طرح فرامرزی ایران مراحل گوناگونی دارد که نظامی گری یک مرحله پیشرفته آن به حساب می آید. از دهه هشتاد قرن بیستم یعنی از زمانیکه رژیم انقلابی پایه های خود را مستحکم کرد نظامی گری یکی از ویژگیهای اساسی سیاست خارجی ایران بوده است. یکی از مهمترین ابزارهایی که این کشور در پیشبرد اهداف مذهبی در بخشهای مختلف حیاتی جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار می دهد و اساسا، تصمیم سازان ایرانی در اجرای طرحهای مذهبی توسعه طلبانه در مناطق نفوذ خود و مخصوصا در عراق از آن استفاده می کنند، همین ابزار شبه نظامیان مسلح است. ایران این شبه نظامیان را به وجود آورده و با کمکهای مالی، تسلیحاتی و انسانی آنها را چنان تقویت کرده که امروز به عنوان ستون فقرات و بازوی نظامی فعال، طرحها و برنامه های ایران را نه تنها در عراق بلکه در تمام خاورمیانه به پیش می برد. ایران از این ابزار علیه دولت های متوالی عراق استفاده می کند تا ضمن حفظ دستاوردهای خود، باقیمانده طرحهای توسعه طلبانه اش را نیز به پیش ببرد.
مشکلی که در عراق فراروی ایران قرار گرفته این است که شبه نظامیان در عراق و دیگر مناطق نفوذ ایران در خاورمیانه دچار چند دستگی و اختلاف شده اند. پیچیدگی این مشکل اینجاست که نه تنها شبه نظامیان وفادار به مرجعیت قم با شبه نظامیان طرفدار مرجعیت نجف با هم اختلاف دارند و در این مورد تحقیقات زیادی هم صورت گرفته است، بلکه شبه نظامیان طرفدار مرجعیت قم در میان خودشان نیز دچار اختلاف شده اند که این پژوهش بیشتر روی آن تمرکز دارد. گفتنی است این اختلافات درست در زمانی اوج گرفته که پایگاه مردمی شبه نظامیان در عراق به شدت کاهش یافته و مردم عراق حتی در استانهای شیعه نشین نیز از ایران دل خوشی ندارند. از این رو، ایران برای اینکه در مرحله پسا قاسم سلیمانی فرمانده سابق سپاه قدس و ابو مهدی مهندس جانشین فرمانده حشد شعبی، بتواند دستاوردهای بیشتری کسب کند و جلوی ضرر و زیان را بگیرد، در تلاش است تا اختلافات موجود میان شبه نظامیان را حل و فصل کند.
پرسش اصلی پژوهش حاضر عبارت است از اینکه ایران سالها می کوشد در تبلیغات خود چنین جلوه دهد که شبه نظامیان پیرو ولایت فقیه یک مجموعه متحد هستند، این مسأله تا چه میزان درست است؟ و پیامدهای آن بر نفوذ ایران در عراق و دیگر کشورهای منطقه چیست؛ چرا که عراق مهمترین حلقه کریدوری است که تهران را با دریای مدیترانه مرتبط می کند. واقعیت این است که بیشترین اختلافات بر سر جایگاه های فرماندهی در حشد شعبی مورد حمایت ایران دیده می شود. همچنین این اختلافات بر سر مناطق نفوذ و جمع آوری غنايم و مالیات نیز دیده می شود؛ به ویژه اینکه یکی از خواستهای مکرر مردم عراق در مناطق نفوذ این است که شبه نظامیان از منطقه آنها بیرون شوند. علاوه بر اینکه این خواست از سوی قدرت های منطقه ای و بین المللی نیز دنبال می شود و حل و فصل بسیاری از مسائل و بحرانهای منطقه به همین امر بستگی دارد. گفتنی است این شبه نظامیان است که هم مناطق نفوذ برای ایران فراهم کرده است و هم اهرم فشاری در دست ایران است که برای مقابله با دشمنان خود و برای بر هم زدن امنیت و ثبات کشورهای عربی از آن استفاده می کند. و نباید از نظر دور داشت که بزرگترین خطر شبه نظامیان همانا نابودی دولت ملی و روی کار آمدن دولتهای ناکارآمد در منطقه است.
نخست: اهمیت شبه نظامیان ایران در عراق در راهبرد ایران
شبه نظامیان مسلح ایران مهمترین اهرم فشار ایران در عراق و نیز بازوی اجرایی قدرتمندى برای پیشبرد طرحهای توسعه طلبانه ایران در تمام منطقه است. به واسطه همین شبه نظامیان است که ایران کنترل اوضاع عراق را به دست گرفته و مانع از آن می شود که عراق به آغوش کشورهای عربی بازگردد؛ در نتیجه، همچنان پیرو و در دایره نفوذ ایران باقی می ماند. شبه نظامیان طرفدار مرجعیت قم، از نفوذ و تأثیر گذاری بالایی در معادلات قدرت در عراق برخوردار هستند و این امر به چندین عامل باز می گردد که در اینجا به آنها اشاره ای خواهیم داشت:
یک. اهمیت نسبتی شبه نظامیان
ویژگی شبه نظامیان طرفدار مرجعیت قم در میان شبه نظامیان تحت پرچم حشد شعبی این است که تعداد بالا یعنی حدود 65 درصد را به خود اختصاص داده اند. به عبارتی دیگر، بر اساس تحقیقات مرحوم هشام الهاشمی کارشناس عراقی که در جولای سال 2020 میلادی منتشر شد([1])، کل گروههای شبه نظامی تحت پرچم حشد شعبی 119 گروه است که 67 گروه شیعه هستند و از این میان، 44 گروه طرفدار مرجعیت قم هستند. 43 گروه سنی مذهب هستند و 9 گروه دیگر اقلیت هایی هستند که در جنوب کردستان در کنار شبه نظامیان شیعی فعالیت دارند. علاوه بر آن، بیش از 10 گروه شبه نظامی دیگر که بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی و المهندس ایجاد شده اند، اکثرا طرفدار مرجعیت قم هستند. این گروهها عبارتند از: ربع الله، لواء ثأر المهندس، سرایا العشرین الثانیة، سرایا قاصم الجبارین، سرایا اولیاء الدم، سرایا المنتقم، عصبة الثائرین، اصحاب الکهف، قبضة المهدی، الغاشیه، ذو الفقار و عهد الله. گفتنی است که ایجاد این گروههای شبه نظامی تازه تنها به این منظور صورت می گیرد که گروههای کاملا وفادار و صد در صد طرفدار ایران و نظام ولایی آن ایجاد کنند. این گروهها مستقیما زیر نظر سپاه قدس که شاخه ای از سپاه پاسداران ایران است، فعالیت کرده و از آن دستور می گیرند([2]). گفتنی است ایران برای جلوگیری از پیامدهای منفی اختلافاتی که بعد از کشته شدن سلیمانی و المهندس در میان شبه نظامیان به وجود آمده، این سیاست را در پیش گرفته است.
دو. پراکندگی ژئوپلیتکی شبه نظامیان
پراکندگی و حضور این شبه نظامیان بیشتر در استانهای نفت خیز و استانهای مرزی و جنوبی شیعه نشین و همچنین در مناطق مرزی بیشتر دیده می شود. البته در مسیر کریدورهای اصلی بین المللی و گذرگاههای مرزی که عراق را به کشورهای همجوار چون ایران، سوریه، اردن، کویت، ترکیه و عربستان سعودی پیوند می دهد، نیز حضور دارند([3]). این شرایط از یک سو، اهرم فشار ایران علیه دولت عراق است و از سویی دیگر، ایران از این کارت برای چانه زنی با قدرتهای منطقه ای و بین المللی که بر سر نفوذ در عراق با یکدیگر به رقابت می پردازند، استفاده می کند. به علاوه، این شرایط دست ایران را برای اجرای طرحهای بزرگتری چون ارتباط تهران با دریای مدیترانه باز می گذارد.
سه. وفاداری و میزان رابطه با ایران
فرماندهان و جنگجویان این گروههای شبه نظامی به ولایت فقیه ایمان دارند. به عقیده آنان، وظیفه آنها این است که زمین را برای ظهور امام زمان که حکومت عدل جهانی را ایجاد خواهد کرد، آماده کنند. آنان به اصول و اهداف فرامرزی انقلاب ایران پای بند هستند؛ در نتیجه، آنان طرحها و سیاست های ایران را پیش می برند و در صدور انقلاب و نشر و تبلیغ آن در قالب یک طرح جهانی با مرکزیت ایران که عراق نیز بخشی از آن است، فعالیت می کنند. از این رو، ایران برای بالا بردن جایگاه مرجعیت قم، به تضعیف جایگاه مرجعیت نجف کمر همت بسته است و حزب الله عراق در تبلیغ و نشر اندیشه شیعی دوازده امامی و مخصوصا نظریه ولایت فقیه فعالیت دارد([4]).
با توجه به آنچه که بیان شد، شبه نظامیان ایران در عراق که طرفدار ولایت فقیه هستند، نماینده مورد اعتماد ایران هستند که برای تحقق اهداف این کشور چه اهداف تاکتیکی یعنی سیطره بر تمام مناطق نفوذ و چه اهداف راهبردی یعنی سیطره بر تمامی مناطق نفوذ و ارتباط این مناطق با یکدیگر، فعالیت دارند تا به هدف نهایی نظریه ولایت فقیه دست یابند که همانا ایجاد یک نظام بین المللی تحت سلطه امپراطوری جهانی به رهبری ولی فقیه در ایران است. از این رو، ایران تلاشهای زیادی به خرج می دهد تا اختلافات میان شبه نظامیان در مناطق نفوذ خود را حل و فصل کند تا مبادا پیامدهای ناگوار آن اهداف بلند ایران را به مخاطره اندازد.
