مقدمه
در روز چهارشنبه (۲۲ آوریل ۲۰۲۰) ایران اعلام کرد موفق شده است یک ماهواره نظامی به نام «نور» به مدار بفرستد و گفت این ماهواره در فاصله ۴۲۵ کیلومتری از سطح زمین در مدار قرار گرفته است. هدف از این حرکت ایران، دادن پیامی ضمنی به عموم ایرانیان در داخل کشور و جامعه بین المللی بویژه ایالات متحده بود.
پس از تصمیم آمریکا در ماه مه ۲۰۱۸ دال بر خروج از توافق هسته ای با ایران (۲۰۱۵) – یا همان برجام – و اعمال مجدد بیشترین میزان تحریم های اقتصادی علیه ایران به دلیل برنامه هسته ای و موشکی این کشور، روابط بین واشنگتن و تهران دچار تنش شدید شده است. رییس جمهور آمریکا دونالد ترامپ از توافق هسته ای با ایران خارج شد زیرا می گفت این توافق «ناقص» موجب نخواهد شد که ایران ساخت سلاح هسته ای را متوقف کند و به برنامه موشک های بالستیک این کشور و مداخلات در منطقه نیز نمی پردازد. خروج آمریکا از توافق هسته ای با ایران و متعاقب آن، اعمال تحریم های یک جانبه، خسارات جدی بر اقتصاد ایران وارد کرده و موجب از دست رفتن ارزش ریال در برابر دلار شده است، امری که به شدت بر زندگی روزمره ایرانیان تاثیر داشته است.
ماهواره نور
تلویزیون حکومتی ایران اعلام کرد: «نور، نخستین ماهواره نظامی ایران امروز صبح از صحرای مرکزی ایران پرتاب شد. این پرتاب با موفقیت انجام شد و ماهواره به مدار زمین رسید.» سپاه پاسداران در وبسایت رسمی خود اعلام کرد که ماهواره نور در فاصله ۴۲۵ کیلومتری از سطح زمین در حال چرخش در مدار است. سپاه پاسداران همچنین گفت که در این پرتاب، از موشک سه مرحله ای «قاصد» به عنوان ماهواره بر استفاده کرده است، بی آنکه به جزییات تکنولوژیک بیشتری اشاره کند. بنابر گفته سپاه پاسداران، موشک قاصد از ترکیبی از سوخت مایع و جامد استفاده کرده است.
تصویر موشکی که ماهواره را حمل کرده بود، از سوی تلویزیون حکومتی ایران منتشر شد و نشان می داد که روی آن آیه ای از قرآن نوشته شده بود که در آغاز سفر خوانده می شود.
امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوا-فضای سپاه پاسداران گفت: «آمریکایی ها عصبانی هستند، پس همین امر اهمیت این پروژه را نشان می دهد.» او اضافه کرد که پرتاب این ماهواره «موجب سردرگمی سرویس های اطلاعاتی غربی شده است.» او گفت: «ما می دانستیم که دشمن کار ما را رصد می کند و سعی کردیم آن را چراغ خاموش پیش ببریم.»
او اشاره کرد که توانایی های ایران توانسته است جلوی تحریکات بیشتر از سوی واشنگتن را بگیرد و همچنین تاکید کرد که سپاه پاسداران همچنان به ارتقاء توانایی های دفاعی، نظامی، و فضایی خود برای حفاظت از کشور ادامه خواهد داد. حاجی زاده گفت: «بدون حضور در فضا، ما از بسیاری از توانایی ها در حوزه های نظامی و غیر نظامی محروم هستیم. امروزه، دسترسی به فضا و استفاده از آن دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت است و ما باید جایگاه خود در فضا را پیدا کنیم.» او تاکید کرد: «بعد پنچم امور نظامی پس از زمین، دریا، هوا، سایبری، حضور در فضا است زیرا بدون فضا، ما در ابعاد دفاعی و غیر نظامی کامل نخواهیم بود.» حاجی زاده که این سخنان را در یک گفتگوی تلویزیونی اظهار می کرد، افزود: «محدودیت هایی که ما در زمین و هوا در خصوص سلطه اطلاعاتی داریم در فضا بسیار کمتر است.»
