواهد بود. زیرا انرژی مورد نیاز برای حل بحران بی برقی عراق به 16 هزار مگاوات برق تخمین زده می شود که برابر با مقدار انرژی تولید شده فعلی است. بنابراین، برخی برای کاهش این مشکل گزینه هایی را پیشنهاد می کنند که با توجه به مشکلات و پیچیدگی هایی که دارند، بعید به نظر می رسد که زود تر از یک سال به ثمر نشسته و در کاهش شدت بحران بی برقی کمکی کند. در اینجا به برخی از این گزینه ها و راه حل ها اشاره ای خواهیم داشت:
1– دولت یک طرح زمانبندی شده ای را آماده کند که طبق آن طرح تلاش کند زمینه استفاده از گاز همراه با نفت و گاز خشک را به جای تکیه بر گاز وارداتی از کشورهای همسایه فراهم کند. با این کار، ایران اهرم فشار خود را بر عراق از دست می دهد. البته برای این کار نیاز است قرارداد با شرکت آلمانی زیمنس در زمینه سرمایه گذاری در استخراج و پالایش گاز همراه با نفت، احیا شود. زیرا که این امر در مقایسه با احداث خطوط لوله انتقال گاز جهت واردات گاز، هم کم هزینه تر است و هم وقت کمتری را در بر می گیرد. مسلما واردات گاز از کشوری مثل روسیه و یا قزاقستان، در مقایسه با بهره داری از گاز موجود در عراق هزینه بسیار بالایی می طلبد.
2– افزایش منابع مالی هزینه های جاری و سرمایه ای سال 2022 میلادی برای حفظ و مرمت ایستگاهها و دکل های از کار افتاده و نیز مرمت و بازسازی خطوط فرسوده انتقال و توزیع برق، و همچنین ساخت نیروگاههای تازه که با انرژی های تجدید پذیر و سوختی که در داخل تولید می شود، کار می کنند.
3– با ایجاد توازن در روابط خارجی کشور، به جای تکیه بر یک منبع، چندین گزینه متفاوت برای تأمین انرژی در نظر گرفته شود به گونه ای که از هرگونه وابستگی به برخی کشورهای منطقه در امور حیاتی مثل انرژی پرهیز گردد. و بدون در نظر داشت ائتلاف های سیاسی، طبق یک برنامه دولتی ملی فراگیر کار شود.
4– از بزرگان عشایر و شخصیت های تأثیر گذار عراق خواسته شود که با ارگانهای امنیتی که مسئولیت تأمین امنیت ایستگاهها و دکلهای انتقال برق را بر عهده دارند، همکاری کنند، و هرگونه اقدامات و فعالیت های مسلحانه ای را که قصد تخریب دکلها و یا نیروگاهها را دارند، فورا به ارگانهای امنیتی مسئول اطلاع دهند.
5– مسئولیت بحران برق تنها متوجه وزارت نیرو نیست بلکه چندین ارگان دولتی در این مسأله نقش دارند. لذا برای از بین بردن این بحران هماهنگی میان وزارتخانه ها بسیار حیاتی است. مثلا وزارت دارایی منابع مالی را تأمین کند، وزارت نفت یک طرحی برای استفاده از مواد و سوخت های تولید داخل تهیه کند و وزارت کشور نیز امنیت شبکه تولید و توزیع برق را تأمین کند تا مکررا هدف عملیات خرابکانه قرار نگیرد.