دوم: عوامل چند دستگی در صفوف شبه نظامیان
اختلاف و چند دستگی میان گروههای شبه نظامی طرفدار ولایت فقیه به چندین عامل باز می گردد که به مهمترین آنها اشاره می کنیم:
یک. نبودِ سلیمانی و کم خبرگی قاآنی
ژنرال قاسم سلیمانی در یک حمله هوایی امریکا در اوایل ژانویه 2020 میلادی در نزدیکی فرودگاه بین المللی بغداد ترور شد. اکنون مهمترین دلیل وجود اختلاف و پراکندگی در میان گروههای شبه نظامی، نبودِ قاسم سلیمانی است که در اینجا به چرایی این امر اشاره خواهیم کرد:
الف. جایگاه سلیمانی در ساختار قدرت و تأثیر وی در سیاست خارجی ایران: سلیمانی – نه در ساختار رژیم بلکه از لحاظ تأثیر و نفوذ – قدرتمندترین فرد بعد از خامنه ای بود. این جایگاه، سبب شد که او بعد از کسب موافقت مستقیم خامنه ای، در تأمین حمایت سیاسی و مالی لازم برای اداره جبهات در مناطق نفود دست بازی داشته باشد. این ویژگی خاص سلیمانی بود و گمان نمی رود که بعد از او فرمانده دیگری بتواند به چنین جایگاه تأثیر گذاری در رژیم ایران دست یازد.
فایل صوتی محمد جواد ظریف که در مارچ 2020 میلادی درز کرد، به خوبی جایگاه سلیمانی در رژیم ایران را نشان داد. ظریف در این مصاحبه گفته بود: ” هرگاه برای مذاکرات آماده می شدم، سلیمانی خواسته های خود را برای طرح در مذاکرات دیکته می کرد”. او افزود:” در واقع من برای انجام مأموریت های میدان به مذاکرات می رفتم اما وقتی از وی خواستم که برای تردد بین تهران و سوریه از خطوط هوایی ایران استفاده نکند، او نپذیرفت. به همین سبب ما دیپلماسی را فدای میدان کردیم”([5]).
ب. شخصیت کاریزماتیک و محبوبیت: سلیمانی از محبوبیت زیادی و نیز از تأثیرگذاری زیادی در داخل ایران و نیز در میان فرماندهان و جنگجویان شبه نظامی در مناطق نفوذ برخوردار بود.
او به عنوان نماد و عقل مدبر طرح فرامرزی ایران بر بسیاری از گروههای نظامی سیطره تام داشت؛ چرا که اکثر گروههای شبه نظامی را خود او تأسیس کرده بود و با ظاهر ساده ای که در میان جنگجویان ظاهر می شد، قدرت بالایی در تحریک روحیه مذهبی جنگجویان در میدان جنگ داشت. تسلط او به زبان عربی به او کمک بسیاری کرد که اعتماد فرماندهان محلی شبه نظامیان را کسب کند و بتواند در مناطق نفوذ، شبکه های حمایت از ایران ایجاد کند.
ج. دیدگاه ژئوپلیتیک و خبرگی او در میدان: سلیمانی در زمینه امور نظامی و مدیریت جنگ و جبهه توانمندیهای بالا و فراتر از سایر رهبران شبه نظامی داشت و دلیل آن به خبرگی و سابقه زیاد او در سپاه پاسداران و سابقه مدیریت چندین جنگ در عراق، سوریه، لبنان و غیره بر می گردد.
د. تأثیرگذاری اندک قاآنی در مقایسه با سلیمانی: بی تردید، ترور سلیمانی خلائی را به وجود آورد که سبب شد فرماندهان و جنگجویان شبه نظامی بر سر تصاحب فرماندهی وارد رقابت شوند. نبودِ سلیمانی فرصت های تداوم انسجام و وحدت داخل صفوف شبه نظامیان و فرماندهان و اتفاق نظر در مورد تصمیمات مربوط به تحولات مهم در مناطق نفوذ مانند تشکیل حکومت ها و یا تدوین سیاست های داخلی و خارجی را با مشکل روبرو کرد.علاوه بر آن، در نبودِ سلیمانی مدیریت جنگ هایی که در مناطق راهبردی در مناطق نفوذ جریان داشت، دچار آشفتگی شد. در مقابل، قاآنی از امتیازاتی چون خبرگی بالا، شبکه روابط گسترده با فرماندهان شبه نظامی، تسلط بر زبان عربی و شخصیت کاریزماتیک سلیمانی که برای هماهنگی میان گروههاى شبه نظامی کارساز بود، بی بهره است؛ تا جاییکه یکی از منابع، قاآنی را به «مسئولی که پیام و دستورات را می رساند، تشبیه کرده است». زیرا تلاشهای او در آشتی دادن فرماندهان شبه نظامی منحصر شده است و سفرهای او به عراق بسیار سریع و نمادین انجام می شود. از این رو، بسیاری از گروههای شبه نظامی همچون عصائب اهل الحق از دستورات او پیروی نمی کنند([6]).
دو. کاهش حمایت مالی ایران
به خاطر پیامدهای منفی ناشی از همه گیری کرونا بر اقتصاد ایران و نیز تبعات اقتصادی تحریمهای امریکا، ایران ناگزیر شد حمایت های مالی خود از گروههای شبه نظامی در عراق و کشورهای تحت نفوذ خود را کاهش دهد. صادرات نفت ایران که قبل از خروج امریکا از برجام و تشدید تحریمها، در اوت 2018 میلادی روزانه حدودا به 2.5 میلیون بشکه می رسید، در سال 2019 میلادی به چیزی کمتر از 150 هزار بشکه در روز تقلیل یافت. و دولت ایران برای جبران کسری بودجه ناگزیر شد سیاست های ریاضت مالی و استقراض از بانکهای داخلی را در پیش بگیرد. اقتصاد ایران در سال 2020 میلادی رکود بالایی را ثبت کرد و بر اساس گزارشات مختلف، در میان بالاترین میانگین های رکود جهانی جای گرفت. در حالیکه اوضاع معیشتی در داخل ایران بسیار بد شد، مسأله کمک به شبه نظامیان به کاهش مشروعیت رژیم در میان مردم، دامن زد([7]).
پرویز فتاح مدیر بنیاد مستضعفان و مدیر پیشین بنیاد تعاون سپاه پاسداران ایران درباره حجم این بحران گفت: سلیمانی از کاهش کمک های مالی به شبه نظامیان رنج می برد. او حتی یک بار برای پرداخت حقوق شبه نظامیان کمک خواست.. و سپاه پاسدارن دیگر قادر به پرداخت حقوق مزدوران خود نیست”. بعدها، رسانه ها گزارش دادند که قاآنی در سفری که به عراق داشته، به جای پول نقد، به جنگجویان گروههای شبه نظامی انگشتر نقره داده است. او در آوریل 2020 میلادی یک مصاحبه تلویزیونی نیز داشت([8]). در چنین شرایطی ایران ناگزیر به گروههای شبه نظامی تذکر داد که برای تأمین مالی فعالیت های خود به دنبال گزینه های دیگری باشند. و این در راستای طرح بدیلی است که بر اساس آن ” ایران برای اینکه ایستادگی خود در مقابل فشارهای امریکا تضمین شود، به گروههای هم پیمان عراقی خود در جستجوی منابع تأمین مالی کمک می کند”([9]).
بی تردید، کم شدن حمایت های ایران نقشی در بحران مالی بازوهای نیابتی ایران داشته است. و اکنون گروههای شبه نظامی به دنبال منابع دیگری برای تأمین مالی خود هستند تا جوابگوی هزینه های زندگی و فعالیت های نظامی اعضای خود باشند و بتوانند از عهده خسارت کشته شدن جنجگویان و نیز رسیدگی به خانواده آنها بر آیند. و همچنین از عهده حفاظت از فرماندهان و تأمین یک زندگی مناسب که با شأن و منزلت آنان تناسب داشته باشد، بر آیند. این گروهها برای مدیریت این اوضاع تنها دو راه در پیش دارند: راه اول، کاهش سطح فعالیت های توسعه طلبانه و نیز کاهش تعداد جنگجویان است. راه دوم، رو آوردن به فعالیت های تجاری است و برای اینکه تجارتشان سود آوری داشته باشد، باید از نفوذ خود استفاده کنند.
در راستای توسعه فعالیت های تجاری، شبه نظامیان با تأسیس شرکت های توریستی، فعالیت در بخشهای حمل و نقل زمینی و هوایی و نیز فعالیت در بخش هتلداری را آغاز کرده اند و در شهرهای بغداد، موصل و استانهای جنوبی که محل حضور شبه نظامیان است، برای فعالیت در بخشهای کشاورزی، زمین و املاک نیز شرکتهایی تأسیس کرده اند. و با تأسیس شرکت های حمل نقل، در بخش نقل و انتقال فرآورده های نفتی به کشورهای همجوار به منظور صادرات آنها به جهان خارج و کشورهای همسایه فعالیت دارند. این گروهها برای دریافت تسهیلات بانکی ترجیحی و تسهیلات قانونی به طور گسترده از نفوذ سیاسی و نظامی خود استفاده می کنند. داستان به همین جا خلاصه نمی شود، بلکه زمین هایی که در جنگ علیه داعش به دست شبه نظامیان افتاده است، اکنون این گروههای شبه نظامی صاحبان زمین را به همکاری به داعش متهم کرده و به این بهانه از تحویل زمینها به آنها خودداری می کنند.
این نوع تاختن به سوی منابع مالی همان و بروز تضاد منافع گروههای شبه نظامی و آغاز رقابت و درگیری بر سر منابع درآمد در مناطق نفوذ، همان. در اینجا لازم است به یافته های مهند الجنابی پژوهشگر عراقی در مورد نادیده گرفتن مسأله انقضای قرارداد عناصر حشد شعبی نیز اشاره ای داشته باشیم. در لايحه بودجه عراق رتبه شغلی این افراد معادل 35 هزار رتبه تعیین شده است. این امر حرص و ولع شبه نظامیان و احزاب را برای رقابت بر سر کسب این رتبه ها برانگیخته است و اصولا زمانیکه تعادلی در دستاوردها وجود نداشته باشد، اختلافات نیز بروز کرده و بزرگتر می شود”([10]). از اینجا روشن می شود که چرا رقابت میان شبه نظامیان طرفدار ولایت فقیه روز به روز شدت بیشتری می گیرد.
