در پی حمله نظامی ایران به اسرائیل، محافل رسانه ای وضعیت حرکت هوانوردی در فضای پادشاهی عربستان سعودی را به صورت گسترده ای بازتاب دادند. تصویر بالا، معانی و تفاسیر بسیار ظریفی درباره اوضاع ملتهب خاورمیانه در پی افزایش سطح رویارویی نظامی مستقیم میان ایران و اسرائیل را در خود دارد. از تصویر به خوبی پیداست که فضای امن عربستان سعودی در خاورمیانه به منزله راه نجاتی برای شرکتهای هواپیمایی بین المللی بود تا پروازهای خود را در حین حمله موشکی پهپادی ایران علیه اسرائیل، با آسایش خاطر از حریم هوایی عربستان انجام دهند. این در حالیست که بسیاری از کشورهایی که در محدوده فضای عملیاتی میان ایران و اسرائیل قرار داشتند، مانند عراق، سوریه، لبنان، اردن و غیره حریم هوایی خود را به روی پروازها بستند. از این رو، همانطور که در تصویر پیداست، شرکتهای هواپیمایی بین المللی برای دور بودن از مناطق کانون تنش از حریم هوایی شمال پادشاهی عربستان سعودی تردد کردند.
جا دارد که نشانه های استفاده این حجم زیاد از هواپیماها از فضای پادشاهی عربستان سعودی و اهمیت عربستان سعودی در معادله بین المللی را مورد بررسی قرار دهیم.
اول: نگاه قدرتهای بین المللی به پادشاهی عربستان سعودی به عنوان منطقه امن در خاورمیانه
هرچند که تشدید تنشها میان ایران و اسرائیل تردد هوانوردی را در منطقه خاورمیانه مختل کرد، اما بار دیگر این واقعیت را ثابت کرد که پادشاهی عربستان سعودی کشوری است در میانه تحولات ژئوپلیتیک بین الملل، نقش مؤثر و حیاتی دارد. و به حکم موقعیت جغرافیایی خود که شرق و غرب را به هم پیوند می دهد، گذرگاهی امن برای جریان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی به شمار می رود. پرواز انبوه هواپیماهای شرکتهای هواپیمایی بین المللی در حریم هوایی عربستان، از زیرکی و درایت رهبری عربستان سعودی پرده بر می دارد که با درک درست از تحولات و تنشهای منطقه ای و بین المللی، از هیچ تلاشی برای تحقق چشم انداز 2030 فروگذار نمی کند. عربستان سعودی همواره گزینه های دیپلماتیک و تقویت گفتگو و همکاری از طریق تبادل نظر و هماهنگی میان کشورها را به عنوان بهترین راه تقویت صلح و امنیت و دوری جستن از جبهه گیریهای بین المللی، ناآرامیهای سیاسی و برای پایان دادن به تنشهای موجود در جهان عرب، منطقه و بین الملل، در اولویت قرار داده است. تا تنشهایی که با ایجاد فضای سیاسی ناآرام، اوضاع انسانی، امنیتی و اقتصادی کشورهای منطقه و بلکه تمام جهان را تحت تأثیر قرار داده است از منطقه رخت بربندد.
دوم. توانایی رهبری عربستان سعودی در حفظ ثبات، در شرایط تحولات پرتنش جهانی
اینکه خطوط هواپیمایی بین المللی حریم هوایی عربستان سعودی را به عنوان گذرگاهی برای تردد امن انتخاب کرده اند، دلیل دیگری بر توانایی رهبری عربستان سعودی در برقراری امنیت و ثبات است که پادشاهی عربستان سعودی را به یک منطقه امن و الگوی توسعه در حال صعود در خاورمیانه بدل کرده است. و این جلوه ای از قدرت عربستان سعودی و توانمندی دستگاههای امنیتی در برقراری امنیت را به نمایش می گذارد که در پرتو حکومتداری خوب توانسته است پیامدهای چالشهای فزاینده امنیتی در خاورمیانه را مهار کند و با خشکاندن ریشه تروریسم و اندیشه افراطی گری توانسته است در داخل وحدت ایجاد کند و در میان میلیونها زائر که با نژاد، مذهب و قومیت های مختلف به کشور می آیند نیز همدلی برقرار کند. و جمعیت انبوه و چند میلیونی که هر ساله برای ادای حج عمره و حج تمتع به کشور می آیند را به نحو احسن مدیریت کند. این دستاوردهای امنیتی از برکت وجود رهبری فرزانه است که توانسته علی رغم وجود انبوه چالشها، یک شرایط امنیتی با ثبات را در کشور حاکم سازد و به برکت همین امنیت است که عربستان سعودی امروز در عرصه های مختلف به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار منطقه ای و بین المللی مطرح می گردد.