عملی ساختن برخی از این راه حلها همچون استفاده از گاز همراه و یا استفاده از فناوری هسته ای برای تولید برق که حق مسلم کشور عراق است، زمانبر بوده و به ثمر نشستن این طرحها ممکن است حداقل 2 تا 4 سال به طول انجامد. همانطور که مصطفی کاظمی در تاریخ 3 جولای گفت، «عملیاتی کردن هر طرحی برای حل بحران برق به چندین سال زمان نیاز دارد زیرا که عراق در طول سالیان گذشته در این زمینه هیچ گامی بر نداشته است». او همچنین گفت: «اگر در زمینه انرژی خورشیدی سرمایه گزاری کرده بودیم، اکنون مشکل بی برقی را پشت سر گذاشته بودیم. و اگر در زمینه صادرات گاز سرمایه گذاری کرده بودیم، امروز عراق یک کشور صادر کننده گاز بود نه وارد کننده. و اگر در ساخت نیروگاههای غیر گازی سرمایه گذاری کرده بودیم، امروز عراق در تولید برق خود کفا بود. و اگر در ترمیم شبکه برق سرمایه گذاری کرده بودیم، امروز شاهد بروز چنین بحرانی نبودیم. و اگر در زمینه پیوستن به شبکه برق کشورهای همسایه سرمایه گذاری کرده بودیم، می توانستیم بحران های ناگهانی را مدیریت کرده و بخصوص در تابستان کمبود برق را جبران کنیم».
نتیجه گیری
از آنچه تا کنون بیان کردیم به خوبی فهمیده می شود که معضل برق عراق که از سال 2003 تا کنون چندین وزیر نیرو را وادار به استعفا کرده است، یک معضل بسیار پیچیده و موروثی است که ریشه در مسائل سیاسی دارد و ایران و شبه نظامیان مسلح وابسته به ایران در ایجاد و تداوم این معضل نقش اساسی دارند. و مسأله انرژی یک اهرم فشاری در اختیار ایران بوده که با فشار بر دولت های عراق تلاش نموده همواره این کشور را تحت سلطه و نفوذ خود نگه دارد.
همچنین روشن شد که بحران برق در فصل تابستان پیچیده تر می شود زیرا علی رغم اینکه تا کنون 80 میلیارد دلار در این بخش هزینه شده است، اما باز هم این کشور به اندازه میزان تولید شده کنونی، یعنی حدود 16 هزار مگاوات، با کمبود برق مواجه است. در سایه عدم توانایی دولت های عراق در از بین بردن ریشه های بحران در کوتاه مدت و دراز مدت، استعفای حنتوش و قبل از آن استعفای چندین وزیر نیرو هم کاری از پیش نبرده است. چرا که در سایه این بحران یک مافیای شبه نظامی تروریستی به حیات و سودجویی خود ادامه می دهد که برای از بین بردن بحران برق عراق ابتدا باید ریشه های این مافیا را از این سرزمین برکند.
این نوشتار همچنین از یک دوگانه ای تلخ پرده برداشت و آن اینکه شهروندان عراقی ساعت های طولانی را در خاموشی و بی برقی سپری می کنند و شبکه نیروی این کشور دائما دستخوش قطعی می گردد در حالیکه کشورشان از بزرگترین تولید کنندگان و صادر کنندگان نفت در جهان به شمار می رود و در منطقه عربی بعد از عربستان سعودی از نظر تولید نفت مقام دوم را دارد. و علی رغم اینکه میلیاردها متر مکعب گاز همراه با نفت در این سرزمین وجود دارد – که با مشعل سوزی به هدر می رود- و علی الظاهر این کشور با این همه ثروت نفتی و گازی باید یکی از صادر کنندگان گاز و برق باشد، اما فساد ریشه دار در این کشور و شبه نظامیان وابسته به ایران مانع تحقق این امر می گردد.
تا زمانی که عملیات هدفمند خرابکارانه و انفجارهای پی در پی شبکه برق عراق را هدف قرار می دهد، و از طرفی هم از این بحران بهره برداری سیاسی می شود، انتظار می رود که همزمان با افزایش نیاز به برق و افزایش بی سابقه دمای هوا، کاسه صبر شهروندان عراقی لبریز شود و مردم در استانهای مختلف و مخصوصا در استانهای جنوبی شیعه نشین، با برگزاری تظاهرات گسترده از مسئولین بخواهند که هرچه زودتر این بحران مزمن را علاج کنند.