این بحران روابط مالی ایران با شبه نظامیان به دیگر مناطق نفوذ از جمله سوریه نیز گسترش یافت. به عنوان مثال، گزارشها حاکیست که صدها تن از جنگجویان سوریه را به قصد عراق ترک کرده اند و انگیزه آنان هم دو برابر بودن دستمزدها در عراق عنوان شده است. سرهنگ ادیب علیوی کارشناس امور نظامی و راهبردی تأکید می کند که این اولین باری نیست که جنگجویان شبه نظامی مورد حمایت ایران به خاطر کاهش حقوق، خاک سوریه را رها می کنند. به نظر وی، ” دو عامل اصلی پای جنگجویان شبه نظامیان فرقه گرا را به سوریه باز کرد؛ اول: دستمزدهای بالا در گذشته که از 1500 دلار نیز فراتر می رفت و دوم، احساسات مذهبی و گفتمان ایرانی بود که پاسداری از عتبات عالیات در سوریه را شعار خود قرار داده بود. علیوی همچنین افزود: میزان حقوقی که ایران برای هر جنگجوی خارجی در نظر گرفته بود در دو سال اخیر به شدت کاهش یافته است. مهران فراتی روزنامه نگار سوری نیز می گوید: اکنون حقوق جنگجویانی که از کشورهای بیگانه در صف شبه نظامیان می جنگند، 700 دلار است. خبرها حاکی از آن است که ایران حقوق جنگجویان شبه نظامی را به بیش از نصف تقلیل داده است([11]).
سوم: اختلافات و درگیری میان گروههای شبه نظامی
مهمترین دلیل وجود اختلاف میان گروههای شبه نظامی مورد حمایت ایران، سخنان ایرج مسجدی است که در دسامبر 2020 میلادی به بروز اختلافاتی میان این گروهها اعتراف کرد([12]). یکی از فرماندهان گروههای شبه نظامی نیز گفته است که تصمیم سازان در ایران” متوجه شده اند که فرماندهان گروههای شبه نظامی به خاطر منافع شخصی و رقابت بر سر نفوذ، دچار اختلافاتی شده اند”. یک فرمانده دیگر نیز گفته است ” دیدارها و ارتباطات میان ما و ایرانیها کاهش یافته است و ما دیگر مانند گذشته جلسات منظمی نداریم. البته آنان هم دیگر ما را به ایران دعوت نمی کنند”([13]). در اینجا به مهمترین مسائل مورد اختلاف نگاهی می اندازیم:
یک. اختلاف بر سر جایگاه فرماندهی در حشد شعبی
در نبودِ سلیمانی در منطقه، اختلافات بزرگ و چند دستگی های زیادی میان فرماندهان و در صفوف گروههای شبه نظامی مورد حمایت ایران رخ داد. در عراق قوی ترین گروههای شبه نظامی مورد حمایت ایران و طرفدار ولایت فقیه یعنی عصائب اهل الحق به رهبری قیس خزعلی و حزب الله عراقی دچار اختلافات شدیدی شدند. این امر در پی رقابت بر سر جایگاه فرماندهی امور شبه نظامیان و دیگر جایگاههای مهم در حشد شعبی بعد از کشته شدن سلیمانی و المهندس روی داد. اختلافات میان این دو گروه آنجا شدت گرفت که هرکدام برای افزایش قدرت و گسترش نفوذ خود در شهرها و استانهای کشور با هدف چیره شدن بر سرمایه های مادی، از میان دیگر گروههای شبه نظامی به یارگیری پرداختند.
اختلافات این دو گروه شبه نظامی که به خاطر ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک بودن مناطق نفوذ و حضورشان، به گروههای پر نفوذی بدل شده اند، زمانی بالا گرفت که دبیر کل پیشین گردانهای حزب الله عراق یعنی عبد العزیز المحمداوی(*) معروف به “ابو فدک” بعد از اینکه ابو مهدی المهندس به همراه سلیمانی در اوایل ژانویه 2020 میلادی در یک حمله هوایی امریکایی ترور شد، به عنوان رئیس ستاد حشد شعبی مورد حمایت ایران و به جانشینی ابومهدی المهندس مقام اول سپاه پاسداران ایران در عراق تعیین شد. و از آنجا که ابو فدک توانسته بود با ایجاد یگانهای تهاجمی موشکی در تغییر قواعد جنگ نقش بارزی داشته باشد([14]) و از این بابت به شهرتی نیز دست یافته بود، انتخاب وی به عنوان رئیس ستاد حشد، نگرانی عصائب اهل الحق را برانگیخت. زیرا این امر می توانست جایگاه حزب الله عراقی را در داخل حشد تقویت کرده و در سایه ساختار قدرتمند این حزب و در اختیار داشتن شبکه جاسوسی گسترده و تیمهای متعدد ترور و شبکه های تبلیغاتی قوی و نیز تسلط اقتصادی بر شورای حشد، نقش پر رنگ تری به حزب الله عراق در رهبری حشد ببخشد.
وقتی که محمداوی درخواست خزعلی مبنی بر عدم دستکاری سهم مالی عصائب را نپذیرفت و سهمیه مالی این گروه شبه نظامی را کاهش داد([15]) تا مانع اهداف سلطه طلبانه عصائب شده و نفوذ فزاینده آن در میان حشد را کاهش دهد، اینجا بود که اختلافات این دو گروه بزرگ شبه نظامی به اوج خود رسید. البته اینکه محمداوی در اوت 2021 میلادی فرماندهی هنگ 4 لشکر 51 حشد را به عبد الرحمن جمعه فرزند ارشد وزیر دفاع عراق سپرد نیز به این اختلافات دامن زد و جواد الطلیباوی یکی از فرماندهان گروه عصائب اهل الحق تعیین عبد الرحمن جمعه را به منزله تعارف با دشمنان حشد عنوان کرد([16]) تا اشاره ای داشته باشد به سخنان وزیر دفاع عراق که نقش حشد در آزادسازی عراق از چنگال داعش را یک نقش ثانوی خوانده بود.
از دیگر اختلافات، باید به اختلاف میان گروه عصائب و گروه نجباء بر سر رهبری اشاره کرد. بزرگان شیعه بر این باورند که خزعلی از کعبی شایسته تر و قوی تر است بنابراین او باید رهبری “مقاومت مسلحانه” را بر عهده گیرد. این در حالیست که ایرانیها با این استدلال که خزعلی بیش از اینکه یک فرد نظامی باشد، یک شخصیت سیاسی است، قصد ندارند رهبری را به او تسلیم کنند([17]) همین مسأله سبب شده است که اختلافات عصائب با ایران بیش از سایر گروههای شبه نظامی باشد.
دو. رقابت و درگیری بر سر درآمد و جمع آوری غنایم
اختلاف میان مهمترین هم پیمانان ایران در عراق و سوریه یعنی عصائب الحق و حزب الله عراق تنها بر سر رهبری حشد شعبی عراق بعد از قاسم سلیمانی خلاصه نشد بلکه به کسب غنایم و جمع آوری مالیات نیز کشیده شد و در سوریه، کار به درگیری مسلحانه میان جنگجویان این دو گروه انجامید. در روستای الهری که از توابع شهر القائم سوریه است، جنگجویان عصائب اهل الحق جاده اصلی گذرگاه قائم – بوکمال را بر روی کامیونهای تجاری مربوط به حزب الله عراق بستند. این امر یک بار در ماه ژوئن و بار دیگر در ماه سپتامبر سال 2020 میلادی روی داده است([18]). گفتنی است که این دو گروه شبه نظامی با تسلط کامل بر شهرهای مرزی بوکمال در عراق و شهر قائم در سوریه فعالیت های قاچاق مواد مخدر و نیز فعالیت های تجاری از گذرگاه مرزی میان عراق و سوریه را در کنترل خود گرفته اند.
همچنین در طی سال 2019 میلادی، در چندین منطقه از توابع قلمون سوریه که در مناطق مرزی سوریه – لبنان قرار دارد، چهار مورد درگیری مسلحانه میان جنگجویان حزب الله عراقی و شبه نظامیان نیروهای دفاع مردمی (NDF)(*) روی داد که از هر دو طرف تعدادی کشته و زخمی شدند. این درگیریها در پی اختلاف بر سر تقسیم درآمد حاصل از قاچاق مواد مخدر در مرز سوریه – لبنان و نیز اختلاف بر سر تقسیم درآمد حاصل از قاچاق انسان صورت گرفته است. گفتنی است حزب الله عراقی افرادی را که از سوی رژیم سوریه تحت تعقیب هستند در مقابل دریافت مبالغی بین 3000-4500 دلار امریکا، به طور غیر قانونی وارد خاک لبنان می کند([19]). شبه نظامیان نیروهای دفاع مردمی که با حزب الله عراقی کنترل منطقه قلمون سوریه را در اختیار دارند، اقدام حزب الله عراقی در تبدیل این منطقه به گذرگاه کامیونهای حامل مواد مخدر که از لبنان می آیند، و کشت وسیع مواد مخدر در این منطقه و توزیع آن در سوریه([20])، را تهدید مستقیمی برای منطقه تحت کنترل و نفوذ خود می دانند.
در طی سال 2020 میلادی میان عصائب اهل الحق و سرایا الخراسانی که به سپاه پاسداران نزدیک است در بسیاری از استانهای عراق که مناطق نفوذ آنها محسوب می شوند، اختلافات زیادی رخ داد که نزدیک بود به درگیری مسلحانه منجر شود. مسأله زمانی روی داد که جنگجویان عصائب اهل الحق در صدد برآمدند تا در این شرایط دشوار اقتصادی که در پی کاهش کمکهای ایران پدید آمده است، برای مدیریت هزینه های جنگجویان خود، بر کامیونهای متعلق به سرایا الخراسانی که از سوریه می آمدند، عوارض گمرکی وضع کنند.
