تا همین چند روز پیش، مقامات دولت ایران همچنان وجود هرگونه ابتلای به ویروس کرونا در کشور را تکذیب می کردند. اما هنگامی که تعدادی از مقامات و روحانیون ارشد به این ویروس مبتلا شدند یا در اثر آن فوت کردند، مقامات ایران دیگر نمی توانستند این دروغ آشکار را تکرار کنند. شرایط واقعی افشا شده است و دولت هرچند با اکراه پذیرفته است چندین نفر جان سپرده اند و صدها نفر مبتلا شده اند.
این امکان وجود دارد که رهبری ایران از آن واهمه داشت که در صورت اعلام شیوع این ویروس در مراحل نخست، با پیامدهای اقتصادی ویروس روبرو شود. اقتصاد ایران در شرایطی سخت به سر می برد و این کشور به دلیل تحریم های ایالات متحده در رکود شدیدی به سر می برد. ایران به تازگی در فهرست سیاه FATF قرار گرفته است. اپیدمی ویروس کرونا در داخل کشور در حال شدیدتر شدن است، و خسارات مضاعفی را بر بخش های مهم اقتصاد ایران وارد کرده است که دولت برای کاهش تاثیر تحریم های ایالات متحده بر آنها متکی است.
چنین به نظر می رسد که همه آنچه حکومت ایران از آن واهمه دارد به طور همزمان رخ داده است و اگر شیوع این ویروس کنترل نشود، چشم انداز آینده ایران از آنچه که هست هم تاریک تر خواهد شد.
اگر شیوع ویروس کرونا وخیم تر شود، چند پیامد خطرناک برای اقتصاد رو به زوال ایران خواهد داشت؛ این امر می تواند توضیحی بر علت خودداری دولت از افشای حقیقت این ویروس باشد.
نخست این که گردشگری پزشکی و دینی از بخش هایی خواهند بود که به شدت از ویروس کرونا ضربه خواهند خورد. سال پیش، حدود ۹ میلیون گردشگر به ایران رفتند تا از بناهای تاریخی و دینی بازدید کنند، عمل جراحی ارزان انجام دهند که ایران به آن معروف است، و یا اینکه صرفا تعطیلات خود را در این کشور بگذرانند. درصد زیادی از گردشگران از کشورهای همسایه از قبیل عراق یا برخی از کشورهای خلیج به این کشور رفتند. همه این کشورها اخیرا اعلام کردند که موارد ویروس کرونا در بین افرادی مشاهده شده است که از ایران برگشته اند.
گردشگری در ایران به دلیل گسترش ویروس کرونا که قربانیانش شامل روحانیون در قم – شهری که به شدت در میان شیعیان محترم شمرده می شود – نیز می تواند کاهش یابد. اینکه بسیاری از کشورها تصمیم گرفته اند تا از سفر گردشگران خود به ایران- با توجه به افزایش تعداد جان باختگان و مبتلایان به ویروس کرونا – جلوگیری کنند به معنای ضرر اقتصادی هنگفتی است. گردشگری در ایران منبع مهم درآمد ارزی به ارزش میلیاردها دلار بوده است. این مانع در برابر صنعت گردشگری و مسافرت در ایران همچنین به معنای از دست رفتن شغل در سطحی وسیع در ایران و همچنین در میان کسانی است که سفر بین ایران و کشورهای همسایه مانند عراق و امارات متحده عربی را تسهیل می کردند.
بخش دیگری که تحت تاثیر قرار گرفته است گردشگری داخلی است که عملا به تعلیق در آمده است زیرا تعداد فزاینده ای از ایرانیان از ترس ابتلای به این ویروس، خود را در خانه منزوی کرده اند. انتظار می رود که دوره پیش از عید نوروز – که معمولا بسیار شلوغ است – بسیار مایوس کننده باشد و پول اندکی خرج سفر، دید و بازدید، میهمانی و غذا و لباس و سرگرمی شود.
همچنین این ترس وجود دارد که اپیدمی ویروس کرونا – همراه با سختی های اقتصادی دیگر – تاثیر منفی بر تجارت داخلی داشته باشد. تاثیر محتمل ویروس کرونا بر تجارت داخلی منجر به رکود تجاری خواهد شد در صورتی که بخش خرده فروشی در عمل در اثر شیوع این ویروس فلج خواهد شد و افراد بیشتری چه به دلخواه و چه به اجبار در خانه های خود خواهند ماند و خود را منزوی خواهند کرد. این امر به نوبه خود رکود اقتصادی را شدت خواهد بخشید و به کاهش تجارت و میزان خرید و فروش و همچنین از دست رفتن مشاغل خواهد انجامید. همچنین ممکن است که در اثر ویروس کرونا مردم از روی ترس رو به خرید اجناس بیاورند و مواد غذایی و سایر کالاهای اساسی را – به عنوان گامی احتیاطی به دلیل شیوع این ویروس – انبار کنند. این امر در نهایت تاثیر شدیدی بر قیمت ها خواهد داشت. این موضوع در برخی نواحی تحت تاثیر قرار گرفته در چین و کره جنوبی نیز دیده می شود. اگر ویروس کرونا تجارت جهانی یا تولید جهانی و زنجیره عرضه مواد غذایی را تحت تاثیر قرار دهد این امر می تواند سطح امنیت غذایی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. ایران در حال حاضر نیازمند به واردات بسیاری از مواد غذایی مانند گندم، ذرت، برنج، سویا، روغن و شکر می باشد.
تجارت خارجی ایران نیز می تواند به طور چشمگیری تحت تاثیر مشکلات مشابهی قرار گیرد که شرکای تجاری این کشور یعنی چین، عراق، و امارات متحده عربی با آن مواجه اند.