سوم: سیاست “بی طرفی مثبت” و تأثیر آن بر نگاه کشورها به عربستان به عنوان یک کشور امن در منطقه ای ناآرام
همچنین این تصویر، از نقش “بی طرفی مثبت” ای که پادشاهی عربستان سعودی در چارچوب چشم انداز 2030 در پیش گرفته است، در تقویت امنیت و ثبات کشور و همچنین در نگاه جامعه بین الملل به پادشاهی عربستان سعودی به عنوان یک منطقه امن، پرده بر می دارد. و با توجه به اینکه امنیت و ثبات از اهمیت بالایی برخوردار است، در رأس اولویتها و پیش زمینه های لازم برای پیشرفت اقتصادی مورد نظر در چشم انداز بلندپروازانه جای دارد. ریاض در چندین مورد ثابت کرده است که بی طرفی مثبت که منافع ملی را در نظر گرفته باشد، یک انتخاب راهبردی برای پادشاهی عربستان سعودی است نه یک گزینه تاکتیکی. موضع عربستان سعودی در قبال جنگ روسیه و اوکراین و همچنین توافق با ایران که با میانجیگری چین حاصل شد، نمود عملی این رویکرد است و همین امر نیز اعتماد قدرتهای بین المللی و منطقه ای را جلب کرده است.
در راستای سیاست بی طرفی مثبت، پادشاهی عربستان سعودی از همان ابتدای جنگ غزه، در محافل بین المللی دست به تلاشهای دیپلماتیک گسترده ای زد تا مبادا این جنگ به یک جنگ منطقه ای پردامنه بدل شود که خشک و تر را با هم بسوزاند. عربستان سعودی از جامعه بین الملل خواست تا با مسئولیت پذیری برای حل ریشه ای این مشکل، حقوق مشروع فلسطینیان و در رأس آنها تشکیل کشور مستقل فلسطین را به رسمیت بشناسد. تغییر مسیر خطوط هوانوردی بین المللی به حریم هوایی عربستان سعودی در زمان حملات ایران علیه اسرائیل جلوه ای از موفقیت الگوی “بی طرفی مثبت” پادشاهی عربستان سعودی را بازتاب داد.
اگر تا دیروز عربستان سعودی بنا بر ضرورت شرایط داخلی و بر اساس سیاستهای داخلی الگوی “بی طرفی مثبت” را در پیش می گرفت، اکنون در میانه شرایط پر تنش منطقه خاورمیانه، این سیاست برای همه بازیگران منطقه ای و بین المللی یک ضرورت است. و دور ماندن پادشاهی عربستان سعودی از جنگهای منطقه ای به نفع همه طرفهای بین المللی و منطقه ای است؛ زیرا با توجه به اهمیت ژئوپلیتیک عربستان و توانمندیهایی که در عرصه های گوناگون دارد، در صورت ورود به هر جنگی می تواند کفه ترازو را به نفع خود سنگین کند. و اقتصاد جهانی نه تنها از نفت عربستان سعودی محروم می گردد بلکه محروم شدن تجارت جهانی از حریم هوایی، راه دریایی و زمینی عربستان، متحمل خسارتهای زیادی می گردد.