یک فعال سیاسی شیعی برجسته عراقی که به شبه نظامیان مورد حمایت ایران در عراق نیز نزدیک است، بر این باور است که ” اختلافات میان این دو گروه بزرگ شبه نظامی در داخل حشد شعبی مورد حمایت ایران، بر سر اموال و اسلحه رخ داده است و هر دو طرف، دیگری را متهم می کنند که منابع درآمدی حشد را به طور انحصاری در اختیار گرفته و سهم بقیه گروهها را نداده است”. وی همچنین می افزاید: ” خزعلی می خواهد نقش یک رهبر بزرگ را در میان حشد بازی کند و نمی خواهد کتائب حزب الله تمامی غنايم را از آنِ خود کند([21]). به نظر او، عصائب در تلاش است تا مناطق تحت کنترل و نفوذ و منابع درآمد زایی در مناطق نفوذ را به طور انحصاری در اختیار بگیرد.
در طی سالهای 2018 و 2019 میلادی، اختلافات گسترده ای میان گروههای شبه نظامی عصائب اهل الحق و گروه ابوالفضل العباس به رهبری اوس الخفاجی و گروه النجباء به رهبری اکرم الکعبی، بر سر عملیات قاچاق نفت و جمع آوری مالیات در مناطق مرکزی و جنوب عراق روی داد([22]). منابع امنیتی بغداد در فوریه 2020 میلادی گزارش دادند که افراد مسلح ناشناس، محمد رحیم الشمری؛ یک فرمانده شبه نظامی عصائب اهل الحق را در منطقه الشعله با استفاده از سلاحی مجهز به صدا خفه کن، بعد از درگیری بر سر مناطق نفوذ و منابع درآمد، ترور کرده اند. گروه شبه نظامی عصائب اهل الحق، گروههای شبه نظامی رقیب را بدون نام بردن از یک گروه خاص، به کشتن الشمری متهم کرده است. مهند الجنابی بر این باور است که در اکثر موارد، شخصیت های مخالف نفوذ ایران، هدف این ترورها قرار می گیرند. او تأکید کرد که چندین حادثه مشابهی نیز روی داده است([23]).
رعد هاشم پژوهشگر عراقی نیز بر این باور است که ” حوادثی چون کشته شدن یکی از عناصر عصائب اهل الحق در بغداد و ترور یکی از عناصر حزب الله در منطقه جرف الصخر بواسطه بمب چسبان، بخشی از فعالیت های حذف فیزیکی درون این گروههای شبه نظامی است”. وی افزود” در مناطق نفوذ گروههای شبه نظامی که به عرصه رقابت این گروهها در جمع آوری مالیات، قاچاق و تجارت مواد مخدر بدل شده است، اختلافات بسیار عمیقی میان آنها وجود دارد([24]).
سه. اختلاف بر سر حمله به نیروهای بیگانه
در سال 2020 میلادی، بر سر اینکه حمله به کدام یک از اهداف امریکا در عراق (سفارت، کنسولگری، پایگاههای نظامی، کاروانهای نظامی) اولویت دارد و نیز زمان حمله، اختلاف بوده است. گفتنی است که ایران برای اینکه ایالات متحده را وادار به خروج از عراق کند، این حملات را سازماندهی می کند تا عراق را تحت سیطره و نفوذ خود نگهدارد؛ چراکه عراق جایگاه ویژه ای در راهبرد ایران دارد و از لحاظ ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و امنیتی اهمیت بسزایی برای ایران دارد. علاوه بر آن، عراق یکی از خطوط اصلی دفاعی ایران علیه ایالات متحده و هم پیمانان منطقه ای آن به حساب می آید.
در موارد بسیاری حزب الله عراق با تصمیم گروه شبه نظامی عصائب اهل الحق مبنی بر حمله به اهداف امریکایی، مخالفت کرده است و این مخالفت نه از روی گرایش به امریکا بلکه به خاطر فرمانبرداری از دستورات ایران صورت گرفته است. در دوره حسن روحانی رئیس جمهوری سابق ایران، این کشور از هرگونه تنش زایی پرهیز می کرد که مبادا از یک سو شانس ترامپ را در انتخابات 2020 میلادی افزایش دهد و از سویی دیگر، این سیاست تنش زدای ایران امکان داشت فرصت بیشتری را برای پیشبرد گفتگوهای برجامی مهیا کند و در نهایت منجر به رفع تحریمهای امریکا علیه ایران شود.
در همین راستا، زمانیکه عصائب اهل الحق دو مرتبه و در ماه نوامبر و دسامبر 2020 میلادی بدون هیچگونه هماهنگی با فرماندهان گروههای شبه نظامی یا با طرف ایرانی، اهداف امریکایی را مورد حمله قرار داد، حزب الله عراق این اقدام عصائب را که با حمله به اهداف امریکایی آتش بس ضمنی میان فرماندهان شبه نظامی ایران در عراق با ایالات متحده را نقض کرده بود، به شدت مورد انتقاد قرار داد. یک مقام مسئول در کتائب حزب الله عراقی گفت: ” نقض آتش بس از سوی خزعلی؛ آنهم بعد از اینکه ژنرال اسماعیل قاآنی فرمانده سپاه قدس در 24 نوامبر 2020 میلادی با سفر به بغداد با تعدادی از فرماندهان نشست داشت که نباید در این برهه حساس ترامپ را تحریک کنند، ما را غافلگیر کرد”. فرماندهان گروههای شبه نظامی این اقدام را به معنای اختلاف میان عصائب و حشد تعبیر کردند. این مسئول توضیح داد: ” گروههای جدید التأسیسی چون اهل کهف که مسئولیت حمله به نیروهای امریکایی را بر عهده گرفتند، زیر مجموعه عصائب هستند و زیر نظر عصائب فعالیت می کنند. و در اینگونه فعالیت های خود از ما دستور نمی گیرند و حتی با ما مشورت هم نمی کنند”([25]). به همین سبب نیروهای امنیتی عراق که دلایل محکمی بر نقش حسام ارزجاوی یکی از فرماندهان عصائب در حمله به اهداف امریکایی داشتند، در 23 دسامبر 2020 میلادی وی را بازداشت کردند. همچنین چندین فایل ویدیویی در شبکه های اجتماعی افراد مسلح عصائب اهل الحق را نشان می داد که نیروهای عراقی را تهدید می کردند که به دستور خزعلی حمله خواهند کرد. البته حزب الله عراقی این مسأله را قویا رد کرد.
پاسخ عصائب دلیل روشنی بود بر اینکه میان گروههای شبه نظامی پیرو ولایت فقیه اختلاف و چند دستگی افتاده است. و مهمترین دلیلی که نشان می دهد عصائب اهل الحق دیگر از ایران فرمانبرداری نمی کند و محتوای گزارش پایگاه خبری بریتانیایی “میدل ایست آی” (Middle East Eye) نیز آن را تأیید می کند([26])، این مسأله است که وقتی قاآنی در 24 نوامبر 2020 میلادی به بغداد سفر کرد تا گروههای شبه نظامی را به رعایت آتش بس متقاعد کند، خزعلی این سفر قاآنی را محکوم کرد و گفت که مقاومت در برابر اشغالگری امریکا خواست ملی عراق است و در این باره نیازی به نظر ایران نداریم([27]). یکی از فرماندهان برجسته عصائب نیز گفته است: ” عصائب اهل الحق قیمومیت ایران را نمی پذیرد؛ زیرا خروج نیروهای امریکا از عراق یک مسأله ای است که فقط به عراقی ها مربوط می شود نه به ایرانیها. و این مسأله به تهران ارتباطی ندارد”. وی افزود: ” ایرانیها به طمع اینکه بایدن به برجام بازگردد می خواهند که با پرهیز از تحریک ایالات متحده، مهلت آتش بس تمدید شود. اما ما می خواهیم که اشغالگران کشور ما را ترک کنند. ما آزاد هستیم. عراقی ها وطن دوست هستند. ما هرآنچه را مناسب ما و کشور ما باشد انجام می دهیم”([28]). از این سخنان چنین بر می آید که عصائب تلاش می کند با در پیش گرفتن رهیافت تازه ای گفتمان سیاسی خود را بازتولید کند به گونه ای که شانس این گروه را در انتخابات پارلمانی افزایش دهد. عصائب دریافته است که در هیاهوی انتخابات پارلمانی دور شدن از دایره نفوذ مستقیم ایران، به نفع آنان است.
به دنبال انتقادات اوس الخفاجی فرمانده لشکر ابوالفضل العباس از ایران و نفوذ این کشور و نیز دست داشتن در عملیات نظامی علیه اهداف امریکایی در عراق([29])، نیروهای امنیتی حشد مورد حمایت ایران در فوریه 2019 میلادی وی را به این دلیل که بر حشد خروج کرده، بازداشت کردند و ستاد وی را در وسط بغداد نیز بستند. از این رو، این گروه شبه نظامی که به ایران وابسته نیستند، اطلاعاتی در مورد عملیاتی که توسط ایران و بازوهای نیابتی اش در عراق انجام می شود، ارائه داد. این امر که پیشینه نیز داشته است، حکایت از عمق اختلافات میان گروههای شبه نظامی و ایران دارد و نشان می دهد که بعد از افزایش فشارهای منطقه ای و بین المللی بر رژیم ولایت فقیه، گروههای شبه نظامی عراق تلاش دارند خود را از ایران دور کنند.