او این کار را یک ابر- پروژه خواند و به مشکلات آن اشاره کرد؛ به اعتقاد او، هرچند که فرستادن ماهواره به فضا کار دشواری است، اما کار اصلی، برداشتن موانع تکنولوژیکی در این حوزه بود.
حاجی زاده در توضیح گفت: «ماهواره بر ما، چند مرحله ای است و هر مرحله، به تنهایی یک پروژه است. ما باید بدنه موشک را سبک می کردیم، بنابراین از مواد کمپوسیت استفاده کردیم و این کار بسیار دشواری بود.» او افزود: «ما قطعا فعالیت های فضایی خود را توسعه خواهیم داد. امروزه، حوزه نظامی و غیر نظامی از نظر اطلاعاتی نیاز به سنجش دارند. و این کار می تواند از طریق فضا انجام شود.»
حاجی زاده اشاره کرد که سپاه پاسداران سعی می کند تا در آینده نه چندان دور، ماهواره دیگری را به فضا بفرستد، و افزود که این ماهواره در مدار بالاتر قرار خواهد گرفت و کارآمدی بیشتری خواهد داشت. او افزود: «با توجه به تحریم های ایالات متحده علیه کشور ما، باید این توانایی ها را برای خودمان فراهم بیاوریم.» حاجی زاده همچنین اعلام کرد که ایران به قدرت های جهانی پیوسته است که از توانایی استفاده از سوخت ترکیبی در ماهواره برها برخوردارند.
یک تحلیلگر سیاسی ضمن اظهار نظر در خصوص پرتاب ماهواره نظامی نور از سوی ایران، گفت که نیروهای نظامی ایران قوی تر شده اند و آمریکایی ها از این امر آگاهند. این تحلیلگر افزود که ایران در نهایت آمریکایی ها را در خاورمیانه منزوی خواهد کرد و به قدرت نظامی غالب در منطقه تبدیل خواهد شد. بنابر گفته SpaceWatch.Global، بزرگترین شگفتی پرتاب ماهواره نور به احتمال زیاد استفاده از ماهواره بر «قاصد» بود که پیش از این در منابع آزاد سخنی از آن در میان نبود و دیده نشده بود. این وبسایت همچنین اعلام کرد: «قاصد یک ماهواره بر سه مرحله ای است که به گفته سپاه پاسداران از ترکیبی از سوخت مایع و جامد در مراحل متفاوت خود استفاده می کند.»
این وبسایت افزود: «تصویر منتشر شده از سوی دولت آمریکا نشان می دهد که ماهواره بر قاصد از سکوی پرتابی در شمال ایران به سمت جنوب پرتاب شده بود و ماهواره نور را در مدار خورشیدآهنگ قرار داده است. مدار خورشیدآهنگ به این گمانه دامن می زند که ماهواره نور یک ماهواره مشاهده گر زمین است، زیرا این مدار به آن اجازه خواهد داد تا در طی روز چندبار از همه مناطق زمین طی دوره عملیاتی اش (که نامشخص است) عبور کند. همچنین به نظر می رسد که ماهواره بر قاصد با ماهواره نور از پایگاهی پرتاب شده است که پیش از این برای پرتاب ماهواره در ایران هرگز مورد استفاده قرار نگرفته بود. تا کنون، همه پرتاب های ماهواره های ایرانی از مرکز فضایی امام خمینی در استان سمنان واقع در شرق ایران انجام شده بود. اما پرتاب صورت گرفته در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰ از یکی از پایگاه های سپاه پاسداران واقع در شاهرود در شمال ایران بود.» این وبسایت در ادامه به تحلیل دلایل این موضوع می پردازد: «یکی از دلایل آن می تواند فریب دادن ماهواره های اطلاعاتی کشورهایی مانند ایالات متحده و فرانسه باشد که احتمالا به طور ویژه در حال رصد کردن فعالیت های مرکز فضایی امام خمینی بوده اند.»