چهارم. نقش پادشاهی عربستان سعودی در صلح سازی و مدیریت بحرانها و چالشهای بین المللی
شواهد زیادی بر قدرت و توانایی پادشاهی عربستان سعودی در مهار و مدیریت موفقیت آمیز بحرانهای منطقه ای و بین المللی وجود دارد. عربستان سعودی همواره به فقرا و جنگ زدگان و آسیب دیدگان از حوادث طبیعی در سرتاسر جهان کمکهای شایانی کرده است. در آوریل 2023، و در جریان شدت گرفتن بحران سودان، عربستان سعودی برای کمک به شهروندان خارجی و انتقال آنها از منطقه بحران تلاشهای زیادی به خرج داد. پیش از آن، و زمانیکه همه گیری کوید 19 به یک بحران پیچیده جهانی بدل شد، عربستان سعودی توانست در کاهش پیامدهای این بحران جهانی و ارائه راه حلهای کارآمد در سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی پیشتاز باشد. رویکرد متوازن عربستان سعودی در قبال جنگ روسیه و اوکراین و بحران جهانی انرژی و همچنین مدیریت پرونده های روابط خارجی با ایران و یمن و نیز تلاش دیپلماتیک و برادرانه برای تقویت ثبات در رابطه با عراق و بازگرداندن سوریه به فضای عربی و همچنین در مورد اوضاع بحران زده در لبنان، همه اینها نمونه هایی هستند که از افزایش قدرت عربستان سعودی و نقش پیشتازانه آن در مدیریت بحرانها و چالشهای بین المللی حکایت دارد و نشان می دهد که عربستان سعودی در راستای کاهش بحرانها و چالشها و برقراری امنیت و ثبات در سطح جهان گام بر می دارد به عنوان یک شریک بین المللی مهم بی بدیل در همه زمینه نقش آفرینی می کند.
پنجم. با کسب اعتماد جامعه بین الملل، عربستان سعودی به قلب نقشه محورهای لجستیک بدل شده است
با توجه به ثبات سیاسی، امنیتی و اقتصادی و همچنین زیرساختهای پیشرفته، عربستان سعودی و سایر کشورهای خلیج در مقایسه با سایر قدرتهای منطقه ای توانسته اند نقشهای تأثیرگذاری بازی کنند، و با کسب اعتماد جامعه بین الملل به قلب محورهای لجستیک مخصوصا در زمینه های حمل و نقل و ترانزیت بدل شوند. کشورهای آسیای میانه در نشست مشترک با کشورهای خلیج که در جولای 2023 میلادی در شهر جده برگزار شد، از شراکت با کشورهای خلیج در طرح احداث خط آهن که دو منطقه را از طریق افغانستان و پاکستان به هم ربط دهد، ابراز تمایل کردند. گفتنی است این مسیر بسیار سریع تر و آسان تر از خطی است که در سال 2011 میلادی در پایتخت ترکمنستان بر سر احداث آن توافق شد تا کوتاهترین مسیر تجارتی میان جمهوریهای آسیای میانه و بنادر ایرانی و عمانی احداث گردد. در سپتامبر 2023 میلادی، و در نشست گروه بیست در دهلی نو از یک یادداشت تفاهم میان تعدادی از کشورها و از جمله عربستان سعودی مبنی بر احداث یک دالان اقتصادی که هند و خاورمیانه را به اروپا وصل کند، رونمایی شد.
به نظر می رسد که عربستان سعودی قصد دارد با تأسیس یک شرکت ملی هوانوردی تازه به پنجمین مرکز هوانوردی جهان بدل شود، و با توسعه بخش حمل و نقل، و افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی در بنادر کشور و امضای قراردادها و توافقنامه ها برای ایجاد مناطق لجستیک جدید، جایگاه عربستان سعودی به عنوان یک مرکز بین المللی لجستیک و محور ارتباطی میان سه قاره جهان تقویت شود. بدین سان عربستان در صدد است در زمینه هوانوردی با شرکتهای بزرگ هواپیمایی در منطقه و جهان رقابت کند. انتخاب حریم هوایی عربستان سعودی به عنوان یک کریدور امن بین المللی هوانوردی فرصت بسیار مناسبی برای پیشبرد طرح توسعه بخش هوانوردی در عربستان سعودی و ارتقای آن در شمار بهترین های جهان است.
در پایان، ریاض با سیاست بی طرفی، و توانمندی هایی و جایگاهی که دارد یک بازیگر کاملا مناسب برای نقش آفرینی در گسترش امنیت و ثبات و ایفای نقشهای میانجیگری تأثیرگذار در حل درگیریهای متعدد منطقه ای و بین المللی است. و به خاطر همین سیاست بی طرفانه اش توانسته است اعتماد تمامی طرفهای بین المللی در مسائل مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی را کسب کند.