در اواخر جولای 2021 میلادی، اختلاف تازه ای میان “کتائب سید الشهدا” و گروه “النجباء” و گروه “عصائب” و ائتلاف “الفتح” درگرفت. گفتنی است ائتلاف الفتح که مورد حمایت ایران است، به عنوان نماینده سیاسی همه گروههای شبه نظامی طرفدار مرجعیت قم است. این اختلاف بر سر موضع گیری در قبال بیانیه مشترک امریکایی – عراقی در خصوص خروج نیروهای آمریکايى در پایان دسامبر 2021 میلادی بروز کرد. گروه کتائب سید الشهداء و گروه النجباء با این بیانیه کاملا مخالفت کردند و اعلام کردند باور ندارند که امریکا به بندهای این بیانیه پایبند بماند و نیروهای امریکا به عنوان مستشار در عراق باقی بمانند. گروه عصائب اهل الحق در مورد ابن بیانیه شک و تردید داشت. اما ائتلاف الفتح از بندهای این بیانیه استقبال کرد و آن را یک گام مثبت در راستای تحقق حاکمیت کامل عراق خواند([30]).
ترور ابو صادق الخشخشی فرمانده لشکر 9 حشد شعبی که در اوت 2020 میلادی در استان بابل و توسط افراد مسلح ناشناس صورت گرفت، زمزمه هایی را برانگیخت که عراق به عرصه تسویه حساب میان عناصر گروههای شبه نظامی بدل شده است و بیم آن می رود که اینگونه عملیات حذف فیزیکی و کشتار متقابل میان شبه نظامیان وابسته به ایران، در تمامی مناطق نفوذ تکرار شود([31]).
چهار. اختلاف بر سر تعیین نخست وزیران
در حالیکه فرماندهان گروههای شبه نظامی وابسته به ایران در مناطق نفوذ، در خصوص تحولات و موضعگیری های تأثیرگذار در معادلات داخلی کشورهای نفوذ از جمله حمایت از رؤسای دولت ها، آرای سلیمانی را که مورد تأیید مراکز تصمیم سازی ایران است، سر لوحه کار خود قرار می دهند، اما اکنون و در نبودِ سلیمانی، فرماندهان گروههای شبه نظامی در مناطق نفوذ بر سر حمایت از رئیس دولت دچار اختلاف شده اند. به عنوان مثال، در عراق و در آوریل 2020 میلادی، میان عصائب اهل الحق و سازمان بدر از یک سو و گروه شبه نظامی حزب الله و جنبش النجباء از سویی دیگر، بر سر حمایت از الکاظمی برای تشکیل دولت عراق اختلاف روی داد. در حالیکه عصائب و بدر از دولت الکاظمی حمایت کردند، حزب الله عراق که بنا بر گزارش نشریه فارین پالیسی([32]) بعد از کشته شدن ابو مهدی المهندس رهبر این گروه، نفوذ خود را در معرض کاهش دید، و همچنین جنبش النجباء الکاظمی را به دست داشتن در ترور سلیمانی و ابو مهدی المهندس متهم کرده و با وی مخالفت کردند. گفتنی است عصائب دست داشتن کاظمی در این ترور را رد می کند([33]). به نظر می رسد مخالفت حزب الله عراق که به ایران نزدیک است و نیز مخالفت جنبش النجباء با الکاظمی ریشه در مسائل دیگری دارد و آن این است که کاظمی تلاش دارد با تمسک به گذار از مرحله بی دولت به مرحله دولت مستقل و نیز بازگرداندن نقش منطقه ای و توازن روابط خارجی، جلوی نفوذ ایران در عراق را بگیرد.
با دقت در مسائل مورد اختلاف میان گروههای شبه نظامی ایران در عراق که طرفدار مرجعیت قم هستند، چنین برداشت می شود که این مسائل ادامه دار بوده و قابلیت تنش زایی دارد؛ چراکه این مسائل به درگیری بر سر مناطق نفوذ و جمع آوری مالیات ارتباط دارد و در این شرایط که حمایت مالی ایران از گروههای شبه نظامی کاهش یافته، درآمد زایی برای فراهم آوردن هزینه های جاری گروههای شبه نظامی از جمله مسائل اساسی به شمار می رود. گفتنی است انتظار نمی رود که ایالات متحده در آینده نزدیک اقدام به رفع تحریمهای ایران کند. زیرا تعلل ایران در بازگشت به مذاکرات و همچنین سر سختی این کشور در مسائل اختلافی در برجام، در نهایت زمان گفتگوها را به درازا می کشاند و در نتیجه، رفع تحریمهای امریکا از ایران و همچنین کمک های ایران به گروههای شبه نظامی به تأخیر می افتد. همچنین مهمترین گروههای مسلح مورد حمایت ایران به حکم اینکه توان تسلیحاتی بالا، ساختار سازمانی، نفوذ گسترده در تعدادی از استانهای عراق و سوریه و مخصوصا استانهای راهبردی و نیز تسلط بر چندین گذرگاه مرزی را دارند، بر سر تصاحب جایگاه رهبری گروههای شبه نظامی و منابع مالی با یکدیگر اختلاف دارند. از آنجا که عراق از لحاظ ژئوپلیتیک، اقتصادی و امنیتی برای ایران و بازوهای نظامی و سیاسی و اقتصادی آن اهمیت دارد، اینگونه مسائل اختلافی در عراق به شکل پررنگی خود را نشان می دهد.
البته نباید اختلافات میان گروههای شبه نظامی پیرو ولایت فقیه و گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت نجف را نادیده گرفت. ایران که با استفاده از فتوای سیستانی موفق شد گروههای شبه نظامی شیعی طرفدار ولایت فقیه را زیر یک چتر جمع کند، و بر مراکز تصمیم سازی سیاسی تسلط یابد، اکنون تلاش دارد با استفاده از شبه نظامیان پیرو ولایت فقیه، تصمیم سازی مرجعیت نجف را نیز در اختیار خود بگیرد. و بعد از قاسم سلیمانی، رهبری شبه نظامیان را در انحصار خود بگیرد. همچنین یکی دیگر از موارد اختلافی، حمله به اهداف امریکا در عراق است. گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت نجف اینگونه حملات را ورود به یک جنگ نظامی نابرابر می دانند که نه به نفع عراق است و نه به نفع گروههای شبه نظامی. اختلاف بر سر مشارکت در روند سیاسی نیز از دیگر موارد اختلافی است. در حالیکه گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت قم از مشارکت در روند سیاسی حمایت می کنند، گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت نجف با این امر مخالف هستند. وقتی گروههای پیرو مرجعیت قم با استفاده از نام ستاد حشد شعبی در انتخابات 2018 میلادی، چندین وزارت و دیگر امتیازات سیاسی و اقتصادی را از آنِ خود کردند و با استفاده از قدرت شبه نظامیان نقش پر رنگی در تشکیل دولت بازی کردند، این رفتار از سوی شبه نظامیان پیرو مرجعیت نجف مورد انتقاد قرار گرفت. شبه نظامیان پیرو مرجعیت نجف بر اساس فتوای سیستانی با دوری جستن از سیاست و مطالبات سیاسی، به وظیفه خود در مبارزه علیه تروریسم ثابت قدم مانده اند؛ زیرا این نیروهای نظامی در اصل نیز برای کمک به دستگاههای امنیتی در مبارزه علیه داعش تشکیل شده بود. و فقط شبه نظامیان وابسته به ایران هستند که پیرو ولایت فقیه باقی مانده اند و این امر سبب شده است که برخی از شبه نظامیان پیرو مرجعیت نجف جدایی خود را از حشد شعبی اعلام کنند.
چهارم: تلاشهای ایران برای حل و فصل اختلافات گروههای شبه نظامی
با شدت گرفتن اختلافات میان برجسته ترین گروههای شبه نظامی ایران در عراق، ایران از بیم اینکه مبادا صفوف سایر گروههای شبه نظامی نیز دچار این اختلاف و پراکندگی شود، سیاست هایی را در پیش گرفت تا از یک سو، جلوی پیامدهای منفی احتمالی این اختلافات بر آینده نفوذ ایران در عراق را بگیرد و از سویی دیگر، از دستاوردهای خود پاسداری کند و از دیگر سو، بتواند همچنان طرحهای توسعه طلبانه خود را پیش ببرد. در اینجا به چگونگی این امر می پردازیم:
یک. تأسیس گروههای جدید شبه نظامی که وفاداری بیشتری به ایران داشته باشند
هدف ایران از تشکیل گروههای جدید و کوچک شبه نظامی در عراق که وفاداری بیشتری به ایران از خود نشان دهند، علاوه بر اینکه واکنشی به اختلافات میان گروههای شبه نظامی است، با این هدف صورت می گیرد که در صورت حمله به اهداف امریکایی در عراق، ردپایی از ایران پیدا نباشد. تاکتیک تازه ایران این است که وابستگی به گروههای قدیمی شبه نظامی را کمتر کند. در این راستا، با جمع آوری ده ها جنگجوی مورد اعتماد که هم طرفدار ایران باشند و هم به نظریه ولایت فقیه ایمان داشته باشند، گروههای جدید و کوچک شبه نظامی تشکیل می دهد که مستقیما از سپاه پاسداران فرمان بگیرند و فرمانبردارتر باشند. ایران در سال 2020 میلادی این گروههای شبه نظامی را در لبنان توسط مستشاران سپاه پاسداران و حزب الله لبنان آموزش داد تا بتوانند برای مبارزه با دشمنان ایران در عراق با بهره گیری از تجهیزات پهبادی و نصب مین در مسیر دشمن قواعد جنگ را به نفع ایران تغییر دهند. از نظر ایران، نفوذ دشمن به درون این گروههای کوچک شبه نظامی دشوار تر است([34]) و این از جمله مزیت های تاکتیکی این گروهها به شمار می رود. از مهمترین این گروههای شبه نظامی در عراق می توان به گروههای ربع الله، سرایا قاصم الجبارین، لواء ثار المهندس، سرایا ثورة العشرین الثانیة، سرایا اولیاء الدم، سرایا منتقم و غیره اشاره کرد.
