در 8 ژانویه 2020، پس از این که نظامیان ایران با رگبار موشک های خود پایگاه های عراقی را که میزبان سربازان آمریکایی بودند هدف قرار دادند، سیستم دفاع هوایی ایران در حالت آماده باش کامل قرار داشت. ایران نگران تلافی ایالات متحده بود. یک سال بعد، هیچ مدرکی دال بر مداخله خارجی در فضای هوایی ایران در زمانی که دو راکت «تور» هواپیمای پرواز پی اس-752 متعلق به خطوط هواپیمایی اوکراین را منهدم کرد، یافت نشده است. پس از انکارهای اولیه، ایران اقرار کرد که این هواپیما را به «خطا» هدف قرار داده است.
اگر این هواپیما به طور اشتباهی سرنگون شده باشد، آنگاه این حادثه میزان غیر حرفه ای و گستاخ بودن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را نشان می دهد. با این همه، تفسیرهای دیگری از این حادثه وجود دارد که آن را کاری عمدی و حساب شده از سوی ایران می بینند تا به این ترتیب تقصیر را بر گردن قدرت های رقیب خود بیندازد. اما به دلیل عکس ها و ویدئوهایی که بلافاصله در شبکه های اجتماعی به طور فراگیر دست به دست شد، سپاه پاسداران نتوانست تقصیر را بر گردن نیروهای خارجی متخاصم بیندازد.
حدود 13 ماه بعد، یک فایل صوتی که از وزیر امور خارجه ایران درز یافته است و در آن از ساقط کردن پی اس-752 سخن می گوید، موجب جنجال و سروصدا در داخل و خارج از کشور شده است. در این فایل، صدای او شنیده می شود که حادثه را اتفاقی می خواند، اما بعدتر می گوید که ممکن است دو یا سه «نفوذی» هواپیما را عمداً سرنگون کرده باشند. در ادامه او می گوید که تحقیقات کامل صورت نگرفته است و حقیقت ماجرا هرگز از سوی نیروهای مسلح ایران و رهبر کشور برملا نخواهد شد. او به نقش دولت خود در پنهان کردن واقعیت اشاره ای نمی کند، اما به نظر می رسد که تقصیر را برگردن «نفوذی ها» می اندازد بی آنکه جزییات بیشتری ارائه دهد. در هر صورت، ایران مفاد کنوانسیون هواپیمایی کشوری بین المللی (شیکاگو 1944) و همچنین کنوانسیون مونترال در خصوص جلوگیری از اعمال غیر قانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری (1971) را زیر پا گذاشته است.
در ژوئیه 1988، هنگامی که پرواز شماره 655 ایران ایر بر فراز خلیج عربی سرنگون شد و همه سرنشینان آن که 290 نفر بودند کشته شدند، ایران ایالات متحده را به همین کار متهم کرد. اگرچه ایالات متحده در فوریه 1996 موافقت کرد تا 131.8 میلیون دلار غرامت بپردازد، اما نکات مبهمی همچنان در این خصوص وجود دارد.
پنج ماه پس از سرنگونی غم انگیز پرواز ایران ایر، پرواز 103 پن امریکن (Pan Am) در ارتفاع 31 هزار پایی منفجر شد و بقایای آن در محیطی بیش از 2000 کیلومتر مربع در مرز انگلستان و اسکاتلند پراکنده شد. در سقوط بر فراز شهر لاکربی 270 نفر جان خود را از دست دادند. هرچند که یافتن شواهدی دال بر آنچه این انفجار مهلک را سبب و موجب متلاشی شدن هواپیما شده بود، مانند گشتن برای یافتن سوزن در انبار کاه بود، اما متخصصان هوانوردی آن را عملیات تروریستی نامیدند. رسانه ها آنگاه یادآوری کردند که ایران تهدید کرده بود سرنگونی پرواز 655 ایران ایر را تلافی خواهد کرد.
اما سال ها بعد، یک شهروند لیبی با نام عبدالباسط علی محمد المقراحی به جرم دست داشتن در سقوط مرگبار پرواز 103 پن امریکن محکوم شد. او تا زمان مرگش در سال 2012 همچنان بر بی گناهی خود پافشاری می کرد. به دلیل فشارهای خارجی و مصلحت سیاسی، رییس جمهور لیبی معمر القذافی پذیرفت که کشورش در این بمب گذاری نقش داشته است. مانند بسیاری از افراد، مرحوم نلسون ماندلا که خود وکیل بود، به نحوه رسیدگی به این پرونده و حکم صادره با دیده شک می نگریست. سه دهه بعد، دادگاه های اسکاتلند درخواست فرجام خواهی سوم از سوی خانواده المقراحی را پذیرفتند، ولی آن را در 15 ژانویه رد کردند.
اگر همانگونه که برخی مدعی هستند، لیبی هواپیمای پن امریکن را سرنگون نکرده بود، پس چه کسی پشت آن بود؟ بارزترین مظنون از دسامبر 1988 به بعد، احمد جبرئیل – رییس گروه تروریستی فلسطینى- سوری با عنوان جبهه مردمی برای آزادی فلسطین – بوده است که وابستگی اش به ایران بر همگان آشکار است. گفته می شود جبرئیل که در آن زمان در دمشق زندگی می کرد، 13 میلیون دلار برای گرفتن انتقام پرواز 655 ايران اير دریافت کرده بود. در آن زمان، دولت جرج اچ.دابلیو. بوش ترجیح داد سوریه یا ایران را مقصر نخواند، زیرا خود را برای حمله به عراق در سال 1991 آماده می کرد و به کمک آنها نیاز داشت. در نتیجه، لیبی از طریق المقراحی مقصر شناخته شد.
بیاییم جلوتر تا سال ۲۰۲۰. ایران پذیرفت که پرواز پی اس-752 را سرنگون کرده است، اما ضمن پنهان کردن شواهد، از انجام یک تحقیق بین المللی جلوگیری کرد. این کشور با تاخیر جعبه سیاه هواپیما را به فرانسه فرستاد، اما یافته های آن هنوز منتشر نشده است. خانواده های قربانیان مورد تهدید قرار گرفته اند، هنوز بر سر میزان غرامت پرداختی اختلاف وجود دارد، و نام مرتکبان واقعی این جنایت اعلام نشده است. بهانه تهران در این خصوص که می گوید پرسنل پدافند هوایی خودسرانه عمل کرده اند موجه به نظر نمی رسد. دستور اجرای چنین عملی باید از بالا صادر شده باشد. کانادا و اوکراین همراه با سه کشور دیگری که شهروندانشان کشته شده اند هنوز از این موضوع دست برنداشته اند.
ایران هنوز با عواقب واقعی هدف قرار دادن سربازان آمریکایی – که در همان روز رخ داد – روبرو نشده است، هرچند که بسیاری نگرانند که چنین چیزی رخ نخواهد داد. لیبی مجبور بود بهای اقتصادی، سیاسی و استراتژیک چیزی را بدهد که گفته می شود کار ایران بود. حتی پیش از انتشار فایل صوتی درز شده سخنان ظریف، تهران سرنگون کردن پرواز اوکراین را پذیرفته بود. اما چنین رفتار گستاخانه، جزو نکات مطرح شده در گفتگوهای بین ایالات متحده، اروپا، یا سایر قدرت های عمده با ایران نیست. اینکه ایران از کشتار دسته جمعی مسافران بی گناه قسر در رود، چیزی نیست مگر به سخره گرفتن عدالت.
مسئولیت نوشته ها به عهده خود نویسنده است وسایت موسسه بین المللی مطالعات ایران هیچ مسئولیتی در این مورد ندارد
