ایران 11 تن آب سنگین را به یکی از بنادر خود منتقل کرده است. در حالیکه این حجم آب سنگین تحت پلمپ آژانس بین المللی انرژی اتمی آماده صدور است اما تهران هنوز مقصد ارسال آب سنگین را اعلام نکرده است.
باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در یک نطق رسمی در ژوئیه 2015 میلادی (تیر 1394 شمسی) وبعد از امضای توافق هسته ای بین ایران و پنج کشور عضو شورای امنیت و آلمان گفت برجام راه حل جامع و درازمدت مورد توافق دو طرف است که از دست یابی ایران به سلاح هسته ای جلوگیری می کند. اما اثر این اظهارات اطمینان بخش کاخ ریاست جمهوری بلافاصله از بین رفت چرا که اوباما در ادامه نطق خود گفت: “ذخیره مواد هسته ای ایران برای تولید ده بمب هسته ای کفایت می کند. دخایر هسته ای ایران با توجه به این توافق به حد ناچیزی خواهد رسید به طوری که حتی برای تولید یک سلاح هسته ای هم کفایت نمی کند. این سطح ذخیره هسته ای تا 15 سال ادامه پیدا می کند.”
دلیل این سخن هم این است که حسن روحانی رئیس جمهور ایران، چند روز پیش، یعنی با گذشت کمتر از دو سال از توافق هسته ای دستوری خطاب به سازمان انرژی اتمی ایران برای طراحی و ساخت “پیشران هسته ای” صادر کرد. “پیشران هسته ای” ظاهرا جهت بهره گیری در حوزه حمل ونقل دریایی مورد استفاده می گیرد، گرچه این طرح ضمن نقض توافق هسته ای بیانگر این است که ایران، آشکارا برنامه هسته ای را از سر گرفته است. روحانی در عین حال، دستور داده تا برنامه ریزی لازم برای مطالعه و طراحی “تولید سوخت” مصرفی برای “پیشران هسته ای” را صورت دهند که این امر مورد دیگر نقض برجام است.
با توجه به آنچه گفته شد کاملا پیداست که برجام دست یابی ایران به سلاح هسته ای را تنها برای 15 سال به تعویق می اندازد. تازه، اگر فرض را بر این بگذاریم که ایران به کلیه مفاد توافق هسته ای عمل می کند؛ یعنی اورانیوم 20 درصد را تحویل دهد، دو سوم سانتریفیوژهایی را که در ایران فعالیت می کنند تحت نظارت بین المللی جمع آوری کند، تمامی مراکز غنی سازی و کارخانه های اورانیوم مورد بازدید و بازرسی قرار گیرند و بیش از 130 تن آب سنگین تولید نکند. ایران در صورت نقض مفاد توافق هسته ای در فاصله ای کمتر از 15 سال به سلاح هسته ای دست می یابد. با توجه به رهنمون ها و دستورالعمل های اخیر روحانی مشخص است که برنامه هسته ای ایران از سر گرفته شده است و حالا، فاصله دست یابی به سلاح هسته ای خیلی کمتر شده است.
ایران تا کنون برجام را با توجه به حجم آب سنگین ذخیره شده در خاک خود که بیش از سقف تعیین شده است چند بار نقض کرده است. این موارد، پیش از طرح مساله پیشران های هسته ای که قرار است به دستور روحانی ساخته شوند اتفاق افتاده. همین امر باعث شد تا آژانس بین المللی انرژی اتمی در اواخر ماه نوامبر 2016 میلادی (اواخر آبان 1395 شمسی) در این خصوص به ایران هشدار دهد. به گفته این نهاد “ایران باید تلاش کند ذخیره آب سنگین این کشور به بیش از حد تعیین شده در برجام افزایش نیابد. ایران چندین بار این کار را تکرار کرده است.” شش کشوری که توافق هسته ای با ایران را امضا کردند –از جمله آمریکا- در خصوص تخطی ایران از مفاد برجام در این خصوص ابراز ناامیدی کردند.
از کاربردهای آب سنگین می توان به استفاده از آن در راکتورهای هسته ای موسوم به “راکتورهای آب سنگین” اشاره کرد. آب سنگین در راکتورهای آب سنگین وظیفه کند کردن نوترون های پرانرژی و خنک کردن میله های سوخت را به عهده دارد. اما مهم ترین کاربرد آب سنگین این است که نیاز به اورانیوم غنی شده در راکتورهای هسته ای را مرتفع می کند. به عبارتی دیگر، کاهش شمار سانتریفیوژهای ایران با داشتن مقادیر کافی آب سنگین جبران شده و ایران برای تولید جنگ افزار هسته ای به اورانیوم غنی شده با غنای بالا نیاز ندارد. بنابراین، آب سنگین یکی از مواد اصلی در راه اندازی راکتورها و تولید سلاح هسته ای است. به این خاطر، تعیین سقف 130 تنی در برجام برای ذخیره آب سنگین در ایران مورد توجه قرار گرفته به طوری که تخطی از آن به معنای برچیده شدن مفاد بندهای دیگر برجام برای جلوگیری از دست یابی ایران به سلاح هسته ای است؛ البته اگر ایران به آن بندهای دیگر پایبند مانده باشد.