دو. منحل کردن گروههای کوچک شبه نظامی
پایگاه خبری میدل ایست آی (Middle East Eye) به نقل از منابع سیاسی و نظامی عراق در تاریخ 2 ژانویه 2021 میلادی از طرح تازه ایران پرده برداشت که عبارت است از اینکه گروههای شبه نظامی بزرگ طرفدار مرجعیت قم را به همان حالت باقی گذاشته ولی گروههای شبه نظامی کوچک همچون کتائب خراسانی را به سمت انحلال سوق دهد که از این روند با عنوان “حذف زوائد” یاد می شد. و در مقابل، دولت عراق نیز وجود گروههای شبه نظامی مسلح دو سر را بپذیرد؛ که یک سر آن حشد شعبی باشد و سر دیگرش نیروهای مسلح مقاومت متشکل از دو یا سه گروه بزرگ باشد([35]). و ظاهرا، اقدام دستگاه امنیتی حشد شعبی به بازداشت 30 عنصر از کتائب خراسانی از جمله فرماندهان شبه نظامی و حمله به پایگاههای آنها و نیز مصادره بخشی از دارایی هایشان قبل از پایان دسامبر 2020 میلادی، حکایت از آغاز اجرای این طرح ایرانی در عراق دارد. و نشان از آن دارد که ایران نسبت به وضعیت نفوذ خود در عراق بعد از کشته شدن سلیمانی و عدم توانایی قاآنی در ایفای نقش سلف خود در تحقق وحدت و انسجام میان شبه نظامیان و فرماندهان آنها به خوبی آگاه است.
سه. تقسیم پرونده عراق بین چندین مقام ایرانی
ایران، مسئولیت پرونده عراق را به سه مقام مسئول واگذار کرده است که عبارتند از: علی شمخانی دبیر کل شورای امنیت ملی که برای رسیدگی به اختلافات شبه نظامیان چندین مرتبه به عراق سفر کرده است. ایرج مسجدی سفیر ایران در بغداد که از نوامبر 2020 میلادی تحت تحریمهای امریکا قرار دارد و حسن دانائی فر سفیر پیشین ایران در عراق. و در این میان مسئولیت قاآنی تنها رسیدگی به پرونده بازوهای نظامی ایران است([36]). قاآنی از زمان به عهده گرفتن فرماندهی سپاه قدس سفرهای غیر منتظره زیادی به عراق انجام داده به این امید که در دیدار با فرماندهان شبه نظامی بتواند در مرحله بعد از سلیمانی و مهندس، دیدگاه آنان را به هم نزدیک کند([37]). این امر حکایت از آن دارد که رژیم ایران به این واقعیت پی برده است که قاآنی نمی تواند همچون سلیمانی مدیریت همه جانبه پرونده عراق در بخشهای سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی را به پیش ببرد. از این رو، لازم است که وی برای رسیدگی به اختلافات شبه نظامیان تنها به پرونده نظامی بپردازد.
چهار. چراغ سبز برای دخالت حزب الله
بروز اختلافات میان گروههای شبه نظامی ایران در عراق، ایران را بر آن داشت تا برای جلوگیری از پیامدهای منفی این مسأله بر نفوذ ایران در عراق، از حزب الله لبنان بخواهد که برای چاره سازی این مسأله ورود کند. به همین سبب، محمد کوثرانی مسئول پرونده عراق در حزب الله لبنان برای تقریب دیدگاهها و حل و فصل اختلافات فرماندهان گروههای مخالف شبه نظامی نشست هایی را دایر کرد تا باشد که تداوم اجرای طرحهای ایرانی تضمین شود.
خلاصه اینکه، این تلاشها در متحد کردن دوباره گروههای شبه نظامی بی ثمر ماند و با ادامه اختلافات فرماندهان شبه نظامی، دیدگاههای آنان درباره مسائل اساسی یعنی بازآرایی مقامات حشد شعبی در مرحله بعد از سلیمانی و المهندس همچنان از همدیگر فاصله گرفت و درگیریها بر سر جمع آوری مالیات و کنترل گذرگاههای مرزی و فعالیت های قاچاق ادامه یافت و احتمال دارد که این درگیریها ادامه یافته و به مراحل حساسی برسد که جلوی نفوذ ایران در عراق را بگیرد؛ به ویژه اینکه بعد از خروج امریکا از عراق در پایان دسامبر 2021 میلادی، خلأهای تازه ای نیز ایجاد می شود که رقابت بر سر پر کردن آنها شدت خواهد گرفت.
پنجم: نتایج کشمکش میان گروههای شبه نظامی و تبعات آن بر نفوذ ایران در عراق
از آنچه تا کنون گفته شد، چنین بر می آید که در داخل حشد شعبی، میان گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت قم، اختلافات جدی وجود دارد. از آنجا که این اختلافات به حکم اینکه میان بزرگترین و قوی ترین گروههای شبه نظامی مورد حمایت ایران چون عصائب اهل الحق و حزب الله عراق و در مهمترین منطقه نفوذ راهبردی ایران یعنی عراق رخ داده است، یک چالش جدی فرا روی نفوذ ایران در عراق به حساب می آید. این گروهها که بیشترین نقش را در گسترش نفوذ ایران در عراق و نیز در پیشبرد طرح منطقه ای ایران بر عهده دارد، اختلافات میان آنها موجبات نگرانی ایران را بر فراهم آورده است؛ چرا که اختلافات این گروهها بر نفوذ ایران در تمام منطقه تأثیر منفی بر جای می گذارد. در اینجا به مهمترین نتایج این پژوهش درباره اختلافات گروههای شبه نظامی اشاره ای خواهیم کرد:
یک. زیر سؤال بردن روایت ایران مبنی بر انسجام شبه نظامیان وابسته به این کشور
بعد از سلیمانی که در ایجاد هماهنگی میان گروههای شبه نظامی در مناطق نفوذ از قدرت و تأثیرگذاری بالایی برخوردار بود، فرماندهی سپاه قدس به قاآنی رسید. برخلاف آنچه محافل سیاسی و رسانه ای ایران از وحدت میان گروههای شبه نظامی دم می زنند، وحدت و هماهنگی میان گروههای شبه نظامی پیرو ولایت فقیه رو به ضعف و سستی نهاده است. این گروهها هرچند که ظاهرا منسجم و یکپارچه به نظر می رسند اما در واقع دیگر آن یکپارچگی را ندارند. بعد از کشته شدن سلیمانی و مهندس، به دلیل بروز اختلافات میان گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت قم و گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت نجف به خاطر افزایش اختلاف درباره مسائل داخلی عراق و راههای رسیدگی به پرونده های پیچیده و تحقق امنیت و ثبات، تنشها میان گروههای شبه نظامی تأثیرگذار در مناطق نفوذ بالاگرفته است. بدین ترتیب، یک معادله شبه نظامی تازه ای در عراق شکل گرفته است که بر روایت ایرانی مبنی بر وحدت و انسجام گروههای شبه نظامی مهر بطلان می زند. از این رو، امروز ایران از اینکه وحدت و انسجام میان مهمترین بازوهای اجرای راهبرد توسعه طلبانه اش در مناطق نفوذ از بین برود، به شدت نگران است.
دو. کاهش تأثیرگذاری شبه نظامیان به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارهای ایران
اختلاف و تفرقه دامن گروههای شبه نظامی بزرگی چون عصائب اهل الحق و حزب الله عراق و النجباء که قدرتمندین هم پیمانان ایران هستند، را گرفته است. این گروهها به حکم سیطره بر مناطق مهم کشور عراق، تعداد جنگجویانشان، مناطق نفوذ راهبردی و همچنین تسلط بر چندین گذرگاه مرزی و مناطق راهبردی و کریدورهای بین المللی که مناطق نفوذ را به هم وصل می کند، در داخل حشد از جایگاه و تأثیرگذاری بالایی برخوردار هستند. این اختلافات ریشه در مسائل راهبردی از جمله، اختلاف بر سر رهبری و جایگاههای مهم در حشد دارد که هر لحظه احتمال وخیم تر شدن آن می رود و این مسأله فکر و ذهن فرماندهان گروههای شبه نظامی را به خود مشغول داشته است. همچنین، در این شرایط که در پی کاهش کمک های مالی ایران، گروههای شبه نظامی شرایط مالی سختی را تجربه می کنند، سیطره بر منابع درآمد و جمع آوری مالیات از دیگر علل این اختلافات است. بروز این اختلافات میان این گروهها، یک چالش جدی فراروی نفوذ ایران و عامل تضعیف نفوذ و کاهش تأثیرگذاری ایران در مهمترین مناطق نفوذ به حساب می آید. و با توجه به اینکه قاآنی در مهندسی نفوذ ایران نسبت به سلیمانی تجربه بسیار کمی دارد، انتظار می رود که این چالش همچنان پا برجا بماند. و با توجه به ادامه تحریمها به خاطر بی نتیجه ماندن مذاکرات برجام در وین، انتظار می رود کاهش کمکهای مالی ایران همچنان پا برجا بماند.
سه. افزایش پدیده تمرّد گروههای شبه نظامی علیه ولی فقیه:
یافته های این پژوهش حکایت از پدیده “تمرد گروههای شبه نظامی” مخصوصا از سوی مهمترین و قدرتمندین گروههای پیرو ولایت فقیه چون عصائب اهل الحق، علیه سرپرست و یا بینانگذار ایرانی خود دارد. خزعلی صراحتا قیمومیت و مطالبات ایرانیها در مورد توقف حمله به اهداف امریکا پیش از پایان رسیدن دوره ترامپ را رد کرده است. به ادعای او، مقاومت در مقابل اشغالگری امریکا یک پروژه ملی عراقی است و در این باره نیازی به ایران نیست. از اینجا می توان فهمید که عصائب، چالشهایی را که پروژه ایران در مناطق نفوذ با آن مواجه شده، به خوبی درک کرده است و در این برهه زمانی، عصائب تلاش می کند با در پیش گرفتن رهیافت تازه ای خود را به عنوان یک جنبش ملی که برای عراق خدمت می کند، معرفی کند تا از این رهگذر در انتخابات اکتبر 2021 میلادی آرای بیشتری کسب کند. این وضعیت سبب شده است که برخی گروههای شبه نظامی از فرامین ایران تمرد کرده و در جستجوی منافع جنگجویان خود بر آیند. از اینجا فهمیده می شود که برخلاف تبلیغات ایران مبنی بر عقیده راستین و راسخ گروههای شبه نظامی به ولایت فقیه، دیگر، رابطه اعتقادی میان این گروهها و ولایت فقیه هم چندان استوار نمانده است.
