تصمیم اخیر ایالات متحده مبنی بر تمدید معافیت های عراق به مدت چهار ماه، به عراق امکان می دهد که همچنان گاز و برق خود را از ایران تأمین کند. واشنگتن بعد از اینکه در ماه می 2018 میلادی در زمان اداره رئیس جمهور ترامپ از توافق هسته ای با ایران یعنی «برنامه جامع اقدام مشترک» یا خارج شد، معافیتهایی برای عراق در نظر گرفت.
تصمیم اداره ترامپ مبنی بر خروج از «برجام» و همچنین تحریمهایی که به دنبال آن بر ایران وضع کرد، سبب شد که عراق نتواند بدهی های خود ناشی از واردات انرژی از ایران را به موقع پرداخت کند. علی رغم اینکه از سال 2018 میلادی به بعد، پیمانکاران ایرانی در تسویه حساب با طرف عراقی همواره با مشکل تأخیر روبرو هستند، اما بخش اعظم بدهی های مربوط به واردات انرژی به دولت ایران پرداخت می شود. تهران بارها تأکید کرده است که تحریمها علاوه بر اینکه در داخل عراق مشکلات مالی زیادی خلق کرده است، پرداخت به موقع بدهی های عراق را نیز با مشکل روبرو ساخته است.
در مقابل، ایران علی رغم اینکه بر اساس قراردادهایی که با عراق دارد، باید روزانه 30 میلیون متر مکعب گاز طبیعی به عراق صادر کند تا نیاز این کشور برآورده شود اما ایران امسال صادرات گاز خود به عراق را حدود 20 میلیون متر مکعب در روز کاهش داده است. گفتنی است که عراق در مقابل کاهش هر 10 هزار میلیون متر مکعب گاز ایران، با کمبود 6000 مگاوات برق روبرو می شود. با آنکه عراق سالانه 4 میلیارد دلار برای واردات گاز و برق از ایران هزینه می کند، اما همچنان برای پاسخگویی به نیازهای روزانه داخلی، به 70 میلیون متر مکعب گاز طبیعی دیگر نیاز دارد. عراق برای پاسخگویی به نیازهای بخش انرژی و نیز کاهش وابستگی به واردات گاز از ایران، طرحهایی برای سرمایه گذاری در بخش گاز و حوزه های گاز طبیعی در دست دارد. آمارهای تأیید نشده ای در دست است مبنی بر اینکه ذخیره گاز طبیعی عراق به 8 تریلیون فوت مکعب افزایش یافته است. بنابراین، سطح گاز طبیعی این کشور به حدود 140 تریلیون متر مکعبت می رسد. اما تا زمان بهره برداری از این مقدار گاز طبیعی، عراق همچنان برای پاسخگویی به نیازهای خود به گاز و برق ایران وابسته خواهد بود.
این امر دولت عراق را بر آن داشت که علی رغم وجود تحریمها، در تابستان گذشته با تهران قرار داد تهاتر نفت در مقابل گاز را به امضا برساند. در 12 ماه جولای، عراق تأکید کرد که بدهی های خود را با عرضه نفت خام به ایران تسویه می کند. عراق که نیک می داند برای پاسخگویی به 40 درصد نیازهای خود در زمینه گاز و برق به ایران وابسته است، تلاش می کند با این اقدام گامی در راستای کاهش تنشها بردارد. در اوایل امسال، بدهی های عراق به ایران تقریبا به 11 میلیارد دلار رسیده بود. ایالات متحده معافیتهایی برای عراق در نظر گرفت تا بتواند حدود 3 میلیارد دلار از بدهی های خود را تسویه کند. سفارت ایران در بغداد، بدهی های عراق به ایران را حدود 11 میلیارد دلار عنوان کرده است اما «بانک مرکزی ایران» این بدهی ها را 10 میلیارد دلار ذکر کرده است.