یک – واکنش های بین المللی
الف_ ایالات متحده
بنابر گفته های دو تن از مقامات وزارت دفاع آمریکا، طبق ارزیابی ایالات متحده، ایران موفق شده است یک ماهواره نظامی را برای نخستین بار در مدار زمین قرار دهد. سخنگوی پنتاگون گفت: «به شما نخواهم گفت که منابع اطلاعاتی در این خصوص چه می گویند، زیرا این موضوع اطلاعات طبقه بندی شده است. اما می توانم به شما بگویم که این ماهواره مسیر طولانی را پیمود و این بدان معناست که ایران بار دیگر توان تهدید همسایگان (متحدان ما) را به دست آورده است.» او اظهار داشت که پرتاب ماهواره اخیر از سوی ایران یکی دیگر از نمونه های رفتار بد ایران است که ایمنی و امنیت منطقه و جهان را به طور چشمگیری به خطر می اندازد.
از نظر ایالات متحده، این حرکت ایران گام مهمی به شمار می رود زیرا برنامه فضایی از همان تکنولوژی استفاده می کند که برای پرتاب موشک های بالستیک بین قاره ای مورد نیاز است و توانایی تهران در هدف قرار دادن اهداف دشمن را افزایش می دهد. بنابر گفته یکی از مقامات، فرماندهی فضایی ایالات متحده دو شی را در مدار زمان رهگیری کرده است که از درون ایران پرتاب شده اند: یکی بدنه موشک است و دیگری گفته می شود که خود ماهواره است. احتمالا بدنه راکت هنوز در مدار است زیرا برنامه ایران به اندازه کافی پیشرفته نیست که برنامه بازگشت مجدد به جو زمین را تکمیل کرده باشد. وزیر امور خارجه آمریکا مایک پمپئو اعلام کرد که ایران باید برای این پرتاب «پاسخگو» باشد؛ به گفته پمپئو، این پرتاب ناقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است.
ب_ انگلستان
سخنگوی وزارت امور خارجه انگلستان اظهار داشت که پرتاب یک ماهواره نظامی از سوی ایران با استفاده از تکنولوژی موشک بالستیک در آغاز این هفته، موجب نگرانی شدید و همچنین ناقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است.
جـ_ واکنش رسانه ها
پرتاب این ماهواره، بدون تغییر چندانی سرخط اصلی بسیاری از روزنامه ها شد. به عنوان مثال، گاردین نوشت ایران «ادعا» می کند که نخستین ماهواره نظامی خود را به سمت مدار زمین پرتاب کرده است و این در روزی اتفاق افتاد که دونالد ترامپ در توییتر خود اعلام کرد که او به نیروی دریایی ایالات متحده دستور داده است «به هر قایقهای مسلح ایرانی که برای کشتی ها ما در دریا مزاحمت ایجاد می کند شلیک و آن را نابود کنند.» این تهدید زمانی صورت گرفت که چندین قایق ایرانی کوچک تا چند متری کشتی های جنگی آمریکایی در خلیج رفته بودند.
دو – برنامه موشک های فضایی ایران
پیش از این، ایران در چند مورد در پرتاب ماهواره به مدار زمین شکست خورده بود. در سال ۲۰۱۷، ایران در پرتاب یک ماهواره به مدار زمین شکست خورد و همچنین سال گذشته نیز در پرتاب دو ماهواره دیگر نیز ناموفق بود. افزون بر این، در ماه آگوست گذشته یک موشک ایرانی روی سکوی پرتاب در مرکز فضایی امام خمینی واقع در شمال ایران منفجر شد. پافشاری ایران بر پیش بردن برنامه فضایی خود، می تواند بدان معنا باشد که هدفش گسترش برنامه موشک های بالستیک خود است. در زمانی که ایران با شرایط اقتصادی داخلی دشواری به دلیل تحریم های آمریکا روبرو است، اصرار او بر ادامه برنامه فضایی پرهزینه کشور می تواند اهرم فشاری برای اشاعه تبلیغات داخلی و همچنین اعمال فشار بر جامعه بین المللی به شمار رود. مقامات ایالات متحده هشدار داده اند که همین تکنولوژی موشک های بالستیک دوربرد که در ماهواره مورد استفاده قرار می گیرد، می تواند امکان پرتاب موشک های بالستیک بین قاره ای با توان حمل سلاح های هسته ای را برای تهران فراهم کند. آنها همچنین می گویند که پرتاب ماهواره ناقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است.