چهار. آشفتگی در صحنه عراق و کاهش محبوبیت ایران
با توجه به اینکه درگیری میان گروههای شبه نظامی ایران که پیرو ولایت فقیه هستند، در عراق بیشتر دیده می شود، این امر اوضاع عراق را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. گروههای شبه نظامی تهدیدی برای امنیت و ثبات این کشور به حساب می آیند. این گروهها به حکم حضورشان در مناطق نفت خیز جنوبی و در اختیار داشتن شبکه های قاچاق، نفت خام و فرآورده های نفتی ایران را از مناطق مرزی عراق و سوریه بوسیله تانکر به سوریه و لبنان قاچاق می کنند و یا با تجارت غیر قانونی و قاچاق نفت در داخل خاک عراق به درآمد زایی می پردازند و یا با در اختیار گرفتن کنترل بنادر و ترخیص ابزار آلات و تجهیزات نفتی از شرکت های خارجی مالیات اخذ می کنند. حسان عبد الجبار وزیر نفت عراق در چهارم جولای 2021 میلادی در جلسه پارلمان این کشور اعتراف کرد که نامساعد شدن فضای سرمایه گذاری و امنیتی عراق، شرکت های بین المللی نفتی را وادار به تجدید نظر در مواضع خود کرده است. سلام زیدان در گزارشی که در نشریه امریکایی مانیتور به چاپ رسیده، نوشته است که تعدادی از شرکتهای نفتی غربی به دلیل حملات گروههای شبه نظامی و باج گیری آنها، تصمیم گرفته اند فعالیت خود را در عراق متوقف کنند. اینگونه فعالیت های شبه نظامیان و نیز درگیری میان آنها سبب شده است که ملت عراق از ایران و بازوهای نیابتی ایران دل خوشی نداشته باشند. بی تردید، موج اعتراضات مردمی عراق در تشکیل یک دولت عراقی که بر سوق دادن عراق به مرحله دولت و انحصار سلاح در اختیار ارتش عزم جدی داشته باشد، بی تأثیر نبوده است و این امر با تلاشهای جدی منطقه ای و بین المللی برای جلوگیری از نفوذ ایران در عراق همزمان شده است.
برآیند
با توجه به یافته های این پژوهش می توان گفت که ایران در عراق با چالشهای فزاینده ای روبرو است؛ زیرا اکنون نه تنها گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت قم با گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت نجف با یکدیگر درگیر هستند بلکه گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت قم در میان خودشان نیز اختلاف و درگیری دارند. و از آنجا که این گروههای شبه نظامی به حکم عقیده ولایتمدارانه ای که دارند و مهمترین ابزار ایران و قوی ترین و مورد اعتمادترین همپیمانان ایران در اجرای طرح توسعه طلبانه این کشور در مناطق نفوذ به شمار می روند، اینگونه اختلافات و درگیری از خطرناکترین چالشهای فراروی نفوذ ایران در عراق به شمار می رود. بنابراین، بروز اختلافات و درگیری میان گروههای شبه نظامی به معنای فلج شدن مهمترین بازوی خارجی ایران در اجرای طرحهای توسعه طلبانه است. از این رو، ایران تاکتیک های تازه ای را در عراق روی دست گرفته است تا گروههای شبه نظامی تازه ای را ایجاد کند که هم وفاداری بیشتری به ایران داشته باشند و هم بتوانند طرحهای ایران را با جدیت بیشتری دنبال کنند.
با هر گامی که گروههای شبه نظامی برای تقویت جایگاه، اقتدار و نفوذ خود در عراق بر می دارند، دامنه اختلاف میان آنها بیشتر و بیشتر می شود؛ به ویژه اینکه این اختلافات تنها به مسائل حاشیه ای خلاصه نمی شود که بتوان از آنها گذر کرد بلکه اختلافات اصلی بر سر مهمترین مسائلی است چون رهبری امور شبه نظامیان، جایگاههای مهم فرماندهی در حشد شعبی مورد حمایت ایران، مناطق نفوذ و مخصوصا مناطق سرشار از درآمد، مناطق راهبردی همچون مناطق نفت خیز، گذرگاههای مرزی و کریدورهای بین المللی که نقش عمده ای در درآمد زایی دارند. و پیداست که این امور با ماهیت فعالیت و قدرت شبه نظامیان در عراق رابطه تنگاتنگی دارند. علاوه بر آن، اسماعیل قاآنی همچون سلیمانی از شخصیت کاریزماتیک و از روابط تنگاتنگ با فرماندهان گروههای شبه نظامی و نیز از محبوبیت میان عناصر شبه نظامی برخوردار نیست که بتواند این اختلافات را مدیریت کرده و انسجام و یکپارچگی میان گروههای شبه نظامی را به وجود آورد. وانگهی، اختلاف میان گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت قم با گروههای شبه نظامی پیرو مرجعیت نجف بالا گرفته است تا جاییکه با جدا شدن مهمترین گروههای شبه نظامی از حشد شعبی، مرجعیت نجف حمایت خود را از شبه نظامیان پیرو مرجعیت قم برداشته است. مرجعیت نجف به عنوان بالاترین مرجع دینی شیعی در عراق، همان مشروعیت دینی که گروههای شبه نظامی پیرو ولایت فقیه از فتوای جهاد کفایی در مبارزه علیه داعش در عراق کسب کرده بودند، را به طور ضمنی از گروههای شبه نظامی برداشته است.
انتظار می رود که بعد از پایان دسامبر 2021 میلادی که مأموریت رزمی نیروهای امریکایی باقیمانده در عراق به سر می رسد، اختلافات میان شبه نظامیان پیرو ولایت فقیه شیب تندتری به خود بگیرد. زیرا یکی از سناریوهایی که بعد از خروج نیروهای امریکا در عراق مطرح است این است که اگر اختلافات بر سر کنترل مناطقی که نیروهای امریکایی ترک می کنند همچنان ادامه یابد و از طرفی دیگر، کمک های مالی ایران به گروههای شبه نظامی در آینده نزدیک همچنان در کمترین حد باقی بماند، در اینصورت اختلافات و درگیری میان گروههای شبه نظامی بیشتر و بیشتر خواهد شد. گفتنی است در این شرایط که موضع دولت تندرو ابراهیم رئیسی در مذاکرات وین چندان روشن نیست و از طرفی هم چون ایران دریافته است که قدرت بازدارندگی امریکا کاهش یافته و اولویت های سیاست خارجی ایالات متحده نیز دستخوش تغییراتی شده است، بنابراین، برای مقابله با فشارهای امریکا و نیز برای سوق دادن امریکا به بازگشت به برجام با همان فرمت پیش از سال 2018 میلادی، به سیاست تنش زایی روی آورده است. در نتیجه بازگشت به برجام و افزایش حمایت مالی ایران از گروههای شبه نظامی در آینده نزدیک بعید به نظر می رسد.
به نظر می رسد که چالش های بی سابقه ای در عراق فراروی ایران قرار گرفته و تداوم پیشبرد طرحهای توسعه طلبانه این کشور را آنگونه که مد نظر تهران است با مشکل جدی روبرو کرده است. این چالشها تنها به وجود اختلافات و احتمال شدت گرفتن آن میان مهمترین و قدرتمندین بازوی اجرایی که ایران در پیشبرد طرح توسعه طلبانه اش روی آن حساب باز کرده است، خلاصه نمی شود بلکه بزرگترین و خطرناکترین چالش ایران در عراق همان رشد فکری و بالا رفتن سطح درک نسلهای جوان عراقی است که اساسا به ایران و بازوهای نیابتی و همچنین طرحهای توسعه طلبانه اش روی خوش نشان نمی دهند. و دیدیم که در انتخابات پارلمانی 2021 عراق مهمترین ائتلافهای مورد حمایت ایران رأی نیاوردند و ملت عراق اینگونه ضربتی سنگین بر بازوهای سیاسی ایران وارد کرد. وقتی که اختلافات گروههای شبه نظامی را در کنار چالش سیاسی اخیر در نظر بگیریم، آنگاه مشخص می شود که چالشهای بزرگی فراروی طرح ایران در عراق قرار دارد که قادر است قدرت نرم ایران را در خلق پایگاه شیعی و پایگاه مردمی برای طرحهای ایران خنثی کند. همچنین، اختلافات و درگیری میان گروه های شبه نظامی پیشبرد طرحهای ایران را کندتر می کند به ویژه اینکه اکنون چهره های تازه عراق در سوق دادن کشور به روند دولت سازی تصمیم قاطعی دارند تا در اداره روابط داخلی و خارجی کشور به جای تمسک به اصول مذهبی فرقه گرا، به اصول ملی و مدنی رجوع شود. اینگونه تحولات در درون گروه های شبه نظامی در عراق، قدرت و تأثیرگذاری ایران را در معادلات داخلی کشورهای مناطق نفوذ کاهش می دهد. و فرصت ها و زمینه های اجرای طرحهای ایران را كاهش می کند و فرصتی برای کشورها فراهم می کند تا با تقویت نهادها، اوضاع خود را بهبود بخشد و استقلال در تصمیمات داخلی و خارجی و نیز گذار از مرحله بی دولت به مرحله دولت، را در اولویت برنامه های خود قرار دهند.