به گفته عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران، این کشور تا ژانویه 2016 میلادی (دی 1394 شمسی) 200 تن تولید آب سنگین داشته است. وی پیشتر خاطر نشان کرده بود تولید سالانه کارخانه آب سنگین به 25 تا 30 تن رسیده است. ایران از امضای توافق هسته ای تا کنون، مازاد تولید آب سنگین خود را نفروخته است و طبق آنچه در توافق هسته ای مورد توافق قرار گرفته تنها 32 تن آب سنگین به آمریکا فروخته. این معامله از جانب ایران به دلیل مصادره دو میلیارد دلاری دارایی بلوکه ایران در بانک های آمریکایی توسط وزارت خزانه داری آمریکا به هم خورد. آمریکا پیشتر گفته بود همه مقادیر آب سنگین ایران را نمی خرد و ابراز امیدواری کرده بود که با توجه به کاربردهای آب سنگین در جهت تولید رادیو ایزوتوپ های مورد نیاز در پزشکی، کشورهای دیگر هم اقدام به خرید مقادیری از آب سنگین ایران نمایند.
در این راستا، ایران گفت درصدد فروش 40 تن آب سنگین به کشور روسیه فدرال است اما این برنامه تا کنون اجرایی نشده. در چنین شرایطی، ایران از سقف تعیین شده آب سنگین عبور می کند که این خود نقض آشکار مفاد برجام است.
با وجود هشدارهای آژانس بین المللی انرژی هسته ای درباره عواقب ناشی از نقض توافق هسته ای ایران اما تهران 70 تن آب سنگین به عمان انتقال داده است که در انبارهایی در عمان نگهداری می شوند و ایران بابت آن کرایه پرداخت می کند. به عبارتی دیگر، این مقادیر آب سنگین در اختیار ایران قرار داشته و ایران می تواند هر وقت که بخواهد آنها را از پادشاهی عمان به کشور منتقل کند بدون اینکه این آب سنگین را به آژانس بین المللی انرژی هسته ای بفروشد یا تحویل دهد.
با توجه به انتقاد آژانس در این خصوص، 11 تن آب سنگین تحت پلمپ آژانس به یک بندر ایرانی انتقال یافته و آماده صدور است، اما تهران هنوز مقصد ارسال آب سنگین را اعلام نکرده است. افزون بر این، روحانی اخیرا به وزیر امور خارجه دستور داده تا برای رسیدگی به موارد “نقض” برجام توسط آمریکا اقدام کند. وی همچنین خطاب به سازمان انرژی اتمی ایران گفته تا برای مطالعه و طراحی “تولید سوخت” مصرفی برای پیشران هسته ای برنامه ریزی کند. این اقدامات و اظهارات نشانگر این است که برجام و مفاد آن توسط ایران زیر پا گذاشته می شود. گرچه برخی معتقدند که ایران با این شیوه ها درصدد فشار بر دولت جدید آمریکا است اما به هر حال، تاکیدی است بر اهداف هسته ای ایران.
همکاری عمان و ایران برای ذخیره سازی آب سنگین را می توان به عنوان شکافی در تلاش های جهانی برای جلوگیری از دست یابی ایران به جنگ افزار هسته ای تلقی کرد. حالا، روابط این دو کشور هرچقدر هم که نزدیک باشد اما یک کشور عضو شورای همکاری خلیج نباید امنیت منطقه ای اینگونه دچار مخاطره کند. آژانس بین المللی انرژی هسته ای هم به همان اندازه، باید ایران را ملزم به فروش یا تحویل مازاد آب سنگین نماید. نه اینکه ایران اقدام به نگهداری آن در کشور دیگر و در اختیار داشتن آن نماید. در اختیار داشتن این مقادیر آب سنگین در واقع بیانگر سستی اقدامات نظارتی درج شده در برجام است. یکی از مهم ترین معایب برجام عدم درنظر گرفتن اقدامات تحریم های تدریجی در قبال تخطی گری های ایران است.
رویدادهای کنونی، آشکارا نشانگر این نکته است که دولت آمریکا به واسطه امضای توافق هسته ای در واقع بیشتر به دنبال دست یابی به یک پیروزی سیاسی بود تا لحاظ کردن تضمین های لازم برای منع ایران از نقض توافق هسته ای و جلوگیری از دست یابی این کشور به اسلحه هسته ای. لذا، کشورهای منطقه و جهان باید اقدامات لازم برای مقابله با تهدید احتمالی ایران بعد از 15 سال یا شاید کمتر از آن درپیش بگیرند. چنانچه با تلاش های یکپارچه مانع ذخیره آب سنگین ایران در کشورهای دیگر نشویم و اگر رهنمون ها و دستورهای اخیر روحانی به وزیر امور خارجه و سازمان انرژی هسته ای ایران برای از سرگیری برنامه هسته ای را در نظر بگیریم در این صورت، فاصله دست یابی ایران به اسلحه هسته ای خیلی کمتر از 15 سال خواهد بود.
ترجمه شده از روزنامه الوطن
مسئولیت نوشته ها به عهده خود نویسنده است وسایت مرکز تحقیقات ایرانی خلیج عربی هیچ مسئولیتی در این مورد ندارد