ماهواره نور با موشکی پرتاب شد که از سوخت ترکیبی جامد و مایع استفاده می کرد. ایران همواره از پیشران های کم قیمت در پرتاب موشک استفاده می کرد؛ اما این بار از سوخت مایع گران قیمت و همچنین سوخت جامد برای افزایش دقت استفاده کرده است.
سه – زمانبندی و قرائن آن
1_ در سطح داخلی
الف_ ایران تحت فشار تحریم های سخت آمریکا دست و پا می زند؛ در عین حال، با بحران اقتصادی عمیق و همچنین خشم عموم مردم در اثر سوءمدیریت دولت و مداخله در امور منطقه روبرو است. شیوع ویروس کرونا، ابعاد دیگری به مشکلات ایران اضافه کرده و بر یاس و سرخوردگی مردم عادی در ایران نسبت به دولت افزوده است. دولت ایران با استفاده از سیاست فرار به جلو، معمولا بی کفایتی خود را به تهدیدات و توطئه های «دشمنان فرضی» نسبت می دهد. هدف پرتاب ماهواره نور می تواند منحرف کردن اذهان عمومی از مشکلات داخلی باشد و در ضمن بر این موضوع تاکید کند که پیشرفت های علمی و تکنولوژیک صورت گرفته ارزش صبر و ایثار را داشته است.
ب_ سپاه پاسداران و رهبری ایران تحت فشار شدید هستند زیرا در انتقام گیری کشتن قاسم سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس ناکام ماندند. همچنین، آنها به دلیل ساقط کردن هواپیمای مسافری اوکراینی که منجر به کشته شدن مسافران این هواپیما از جمله مسافران ایرانی، در داخل و در سطح بین المللی به شدت مورد انتقاد قرار گرفته اند. ایران این ماهواره را پرتاب کرد تا غرور و اعتماد به توانایی های سپاه پاسداران را بازگرداند و به این ترتیب لرزه ای که بر رهبری این کشور افتاده بود را پشت سر بگذارد.
2_ در سطح بین المللی
الف_ ایران با پرتاب این ماهواره می کوشد تا به ایالات متحده و آن دسته از کشورهای اروپایی که در خصوص توافق هسته ای و استراتژی فشار حداکثری با آمریکا همراستا هستند چند پیام بدهد. همچنین ایران می کوشد تا با اعمال فشار، مذاکرات را احیا کند.
ب_ هدف جمهوری اسلامی این است که با دادن پیامی به رای دهندگان آمریکایی، در انتخابات ایالات متحده تاثیرگذار باشد و چنین القا کند که سیاست پرزیدنت ترامپ در خروج از توافق هسته ای و اعمال تحریم ها نه تنها موجب متوقف کردن تهران نشد، بلکه باعث شد ایران برنامه های هسته ای و موشکی خود را توسعه دهد. بنابراین، ایران می کوشد مسیر انتخابات آینده در ایالات متحده را تحت تاثیر قرار دهد تا ترامپ برای دور دوم انتخاب نشود؛ و به این ترتیب، با آمدن رییس جمهوری دیگری، مذاکرات احتمالا از سر گرفته شود و تحریم ها کاهش یابد. در میان بحران کنونی ویروس کرونا در ایالات متحده، ایران تلاش می کند تا بر پرزیدنت ترامپ که دولتش در داخل آمریکا به خاطر شیوه مقابله با پاندمی کرونا مورد انتقاد قرار دارد، فشار بیشتری وارد کند.
جـ_ سرانجام اینکه ایران می خواهد به آن گروه از کشورهای همسایه که با رفتار تهران مخالفت می کنند پیامی بدهد که ایران به قدرت غالب در منطقه تبدیل شده است و از دستاوردهای نظامی همتایان منطقه ای خود فراتر رفته است. همچنین ایران می خواهد این کشورها بدانند که به نفع خودشان است تا در روابط خود با ایران تجدید نظر کنند. افزون بر این، پرتاب ماهواره از سوی ایران موجب تقویت روحیه نیروهای شبه نظامی طرفدار ایران شده است، زیرا به آنها نشان می دهد که آنها در کنار طرف قوی تر منطقه هستند.