پیش از آنکه ایالات متحده اخیرا و در اواسط نوامبر معافیت های عراق را تمدید کند، عراق اعلام کرده بود که آماده است بدهی های خود را از طریق تعاملات مالی با نظام بانکی ایران تسویه کند. هیأتی از «بانک مرکزی عراق» و «بانک تجارت عراق» به کشور پادشاهی عمان رفتند تا با رایزنی با وزارت خزانه داری آمریکا به توافقی دست یابند که به موجب آن، عمان نقش واسطه را بازی کند و این مبلغ بدهی را به حساب ایران حواله کند. گزارشهایی در دست است مبنی بر اینکه واشنگتن اصرار داشت که پولهای متعلق به ایران از عراق خارج شود تا ایران که در عراق از نفوذ بالایی برخوردار است، نتواند به آن منبع مالی دسترسی داشته باشد.
با توجه به آخرین اقداماتی که در مورد پرداخت بخشی از بدهی های ایران صورت گرفته است، عراق همچنان به واردات گاز و برق از ایران ادامه می دهد اما برای ادامه این وضعیت، احتمالا هرگونه پرداخت بدهی مالی به ایران مشروط به این خواهد بود که تهران این مبالغ را برای نیازهای ضروری بشردوستانه کشور هزینه کند. اما بر خلاف این موضوع، ایالات متحده بر این باور است که احتمال دارد تهران این مبالغ را برای تأمین مالی گروههای نیابتی خود در منطقه هزینه کند؛ به ویژه اینکه ممکن است جنگ در غزه به درازا بکشد و تهران با استفاده از این فرصت و با هدف از بین بردن منافع آمریکا در منطقه و نیز گسترش نفوذ خود، دامنه جنگ را گسترش دهد.
در عین حال، نمایندگان جمهوری خواه کنگره آمریکا با هرگونه آزاد سازی پول های بلوکه شده ایران به شدت مخالفت می ورزند. از این رو، علی رغم اینکه واشنگتن برای آزادی زندانیان دو تابعیتی که تعدادی از آنها آمریکایی ایرانی هستند، در سپتامبر گذشته به آزاد سازی 6 میلیارد دلار از دارایی های بلوکه شده ایران در خارج از طریق قطر، چراغ سبز نشان داد، اما بعد از فشارهای جمهوری خواهان و بعد از حمله حماس -که همپیمان ایران به شمار می رود- به اسرائیل در ماه اکتبر، دسترسی ایران به این پولها نیز منتفی شد.
تا کنون، بدهی های قبلی عراق مستقیما به حساب دو شرکت ایرانی «توانیر» و «شرکت گاز ملی ایران» در بانک عراقی حواله شده است. ایالات متحده عراق را از پرداخت بدهی های خود به ایران با دینار عراقی منع کرده است؛ مگر اینکه ابتدا دینار عراقی به دلار آمریکایی تبدیل شود. زیرا دلار پولی است که عراقی ها در تجارت رسمی از آن استفاده می کنند و واشنگتن نیز بر آن نظارت دارد.
تمامی نشانه ها حکایت از آن دارد که احتمالا ایالات متحده برای کاستن از تنشهای منطقه، از این نفوذ مالی برای فشار بر ایران استفاده خواهد کرد. و در عین حال، برای ابراز نارضایتی از رفتار منطقه ای ایران، واشنگتن پایگاههای وابسته به گروههای مورد حمایت این کشور در منطقه را نیز هدف قرار می دهد. بعد از سپری شدن یک ماه از حمله حماس به اسرائیل، نیروهای آمریکایی در 21 نوامبر و در پاسخ به 66 حمله گروههای مورد حمایت ایران علیه نیروهای ائتلاف آمریکا در منطقه، به دو پایگاه مرتبط با ایران در عراق حملاتی انجام دادند. گروه مسلح عراقی که کتائب حزب الله نام دارد، در این حملات دست داشته است.