[1]– هشام الهاشمي، اختلاف درونی در سازمان حشد شعبی، مرکز تدوین سیاست ها، (1 جولای 2020م)، تاريخ بازدید: 5 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3ltjpbm
[2] -John Davison and Ahmed Rasheed, Exclusive In tactical shift, Iran grows new, loyal elite from among Iraqi militias, Reuters, (May 21, 2021), Accessed: Oct 21, 2021, https://reut.rs/3BozFkO
([3]) Phillip Smyth, The Shia Militia Mapping Project, (April 2020), Accessed: Oct 21, 2021, https://bit.ly/3bgNHKJ
([4]) Hamdi Malik, The Still-Growing Threat of Iran’s chosen proxy in Iraq, waron the rocks, (Oct 5, 2020), Accessed: Oct 21, 2021, https://bit.ly/3CAuZtP
([5]) راديو فردا، فایل صوتی ظریف؛ قاسم سلیمانی مانع دیپلماسی بود، (۰۵ اردیبهشت۱۴۰۰)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3pJsC40
([6]) Suadad al-Salhy, Suleiman’s shadow: How the general’s death upended Iranian strategy in Iraq, Jan 2, 2021, Accessed: Oct 27, 2021, https://bit.ly/3iOEQmz
([7]) مؤسسه بین المللی مطالعات ایران، گزارش راهبردی سالانه 2020م، پرونده اقتصادی، صص 98-99، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3miOh0J
([8]) Sina Farhadi, IRGC funds dwindling, regional influence in decline, (Jul 7, 2020), Accessed; Oct 27, 2021, https://bit.ly/3vQtbtW
([9]) وبسایت العرب، به دلیل کم شدن تأمین مالی از جانب ایران، شبه نظامیان شیعی در عراق با بی پولی مواجه شده اند، (1 اوت 2018م)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3mkv2Eh
([10]) مصاحبه مهند الجنابی با العربیه، رقابت بر سر غنایم و نفوذ.. عملیات مشکوک حذف فیزیکی میان گروههای عراقی، (24 فوریه 2021م)، تاريخ بازدید: 26 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3bijKtS
([11]) يمان نعمه، نیروهای مورد حمایت ایران به خاطر کاهش دستمزدها از سوریه عقب نشستند، (12 آوریل 2021م)، تاريخ بازدید: 26 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3nCSrzZ
([12]) فارس العمران، افزایش اختلافات میان گروههای شبه نظامی مورد حمایت ایران در عراق، وبسایت دیارنا، (16 دسامبر 2020م)، تاريخ بازدید: 26 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3iehjNg
([13]) Sawt Beirut, Iran builds secret groups in Iraq, (May 21, 2021), Accessed; Oct 27, 2021, https://bit.ly/2ZoFxNM
* وزارت خزانه داری امریکا یک هفته بعد از اینکه فالح الفیاض رئیس شورای حشد شعبی را به خاطر نقض حقوق بشر تحریم کرد، در 13 ژانویه 2021 میلادی ابو فدک را نیز تروریست بین المللی خواند و وی را تحریم کرد. از مصادیق تحریم أبو فدک، بلوکه شدن دارایی ها و ممنوعیت تعامل با وی است. به موجب این تحریمها، تمام دارایی های وی در ایالات متحده مصادره خواهد شد، منبع: سي ان ان، وزارت خارجه امریکا یک مقام عالی رتبه حشد شعبی عراق را به عنوان تروریست بین المللی معرفی کرد، (13 ژانویه 2021م)، تاريخ بازدید 16 اکتبر 2021م، https://cnn.it/3EkgQC5
([14]) US sanctions Iraq’s hero, “Abu Fadak” PMF chief of staff, ( Jan 14, 2021), Accessed; Oct 27, 2021, https://bit.ly/2ZK5pEa
( [15]) محمد الجبوری، عراق؛ راز اختلاف میان “عصائب” و “حزب الله” …. ماجرای نام های “فضایی” چیست؟ النهار العربی، 8 اوت 2021م، تاریخ بازدید: 21 اکتبر 2021، https://bit.ly/3nwB582
([16]) میدل ایست نیوز، یکی از فرماندهان عصائب رئیس ستاد حشد را مورد انتقاد قرار داد، (6 اوت 2021م)، تاريخ بازدید 16 سپتامبر 2021م، https://bit.ly/3Ai9c90
([17]) Suadad al-Salhy, Soleimani’s shadow: How the general’s death upended Iranian strategy in Iraq, Jan 2, 2021, Accessed: Oct 30, 2021, https://bit.ly/3iOEQmz
([18]) راه حل سوریه، تنش میان شبه نظامیان “عصائب اهل الحق” و “حزب الله عراق” در دیر الزور.. و عوامل آن؟، (12 سپتامبر 2020م)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3uybsXD
* در سال 2012 میلادی توسط ایران در سوریه تأسیس شد تا در جنگ داخلی که از سال 2011 میلادی آغاز شد، در کنار نیروهای وفادار به بشار اسد بر علیه گروههای مخالف سوری بجنگد. نیروهای دفاع مردمی همچنان تحت اشراف قاسم سلیمانی فرمانده سابق سپاه قدس تا زمانیکه وی در حمله ایالات متحده در ژانویه 2020 میلادی ترور شد، به فعالیت های خود ادامه داد.
([19]) شبکه رسانه ای سوری بلدی، در طی سال 2019 میلادی در منطقه قلمون، چهار مورد درگیری بین حزب الله و نیروهای دفاع مردمی روی داده است، (31 دسامبر، 2019م)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/31cR6bQ
([20]) حازم احمد بعيج، قبلا به عنوان گذرگاه بود ولی اکنون به پایگاهی تبدیل شده است، حزب الله منطقه قلمون سوریه را با سلاح مواد مخدر ویران می کند، پایگاه اینترنتی اورینت نت سوریه، (24 ژانویه 2021م)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3BownOr
([21]) عربی پست، جنگی قریب الوقوع میان دو گروه بزرگ شبه نظامی.. آیا فروپاشی نیروهای حشد شعبی عراقی آغاز شده است؟، (18 دسامبر 2020م)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3Brg4R1
([22]) دلشاد الدلوی، بازداشت اوس الخفاجی حکایت از شدت اختلافات میان بازوهای نیابتی ایران در عراق دارد، پایگاه خبری العین، (29 فوریه 2019م)، https://bit.ly/3EvbpiP
([23]) وبسایت العربيه، درگیری بر سر غنایم و نفوذ.. حذف های فیزیکی مرموز میان گروههای عراقی، (24 فوریه 2021م)، تاريخ بازدید: 27 اکتبر 2021م، https://bit.ly/2ZA6eiI
([25]) عربی پست، جنگی قریب الوقوع بین دو گروه بزرگ شبه نظامی.. آیا فروپاشی نیروهای حشد شعبی عراقی آغاز شده است؟، (18 دسامبر 2020م)، تاريخ بازدید: 25 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3Brg4R1
([26]) Suadad al-Salhy, Exclusive: Asaib Ahl al-Haq defying Iran to attack US in Iraq, middle east eye, (Dec 12, 2020), Accessed: Oct 29, 2021, https://bit.ly/3nIFxk4
([27]) Jacob Lees Weiss, Iran’s Resistance Axis Rattled by Divisions: Asaib Ahl al-Haq’s Leader Rejects the Ceasefire in Iraq, (Feb 12, 2021), Accessed: Oct 29, 2021, https://bit.ly/3Blko4t
([28]) عربی پست، درگیری قریب الوقوع بین دو گروه بزرگ شبه نظامی … آیا فروپاشی نیروهای حشد شعبی عراق آغاز شده است؟، منبع پیشین.
([29]) دلشاد الدلوي، بازداشت اوس الخفاجی حکایت از شدت درگیری میان بازوهای نیابتی ایران در عراق دارد، منبع پیشین.
([30]) نصير العجيلي، اختلاف گروههای شبه نظامی در عراق.. ایران یک واقعیت روشن را پنهان می کند! ، العربية، (2 اوت 2021م)، تاريخ بازدید: 28 اکتبر 2021م، https://bit.ly/3pOHONi
([31]) وب سایت بغداد اليوم، پلیس بابل در مورد شهادت یک فرمانده حشد شعبی توضیح داد، (2 اوت 2021م)، تاريخ بازدید: 28 اکتبر 2021م،https://bit.ly/3jQpMXd
([32]) Shelly Kittleson, A Powerful Iran-Backed Militia Is Losing Influence in Iraq, foreign policy, (May11, 2020), Accessed: Oct 30, 2021, https://bit.ly/3bm45JV
([33]) وب سایت الحره، در شرایطی که گروههای شبه نظامی در عراق دچار اختلافاتی شده اند، گروه “عصائب اهل الحق” متوسل به تهدید شد، (13 می 2020م)، تاريخ بازدید: 15 اکتبر 2021م، https://arbne.ws/3vUMAdl
([34]) Sawt Beirut, Iran builds secret groups in Iraq, (May 21, 2021), Accessed; Oct 27, 2021, https://bit.ly/2ZoFxNM, and for more: John Davison and Ahmed Rasheed, Exclusive In tactical shift, Iran grows new, loyal elite from among Iraqi militias, Reuters, (May 21, 2021), Accessed: Oct 21, 2021, https://reut.rs/3BozFkO
([35]) Suadad al-Salhy, Soleimani’s shadow: How the general’s death upended Iranian strategy in Iraq, Op.cit.
([36]) John Davison, Ahmed Rasheed, Iran changes tack in Iraqi politics after mastermind’s assassination، Reuters, May 27, 2020, Accessed: Oct 27, 2021, https://reut.rs/3ay80Et
([37]) فرزين نديمی, حمدی مالك، سفر غیر منتظره قاآنی به بغداد و آینده “حشد شعبی”، وب سایت الحره، (13 آوریل 2020م)، تاريخ بازدید: 28 اکتبر 2021م، https://arbne.ws/3pO7lWY
