اظهارات باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در روز دوازدهم مارس 2016 میلادی بازتاب گسترده ای در مطبوعات ایران داشته و توجه قابل ملاحظه موسسات مطالعات راهبردی در کشور را برانگیخت. تنها چند ساعت پس از بیان سخنان اوباما تحلیل ها و تفسیرها درباره آن شروع شد که خود بیانگر تأثیر فراوان این اظهارات بر نحوه نگرش تصمیم گیران سیاسی در ایران است.
آمریکا دیگر بتمن نیست
اوباما به تازگی دیدگاه خود را درباره آینده خاورمیانه بازگو کرده است. او اوضاع خاورمیانه را به فیلم سینمایی (شوالیه تاریکی) که قهرمان آن “بتمن” است تشبیه می کند. خاورمیانه مانند “گاتم”، کلان شهر غرق در فسادی است که تحت کنترل باندهای آدمکشان قرار دارد. بعد جوکر می آید و تمام شهر را به آتش می کشد… داعش آن جوکر خاومیانه غرق در فساد است. با اینکه قهرمان فیلم یعنی “بتمن” در برابر “جوکر” می ایستد. اما اوباما می گوید آمریکا دیگر نقش “بتمن” را ىر خاورميانه بازی نخواهد كرد، و کشورهای هم پیمان آمریکا در خاورمیانه و اروپا باید یاد بگیرند به خود اعتماد کنند. او افزود برخی هم پیمانان آمریکا در خاورمیانه و اروپا می خواهند آمریکا را درگیر کشمکش های فرقه¬ای کنند که در راستای منافع آمریکا نیست.
این اولین بار نیست که اوباما از استراتژی انزواطلبی در سیاست خارجی آمریکا سخن می گوید. او به ندرت به این صراحت درباره عدم دخالت نظامی در سوریه، عدم درگیری با مسکو در رابطه با اوکراین، حمایت اشتباه آمریکا از حمله به لیبی و به طور کلی عدم تمایل به دخالت در خاورمیانه اظهار نظر می کرد.
تیتر اول روزنامه های ایران به موضوع اظهارات اوباما درباره عربستان سعودی اختصاص یافت. مطبوعات در ایران ضمن استقبال گسترده از این سخنان به نقل از اوباما نوشتند: ریاض باید یاد بگیرد چگونه در منطقه با ایران سهیم شود. روزنامه “جهان صنعت” چاپ ایران نوشت: از نقطه نظر اوباما ایران و عربستان سعودی باید به یکدیگر در منطقه سهم بدهند و به نوعی به صلح برسند. این روزنامه با اشاره به موضوع حمایت از عربستان سعودی ضد ایران به نقل از اوباما افزود: این به این معنا نیست که وارد میدان شویم و از نیروی نظامی خود برای تحقق اهداف مد نظر استفاده کنیم. این چیزی است که نه به نفع ایالات متحده است و نه خاورمیانه.
با وجود اینکه عملکرد ایران و عربستان سعودی در دیدگاه اوباما درباره کشمکش های خاورمیانه عامل شعله ور شدن جنگ های مذهبی در خاورمیانه به شمار می رود اما با این حال او به طور ضمنی طرف های درگیر را به ادامه این روش تا آخر تشویق می کند. به باور اوباما ادامه چنین روشی دخالت نظامی بین المللی را در پی نخواهد داشت. گویی اوباما همه دخالت های بین المللی از حل و فصل منازعات و میانجی گری های بین المللی گرفته تا ارجاع منازعات به شورای امنیت و دادگاه بین المللی را فراموش کرده و تنها چیزی که از دخالت بین المللی به ذهنش خطور می کند همان دخالت های نظامی است. اوباما که می¬خواهد با عدم دخالت در کشمکش های مذهبی خود را طرفدار عدالت و بی¬طرف نشان دهد در واقع با نادیده گرفتن درگیری ها به آنها دامن می زند. بدون شک، کشورهای عمده تولید کننده تسلیحات نظامی مسئولیت تاریخی و اخلاقی در قبال این مساله دارند؛ به طوری که باید متوجه باشند سلاح هایی که به دست آنها ساخته شده¬است در کجا به کار می روند و به دست چه کسانی می افتند . اگر طرف های فروشنده اسلحه تمایل دارند سياست انزوا طلبانه را در پیش بگیرند یا خود را درگیر کشمکش های بی نتیجه نکنند از همان ابتدا بایستی خود را بر خاورمیانه تحمیل نمی¬کردند ؛ نه اینکه از منابع ثروت در این منطقه بهره برداری کنند و سپس از مهار جنگ شعله¬ور در آن کناره¬گیری کنند.
استنباط ایران از گفته های اوباما همان در پیش گرفتن خط مشی عدم دخالت یا به عبارت دیگر باز گذاشتن دست ایران به خصوص در عراق است. عراق به باور اوباما منطقه تحت نفوذ کامل ایران و سوریه به شکل جزئی در کنترل تهران قرار دارد. اوباما متقاعد شده که اوکراین منطقه تحت نفوذ روسیه بوده و قدرت های بزرگ جهانی و همچنین منطقه ای حق دخالت در مناطق نفوذ کشورهای دیگران را ندارند. حالا آنچه ایرانیان از این استنباط اوباما فهمیده اند که دوران دوره بازگشت مجدد به سیاست های استعماری است. برخی کشورها با استناد به روش استعماری حق تعیین سرنوشت کشورهایی را دارند که در مدار قدرت های استعماری می چرخند. از سوی دیگر کشورهای پرقدرت حق دخالت در مناطق نفوذ یکدیگر را ندارند.
شاید خبر خروج نیروهای نظامی روسیه از سوریه در راستای اجرای توافقی صورت گرفته که پیشتر بین آمریکا و روسیه بسته شده است. اظهارات اوباما در واقع از چنین توافقی به هدف اجرای مفاد آن خبر می دهد. در چنین شرایطی نقش ایران چیست و حوزه نفوذ این کشور به کجا منتهی می شود؟ آیا اظهارات اوباما درباره لزوم سهم دادن عربستان سعودی و ایران به یکدیگر در خاورمیانه به معنای رسیدن به تفاهم با تمامی اطراف منازعه درباره ماهیت نقش ایران و عربستان سعودی است؟ اوباما دقیقا گفت عربستان سعودی باید یاد بگیرد چگونه در منطقه با ایران سهیم شود. این اظهارات از دست یابی به توافقی یا چیزی مشابه آن بدون مشارکت عربستان سعودی خبر می دهد و حالا عربستان باید با آن کنار بیاید. ایران درباره خروج نیروهای روسیه از سوریه گفت آنها دیر آمدند و زود رفتند. این اظهارات به طور ضمنی به این معناست که ایرانی ها با عدم پیروی از هم پیمانان خود در میدان سوریه، صحنه را برای دیگران خالی نمی کند.
این مساله نیاز به توضیحات و تفاهم های بیشتری دارد. چه بسا سفر اوباما رئیس جمهور آمریکا به ریاض در اواخر ماه آوریل بسیاری از مسائل را روشن می سازد، از جمله اینکه با وجود تفاهم آمریکا و ایران ترسیم مجدد خاورمیانه بدون رایزنی با ریاض امکان¬پذیر نخواهد بود.
http://soo.gd/g3zd
http://soo.gd/RI61