چهار: تحلیل و نتیجه گیری
1_ فیلمی که توسط تلویزیون حکومتی ایران پخش شد، ویدیویی منقطع با تصاویر گزینشی را نشان داد که نمی توان صحت آنها را تایید کرد. برخی صحنه ها چند افسر سپاه پاسداران را نشان می دهد که ماسک پزشکی بر صورت دارند و در آنچه صحنه ای از پیش ترتیب داده شده به نظر می رسد، شعار سر می دهند. سپس در صحنه ای دیگر، این فیلم دو مرد را نشان می دهد که یکدیگر را در آغوش می کشند و به فاصله گیری اجتماعی که برای متوقف کردن گسترش بیماری ویروس کرونا ضروری است، توجهی نمی کنند. این صحنه با صحنه نخست که در آن افسران سپاه پاسداران به شدت موازین را رعایت می کنند، کاملا متفاوت است. در نتیجه، این دو صحنه احتمالا در مکانی مشابه رخ نداده است. شاید این ماهواره با کمک کشوری دیگر پرتاب شده است و ایران آن را به نحوی اعلام کرد تا نام کشوری که در انجام این کار به ایران کمک کرده است، آشکار نشود.
2_ ایالات متحده گزارش پرتاب ماهواره از سوی ایران را تایید کرد، و اعلام کرد که اطلاعات جمع آوری شده توسط فرماندهی نیروی هوایی ایالات متحده در آمریکای شمالی با مشخصات ماهواره نور مطابقت دارد. اما ایالات متحده هیچ اطلاعات یا تحلیلی در این خصوص ارائه نکرده است. تایید پرتاب ماهواره از سوی ایالات متحده ممکن است با هدف تداوم سیاست فشار و افزایش تحریم ها بر ایران باشد.
3_ توان ایران در ساخت موشک های بین قاره ای با قابلیت حمل کلاهک هسته ای، تهدیدی برای اروپا و احتمالا ایالات متحده به شمار می رود. اما از سوی دیگر، در مقایسه با موشک های بین قاره ای با قابلیت حمل کلاهک هسته ای، ماهواره ها تهدید بزرگی علیه غرب به شمار نمی روند.
4_ ایران این ماهواره را در شرایطی پرتاب کرده است که می داند جامعه بین المللی سرگرم مبارزه با ویروس کرونا و مقابله با بحران های اقتصادی متعاقب آن است. همچنین پرتاب ادعا شده در اثنای تنش های رو به افزایش بین ایالات متحده و چین صورت گرفته است.
5_ اهمیت ماهواره های نظامی به قابلیت آنها در گرفتن تصاویر دقیق بستگی دارد. فقط کشورهای معدودی از توانایی تصویربرداری با کیفیت بالا برخوردارند که در زمینه دنبال کردن تحرکات و مواضع مهم بر روی زمین مفید هستند. به احتمال زیاد ماهواره نور از چنین توانایی های مهمی برخوردار نیست. در این صورت، اعلام پرتاب ماهواره از سوی ایران فقط اهداف تبلیغی را دنبال می کند تا ایران بتواند درباره توانایی خود در ورود به فضا، رقابت نزدیک با ابرقدرت ها، و توسعه قابلیت های موشکی خود رجزخوانی بکند. ایران همچنین ممکن است راه را برای توسعه موشک های بین قاره ای هموار کرده باشد که روزی ممکن است سلاح های هسته ای حمل کنند.
6_ وبسایت ایستگاه فضایی بین المللی حرکت ماهواره نور_۱ در مدار زمین را نشان داده است. بنابر گفته این وبسایت، این ماهواره در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰ به مدار زمین پرتاب شده است که به این ترتیب صحت اطلاعات منتشر شده زیر سوال می رود. با توجه به تصمیم ایالات متحده دال بر آشکار نکردن اطلاعات و جزییات مربوط به این پرتاب، ماهواره نور ممکن است از مکانی دیگر و با کمک کشوری دیگر صورت پذیرفته باشد.
حرکت ماهواره نور-۱ در مدار زمین