در مورد چین که بزرگترین شریک تجاری دولت ایران به شمار می رود، تجارت خارجی ایران ممکن است به دلیل اپیدمی ویروس کرونا، به شدت تحت تاثیر کاهش میزان رشد قرار بگیرد. پکن بزرگترین خریدار نفت و مواد پتروشیمی ایران بوده است که قیمت هایشان در سطح جهان به شدت به دلیل نگرانی از رکود اقتصادی چین و کم شدن میزان تقاضا از سوی آن کشور کاهش یافته است.
مبادلات تجاری بین این دو کشور همراه با معاملات تجاری لاجرم تا حدی به دلیل این ویروس کاهش خواهد یافت. چین همچنین بزرگترین تامین کننده محصولات صنعتی، تجهیزات تولیدی و قطعات یدکی است. با ضربه ای که اپیدمی ویروس کرونا به شهر ووهان که مهمترین مرکز اقتصاد چین است، وارد کرد، نگرانی جهانی در خصوص تاثیر این ویروس بر محصولات صنعتی و صادرات چین رو به افزایش است. صنایع ایران احتمالا تحت تاثیر کاهش توان تولیدی چین قرار خواهد گرفت.
در عین حال عراق پس از تحمیل تحریم های ایالات متحده بر ایران، نقش برجسته ای در تجارت ایران بازی کرده است. عراق اولین مقصد صادرات غیرنفتی ایران است و محصولات ایران یک چهارم از کالاهای موجود در بازار عراق را تشکیل می دهد.
بستن مرز ایران و عراق و اعمال محدودیت بر رفت و آمد بین دو کشور به طور قطع تاثیر شدیدی بر صادرات ایران خواهد داشت و ایران را از این منبع ارزی که تهران به شدت به آن برای داشتن یک نرخ مبادلات مناسب متکی و نیازمند است، محروم خواهد کرد. امارات یکی دیگر از مشتریان تجاری بزرگ ایران است و یکی از شرکای تجاری مهم ایران – در زمینه صادرات مجدد کالاهای ایرانی یا واردات اجناس از کشورهای دیگر به ایران – به شمار می رود. اگرچه بسیاری از بنادر یا مسیرهای تجاری در خلیج عربی این دو کشور را به یکدیگر مرتبط می سازد، اما این منافع مشترک مورد تهدید نیز قرار دارند. امارات ارتباط هوایی و دریایی با ایران را به تعلیق درآورده است و در نظر دارد تا به دلیل شیوع ویروس کرونا، افراد دارای ملیت ایرانی را که در حال حاضر در امارات به سر می برند و اکثرا تاجر هستند به ایران بازگرداند.
همچنین برخی از کشورهای همسایه مانند پاکستان، افغانستان، و ترکیه در نظر دارند تا مرزهای زمینی خود را با ایران ببندند. گذرگاه های مرزی با این کشورها یکی از راه های ایران برای فروش اجناس خود به شمار می رود.
بازار ارز و بورس نگرانی های فزاینده و گسترده را نشان می دهند. از زمان اعلام مرگ افراد در اثر ابتلای به ویروس کرونا، بازار بورس ایران همچون دیگر بازارها سقوط کرده و نوسان داشته است. در عین حال، نرخ ارز همچنان بالا رفته و قیمت هر دلار به ۱۶ هزار تومان رسیده است؛ این بدان معناست که واحد پول ملی ۷ درصد از ارزش خود در برابر ارزهای خارجی را از دست داده است.
با افزایش نگرانی ها در خصوص این موضوعات، سرمایه گذاران و کسانی که پول خود را در بانک ها پس انداز می کنند به سرمایه های سنتی مطمئن مانند طلا و ارز خارجی رو می آورند؛ همین باعث بالا رفتن قیمت این اقلام و در نتیجه آغاز موج جدیدی از تورم در کشور شده است. در عین حال، تاثیر اقتصادی سایر ابعاد اپیدمی ویروس کرونا از جمله هزینه مراقبت های پزشکی و قرنطینه همچنان نامعلوم است.
این ویروس سایر ابعاد زندگی روزمره را نیز تحت تاثیر قرار داده است؛ دولت دانشگاه ها و مدارس را تعطیل کرده است و همچنین تولیدکنندگان، کاسب کاران، تجار و تامین کنندگان خدمات روزانه نیز شاهد کسادی بازار هستند. موضوعات ذکر شده موجب تشدید رکود اقتصادی شده است که ایران حتی پیش از شیوع ویروس کرونا با آن مواجه بود؛ بنابر پیش بینی صندوق بین المللی پول، انتظار می رفت که اقتصاد ایران ۹.۵ درصد کوچک تر شود که بزرگترین رکود در سه دهه گذشته در کشور به شمار می رود.
سیاست مخفی کاری و طفره رفتن از سوی دولت ایران در خصوص تعداد جان باختگان و مبتلایان به ویروس کرونا بسیار پرهزینه بوده است؛ از جمله این که گسترش این ویروس موجب افزایش قربانیان، صدمات مالی و خدشه بیشتر بر اعتماد عمومی شده است. افزون بر این می توان به نبود شفافیت و اعتماد بین مردم و دولت از یکسو و بین بخش اقتصادی و تصمیم گیرندگان در ایران از سوی دیگر اشاره کرد.
شیوع اپیدمی ویروس کرونا در ایران تاثیر ویرانگر بسیاری بر کشور داشته است که پیش از آن نیز گرفتار چند بحران مالی و اقتصادی در سال گذشته بود. اگر درمانی برای این ویروس یافت نشود و گسترش آن در داخل و خارج از مرزهای ایران کنترل نشود این بحران ها در حال حاضر و در آینده نزدیک ممکن است وخیم تر شود.
